Rzeczpospolita w XVII wieku

Rzeczpospolita w XVII wieku

Królowie z dynastii Wazów

W 1587 roku rozpoczął się w Polsce okres panowania królów ze szwedzkiej dynastii Wazów. Pierwszym z nich był Zygmunt III Waza, który panował w Polsce w latach 1587-1632, siostrzeniec Zygmunta Augusta. Zasiadał jednocześnie na tronie polskim i szwedzkim. Aby sprawować kontrolę nad Szwecją, przeniósł pod koniec XVI wieku siedzibę dworu z Krakowa do Warszawy. Kolejno na tronie polskim zasiadali Władysław IV (1632-1648) i Jan Kazimierz (1648-1668), synowie Zygmunta III.

Królowie z dynastii Wazów próbowali dokonać reform ustrojowych zmierzających do usprawnienia trybu prac sejmowych, wprowadzić stałe podatki oraz wzmocnić władzę wykonawczą.

Gdy Zygmunt III zaproponował, aby zobowiązać posłów do zakończenia obrad podjęciem uchwały (często obrady kończyły się niczym) oraz utworzenia stałego wojska, odpowiedzią szlachty był bunt, czyli rokosz. Magnateria bowiem, aby umocnić swoją pozycję, zawiązywała konfederacje, aby osłabić władzę centralną. Niekiedy konfederacje te przybierały formę rokoszy.

Jedną z przyczyn osłabienia państwa było zrywanie sejmu (w 1652 roku poseł Władysław Siciński za namową magnata Janusza Radziwiłła). Zrywanie sejmów służyło interesom magnatów, ponieważ w ten sposób hamowali próby reform. Oznaczało to również wzrost ich potęgi. Ustrój demokracji szlacheckiej przekształcił się w rządy oligarchii magnackiej, czyli grupy możnych rodów mających wpływ na rządy w państwie.

Po 1569 roku na przyłączonych obszarach (Wołyń, Kijowszczyzna, Bracławszczyzna) zaczęły powstawać ogromne majątki magnackie, tzw. latyfundia. Najbogatsi magnaci naśladowali króla (nazywano ich królewiątkami) nie tylko bogactwem, ale posiadali własne wojsko, prowadzili własną politykę zagraniczną. Tak zwana gołota (szlachta nieposiadająca własnej ziemi) popadała w zależność gospodarczą od magnatów.

Wojny ze Szwecją

Skutki tych wojen mogły być dla Rzeczypospolitej o wiele gorsze. O podpisaniu rozejmu zadecydował przede wszystkich fakt uczestnictwa Szwecji w trwającej w latach 1618-1648 wojnie trzydziestoletniej, w której Rzeczpospolita nie brała bezpośredniego udziału.

Unia brzeska

Król Zygmunt III Waza był gorliwym katolikiem i bardzo mocno zaangażował się w działalność kontrreformacyjną. Na jego dworze widoczne były wpływy duchownych - kaznodziejów i spowiedników króla. Nie przestrzegano postanowień konfederacji warszawskiej z 1573 roku. Dlatego też zdarzały się na terenie Rzeczypospolitej akty przemocy stosowane wobec innowierców. Rozruchy na tym tle miały miejsce szczególnie w większych miastach, gdzie dochodziło nawet do pogromów i niszczenia dobytku ludzi wyznających religie inne niż katolicka.

W 1596 roku z inicjatywy króla oraz jego spowiednika, jezuity księdza Piotra Skargi doszło do zawarcia związku między Kościołem katolickim a istniejącym na terenie Rzeczypospolitej Kościołem prawosławnym. Było to tzw. unia brzeska. W jej wyniku powstał na wschodnich ziemiach Rzeczypospolitej Kościół greckokatolicki, czyli unicki. Zachowano w nim liturgię obrządku wschodniego i utrzymano możliwość zawierania związków małżeńskich przez niższych rangą duchownych, ale Kościół ten został podporządkowany papieżowi.

Wojny z Rosją

W 1598 roku zmarł rosyjski car Fiodor, syn Iwana IV Groźnego, który był ostatnim władcą Rosji z dynastii Rurykowiczów. Bojarzy, czyli ruscy magnaci, obrali carem Borysa Godunowa. Rosja znalazła się wtedy w stanie wielkiego chaosu i rozprzężenia.

W 1603 roku pojawił się na terenie Rzeczypospolitej człowiek, który twierdził, że jest cudownie ocalonym synem Iwana IV Groźnego. Wiadomo było, że carewicz Dymitr, za którego podawał się ten człowiek, zginął w tajemniczych okolicznościach w 1591 roku. Mimo to, ten który się za niego podawał, potrafił zainteresować swoją osobą niektóre rody magnackie. Wojewoda sandomierski Mniszech dał mu nawet za żonę swoją córkę Marynę.

W 1604 roku popierający Dymitra nazywanego Samozwańcem dostojnicy zorganizowali wyprawę na Moskwę, która miała na celu osadzenie Dymitra na carskim tronie.

Była to tzw. pierwsza „dymitriada”, której uczestnikom udało się wkroczyć do stolicy Rosji. W tym czasie zmarł car Borys Godunow. Na kolejnego cara koronowano Dymitra Samozwańca. Jednak po dwóch latach zorganizowano przeciwko niemu powstanie, w czasie którego został zabity. Nowym władcą Rosji został Wasyl Szujski.

W 1607 roku miała miejsce druga „dymitriada”. Zjawił się kolejny Dymitr Samozwaniec, który znowu uzyskał poparcie niektórych wpływowych magnatów. Z Rzeczypospolitej poszła na Moskwę kolejna wyprawa. Tym razem jednak rosyjskiej stolicy nie udało się zdobyć, by osadzić tam na tronie następnego Dymitra.

Rozpoczęły się układy i rozmowy dyplomatyczne. W 1609 roku car Wasyl Szujski zawarł porozumienie ze Szwecją. To stało się dla Zygmunta III Wazy pretekstem do rozpoczęcia regularnej wojny. Poprowadził on osobiście wyprawę na Smoleńsk. W 1610 roku doszło do ważnej bitwy pod Kłuszynem. Dowodzone przez hetmana Stanisława Żółkiewskiego wojska pokonały trzykrotnie liczniejsze oddziały rosyjskie i szwedzkie.

Tym razem Polacy wkroczyli do Moskwy. Wasyl Szujski został usunięty z tronu, a bojarzy obwołali carem syna Zygmunta III, królewicza Władysława. Jednak polski król nie wyraził na to zgody. Wszystko wskazuje na to, że sam chciał nosić carską koronę. Było to jednak niemożliwe ze względu na jego katolickie wyznanie. Niezdecydowanych Polaków szybko usunięto z Moskwy, a carem został Michał Romanow, który w końcu podpisał układy rozejmowe z Rzeczpospolitą. Stało się to w 1619 roku, w rok po nieudanej wyprawie królewicza Władysława na Moskwę. Na mocy podpisanego w Dywilinie rozejmu Rzeczpospolita uzyskała ziemię smoleńską, czernihowską i siewierską.

Wojny z Turcją

Przyczyn konfliktu Rzeczypospolitej z Turcją było wiele. Król Zygmunt III chętnie współpracował z wrogami Turcji, Habsburgami. Na polską wówczas Ukrainę często zapuszczały się sprzymierzone z Turkami oddziały tatarskie, rabując co popadnie i biorąc w niewolę ludzi. Do bogatych nadmorskich miast tureckich docierały natomiast w podobnych celach groźne watahy ukraińskich Kozaków. Nie do końca wyjaśniona była sprawa Mołdawii, w kierunku której w 1620 roku poprowadził wojskową wyprawę hetman Stanisław Żółkiewski. Miał on popierać w walce o władzę w Mołdawii życzliwego Polakom hospodara. W okolicach miejscowości Cecora doszło do starcia polskich wojsk z oddziałami tureckimi i tatarskimi. Polacy ponieśli spore straty i zaczęli się wycofywać. W ich szeregi wkradł się jednak chaos i zorganizowany na początku odwrót przemienił się w bezładną ucieczkę. Na polu bitwy zginął sędziwy hetman Żółkiewski, który wcześniej przebił szablą przyprowadzonego mu do ucieczki konia, mówiąc, że lepiej honorowo stracić życie niż haniebnie uciekać.

Decydująca o losach polsko-tureckiej granicy bitwa rozegrała się w 1621 roku pod Chocimiem. Tam w warownym obozie bohatersko bronili się przed atakami Turków polscy żołnierze. Obóz udało się utrzymać i dzięki temu Turcy nie weszli wtedy w granice Rzeczypospolitej. Zwaśnione strony zawarły rozejm, który miał przetrwać przez najbliższe półwiecze.

Powstanie kozackie

Rok 1648 był rokiem niezwykle ważnym w historii Europy i w dziejach Rzeczypospolitej. Pokojem westfalskim kończyła się mordercza wojna trzydziestoletnia. Rzeczpospolita nie brała w niej udziału. Tylko Zygmunt III Waza posłał na pomoc cesarzowi w 1619 roku oddziały lekkiej kawalerii pod dowództwem Aleksandra Lisowskiego (od nazwiska dowódcy nazywano tych żołnierzy „lisowczykami”). Ich śmiałe akcje zbrojne stały się później jedną z przyczyn konfliktów polsko-tureckich.

W 1648 roku Rzeczpospolitą ogarnął wielki chaos i kryzys polityczny. Rozpoczynało się z inicjatywy kozackiego przywódcy Bohdana Chmielnickiego wielkie powstanie na Ukrainie, które później przerodziło się w długoletnią wojnę domową i zakończyło konfliktem z Rosją i utratą przez polsko-litewskie państwo prawie 10% terytorium.

Obecnie Ukraina stanowi niepodległe państwo. W XIV wieku większość ziem późniejszej Ukrainy wchodziła w skład Litwy. Polska i Węgry spierały się o tzw. Ruś Halicką. W 1569 roku w wyniku unii lubelskiej Ukraina stała się częścią Korony Królestwa Polskiego, która wraz z Wielkim Księstwem Litewskim miała tworzyć jedną Rzeczpospolitą.

Żyzne i rozległe ziemie ukraińskie były wówczas bardzo słabo zaludnione. W różny sposób tworzyły się tam olbrzymie majątki ziemskie, w których jednak nie zawsze miał kto pracować. Były one często własnością potężnych magnatów, w bardzo małym stopniu zależnych od króla książąt.

Udawali się tam chętnie zbiegli chłopi, uboższa ludność miejska i drobna szlachta. Mieszkańców tych ziem nazywano Kozakami. Ludność ta słynęła ze śmiałych wypraw zbrojnych przeciw Turkom i Tatarom, których celem było zdobycie łupów wojennych.

W połowie XVI wieku Kozacy stworzyli własną organizację wojskową ze starszym (hetmanem - ataman) na czele, ich ośrodkiem była Sicz - obwarowany obóz na jednej z wysp Dniepru.

Królowie polscy, pragnąc ograniczyć samodzielność Kozaków, próbowali stworzyć z nich wojsko (Stefan Batory). W ten sposób część z nich wpisano do rejestru (Kozacy rejestrowi), przyznając im żołd ze skarbu koronnego za pełnienie służby wojskowej.

W 1648 r. wybuchło powstanie Kozaków pod wodzą Bohdana Chmielnickiego. Przyczyny wybuchu powstania:

a) podział Kozaków na rejestrowych (posiadających przywileje) i nierejestrowych był powodem antagonizmów wśród społeczności kozackiej;

b) dążenie Rzeczypospolitej do powstrzymania wypraw łupieskich Kozaków, które powodowały wojny z Turcją;

c) usiłowania magnatów kresowych do przekształcenia Kozaków w poddanych chłopów;

d) konflikt na tle wyznaniowym (szlachta polska była katolicka, a poddani prawosławni).

Czy wiesz, że...

Magnaci kresowi to właściciele ogromnych majątków ziemskich, znajdujących się w Wielkim Księstwie Litewskim i na Ukrainie (ziemie wschodnie Rzeczypospolitej).

Etapy powstania Chmielnickiego:

a) pierwszy okres to walki powstańców pod wodzą B. Chmielnickiego z Rzecząpospolitą (1648-1653);

b) drugi okres to rozszerzenie konfliktu polsko-kozackiego, co ostatecznie wywołało wojnę polsko-rosyjską po poddaniu się Kozaków pod zwierzchnictwo cara rosyjskiego (1654-1667).

W dwóch bitwach, pod Żółtymi Wodami i pod Korsuniem, zostały rozbite siły polskie pod dowództwem hetmanów koronnych, którzy znaleźli się w niewoli tatarskiej. W szeregi wojska polskiego wkradła się demoralizacja i rozprzężenie. W tej sytuacji fala powstania rozlała się szeroko na Ukrainę i część Litwy. Walka nabrała cech powstania ogólnonarodowego. Masowo poparli je chłopi, mieszczaństwo ukraińskie, część szlachty i niższe duchowieństwo prawosławne. Nie obeszło się bez pogromów cywilnej ludności polskiej i żydowskiej. Zresztą i Polacy nie pozostawali dłużni i stosowali surowe represje wobec buntowników.

Wyznaczeni na tymczasowych wodzów wojska polskiego regimentarze okazali się nieudolni. Zamieszanie w kraju spotęgowała śmierć króla Władysława IV i ogłoszenie bezkrólewia.

W tych warunkach 30-tysięczna armia polska złożona przede wszystkim z pospolitego ruszenia szlacheckiego we wrześniu 1648 r. pod Piławcami w starciu z Kozakami została rozbita. Teraz Chmielnicki z potężną armią pomaszerował pod Lwów, a następnie pod Zamość.

Przy poparciu zwolenników porozumienia z Kozakami i osobiście Bohdana Chmielnickiego, który jako szlachcic polski oddał głos na elekcji, nowym królem został Jan II Kazimierz Waza (1648-1668) nastawiony ugodowo do Kozaków. Na wezwanie króla Chmielnicki wycofał swoje wojska na Ukrainę i zawarł rozejm. Wobec bezowocnych rozmów pokojowych na wiosnę 1649 r. walki wybuchły ze zdwojoną siłą. Miesiąc trwało oblężenie Zbaraża (VII/VIII 1649). Resztkami armii polskiej i wojskami prywatnymi dowodził książę Jeremi Wiśniowiecki. Odsiecz królewska została zaskoczona i tylko dzięki inicjatywie kanclerza koronnego Jerzego Ossolińskiego udało się zawrzeć ugodę z Tatarami pod Zborowem. Przewidywała ona:

- ogłoszenie amnestii dla Kozaków,

- zwiększenie rejestru kozackiego do 40 tys.,

- przyznawanie godności i urzędów dla szlachty ruskiej,

- wydzielenie z województw kijowskiego, bracławskiego i czernihowskiego terenów pod kontrolą hetmana kozackiego - Bohdana Chmielnickiego.

- Prawosławie otrzymało szczególne uprawnienia w tych województwach, a kijowski metropolita prawosławny miał zasiąść w senacie polskim.

- Król polski został zmuszony do zawarcia przymierza z chanem Islamem Girejem, które stronę polską kosztowało 40 tys. talarów okupu i 200 tys. złotych corocznych podarków.

- Jednocześnie do swoich dóbr miała powrócić szlachta polska, a ludność kozacka nie objęta rejestrem miała wrócić do odrabiania pańszczyzny.

Te dwa ostatnie warunki ugody stanowiły punkty sporne. Chmielnicki próbował nawet pozyskać poparcie nie tylko Tatarów, ale też Turków składając sułtanowi w 1650 r. hołd lenny. Nie ustawał także w próbach wywołania powstań w centralnych regionach Korony i na Litwie. Powstanie na Podhalu pod wodzą Aleksandra Kostki Napierskiego w 1651 r. zostało krwawo stłumione.

Czy wiesz, że:

W roku 1651 wznowiono walki polsko-kozackie na Ukrainie. W czerwcu pod Beresteczkiem doszło do wielkiej, trzydniowej bitwy. Silna armia Rzeczypospolitej i pospolite ruszenie rozbiło armię kozacko-tatarską i tylko część Kozaków umknęła z okrążenia.

Mimo odnoszonych przez stronę polską przejściowych sukcesów do pełnej likwidacji problemu kozackiego nie doszło. Nietrwałe okazały się kolejne ugody zawierane z Kozakami, a Chmielnicki widząc, jak słabe są podstawy sojuszu z Tatarami i Turkami po 1653 r. zaczął szukać nowego sojusznika, który zapewniłby Kozakom pomoc i trwałe oparcie przeciwko Rzeczypospolitej.

Chmielnicki już wcześniej coraz przychylniej spoglądał w stronę Rosji. Kozaków z Rosjanami łączyło pokrewieństwo etniczne, zbliżony język i ta sama wiara. Chmielnicki liczył, że car Rosji zapewni Kozakom autonomię, swobody i uwolni ich spod wpływów panów polskich.

Zapamiętaj!

W styczniu 1654 r. do Perejasławia przybyła delegacja moskiewskiego Soboru Ziemskiego. Rada Kozacka uznała zwierzchnictwo cara rosyjskiego. Ugoda perejasławska przyznawała Kozakom prawo wyboru własnego hetmana, rejestr pozostawiono na poziomie 60 tys., zapewniono Kozakom prawo do dóbr ziemskich.

Decyzja Rady Kozackiej spowodowała gwałtowny spadek znaczenia Rzeczypospolitej na arenie międzynarodowej, a bezpośrednio stała się przyczyną wznowienia wojny polsko-rosyjskiej. Jeszcze w 1654 r. na ziemie Korony i Litwy wkroczyły armie rosyjskie zajmując Smoleńszczyznę, niemal całą Białoruś i część Litwy. Wewnętrzny konflikt polsko-ukraiński przekształcił się w wojnę polsko-rosyjską, która w konsekwencji doprowadziła do podziału Ukrainy.

Potop szwedzki

Wśród przyczyn najazdu Szwedów na Polskę najważniejsze to:

- chęć opanowania wybrzeży Morza Bałtyckiego gwarantującego Szwedom panowanie na Bałtyku;

- zamiar zdobycia nowych łupów wojennych przez najlepszą wówczas w Europie armię szwedzką;

- używanie tytułu króla Szwecji przez elekcyjnego króla Polski, Jana Kazimierza Wazę.

W 1655 roku 40-tysięczne szwedzkie wojsko weszło w granice Rzeczypospolitej. Czynny udział w tej szwedzkiej agresji miał polski zdrajca, były podkanclerzy koronny Hieronim Radziejowski. Zgromadzone w Wielkopolsce pospolite ruszenie poddało się królowi szwedzkiemu bez walki. Podobnie uczynił na Litwie hetman wielki, Janusz Radziwiłł. Szybko oddano Szwedom Warszawę. Nieco dłużej bronił Krakowa Stefan Czarniecki, ale i on musiał w końcu skapitulować. Jan Kazimierz opuścił kraj, udając się na Śląsk.

W ciągu czterech miesięcy Szwedzi podbili prawie całą Rzeczpospolitą. Jakby tego było mało, w tym czasie miała jeszcze miejsce ofensywa kozacka. Wojska kozackie i rosyjskie dotarły aż w okolice Puław.

Szwedzi zachowywali się w podbitym kraju w sposób bezwzględny. Nakładali na ludność wyniszczające podatki, rujnowali zamki i świątynie, rabowali wszystko, co tylko było możliwe do wzięcia. Takie postępowanie musiało szybko wywołać u ludności polskiej objawy nienawiści do okupującego ziemie polskie szwedzkiego wojska. Upokorzone społeczeństwo zaczęło podejmować walkę z najeźdźcami. Najpierw były to dość chaotyczne działania partyzanckie, które później przerodziły się w regularną wojnę. Człowiekiem, który odznaczył się w walce ze Szwedami, był bohaterski Stefan Czarniecki. Bardzo podniosły wszystkich na duchu wydarzenia, jakie miały miejsce podczas szwedzkiego oblężenia Częstochowy. Szturmowany przez Szwedów klasztor na Jasnej Górze wytrzymał kilkutygodniowe oblężenie pod koniec 1655 roku. W wigilię Bożego Narodzenia Szwedzi zniechęceni dotychczasowymi niepowodzeniami zaniechali zdobywania klasztoru.

Na wiosnę 1656 roku Jan Kazimierz wrócił do kraju. Sytuacja była jednak nadal bardzo trudna. Szwedzki król Karol Gustaw uzyskał pomoc od elektora brandenburskiego i jednocześnie księcia zależnych od Rzeczypospolitej Prus Fryderyka Wilhelma oraz księcia Siedmiogrodu Jerzego Rakoczego. Teraz oprócz szwedzkich również siedmiogrodzkie i brandenburskie wojska pustoszyły w straszliwy sposób cały kraj. W 1657 roku Szwedzi, Siedmiogrodzianie, Brandenburczycy i Kozacy montowali układy zmierzające do rozbioru Rzeczypospolitej. W tym samym roku w Welawie i Bydgoszczy podpisano traktaty zwalniające władców Prus Książęcych z zależności lennej od Rzeczypospolitej. Uczyniono to dlatego, żeby Fryderyka Wilhelma odciągnąć od antypolskiego przymierza z władcą Siedmiogrodu. Fryderyk Wilhelm, już jako sojusznik, a nie poddany, zobowiązał się udzielić pomocy walczącej ze Szwedami Rzeczypospolitej. Cena tej pomocy była jednak niezwykle wysoka. Nad Bałtykiem tworzyło się groźne państwo brandenbursko-pruskie, które później w decydujący sposób przyczyniło się do likwidacji Rzeczypospolitej.

W tym trudnym 1657 roku doszło do sojuszu Rzeczypospolitej z Danią i cesarstwem. Wspomagające Polaków wojska tych krajów bardzo przyczyniły się do ostatecznego pokonania Szwedów. Po układach welawsko-bydgoskich w 1657 roku walczących przeciwko Szwedom Polaków, Duńczyków i Austriaków wzmocniły jeszcze wojska brandenburskie. Wyczerpana długotrwałymi działaniami wojennymi Szwecja została ostatecznie pokonana.

W 1660 roku podpisano w Oliwie układ pokojowy między Rzeczpospolitą a Szwecją. Jan Kazimierz zrzekł się ostatecznie tytułu króla Szwecji. Obydwa kraje na mocy tego układu zachowywały w zasadzie przedwojenny stan posiadania. Szwecja miała ponadto zwrócić Rzeczypospolitej zagarnięte w czasie działań wojennych i okupacji ziem polskich zrabowane mienie, nigdy się jednak z tego nie wywiązała.

Jan III Sobieski i wojny z Turcją w 2 połowie XVII wieku

Kolejny król, Michał Korybut Wiśniowiecki, został wybrany przez szlachtę jako rodak, „Piast”, który miał zapewnić pokój wyniszczonej najazdami Rzeczypospolitej.

W 1672 roku na Rzeczpospolitą najechali Turcy, zdobywając Kamieniec Podolski (twierdza została wcześniej zniszczona przez wybuch prochowni). Atak Turcji spowodowany był zaborczą polityką sułtana Mehmeda IV oraz poddaniem się pod władzę sułtana Kozaków z tzw. polskiej części Ukrainy. Na mocy traktatu pokojowego między Turcją a Rzecząpospolitą podpisanego w Buczaczu oddano Turcji Podole z Kamieńcem oraz prawobrzeżną Ukrainę. Polska zobowiązała się także płacić co roku haracz (okup), a sułtan przesłał królowi do Warszawy pozłocisty kaftan, jako swojemu lennikowi. Traktat ten jako haniebny, nie został przez sejm ratyfikowany (zatwierdzony) i wojnę kontynuowano.

W 1673 roku hetman wielki koronny i znakomity wódz, Jan Sobieski, odniósł zwycięstwo nad Turkami pod Chocimiem, spychając wroga ku rzece Dniepr.

Następcą zmarłego w 1673 r. Michała Korybuta został pogromca Turków Jan Sobieski - jako król Jan III.

Agresywna (agresja - zbrojna napaść) polityka Turcji zagrażała nie tylko Polsce, ale również krajom znajdującym się pod panowaniem Habsburgów oraz wywołała zaniepokojenie papieża. W 1683 roku Rzeczpospolita zawarła sojusz z Austrią, skierowany przeciw Turcji - w razie zagrożenia Krakowa lub Wiednia państwa przyrzekały sobie pomoc wojskową.

W lipcu 1683 r. armia turecka dowodzona przez wielkiego wezyra (dowódca wojsk) Kara Mustafę rozpoczęła oblężenie stolicy Austrii - Wiednia.

Jan III Sobieski pospieszył na odsiecz Wiedniowi (odsiecz - pomoc wojskowa dla oblężonego miasta, twierdzy) z 25-tysięczną armią polską. 12 września 1683 r. rozegrała się bitwa między sprzymierzonymi wojskami polskimi, austriackimi i niemieckimi (ogółem 70 tys. żołnierzy), którymi dowodził król polski Jan III, a oblegającą Wiedeń armią turecką (ok. 115 tys. żołnierzy - dowódca: wielki wezyr Kara Mustafa).

W wyniku starcia, w czasie którego wyróżniła się taktyka polskiej artylerii oraz atak polskiej husarii, zniszczono główne siły tureckie, a Polacy zdobyli cały obóz turecki. Zwycięstwo króla Jana III przyniosło mu wielką sławę jako wodzowi, a Polska zdobyła rozgłos jako kraj będący „obrońcą Europy” i „przedmurzem chrześcijaństwa”.

Odsiecz wiedeńska i klęska Turków przyczyniły się do zakończenia panowania Imperium Osmańskiego w Europie. Po śmierci króla Jana III w 1699 roku między Rzecząpospolitą a Turcją podpisano pokój, na mocy którego Polska odzyskała Podole z Kamieńcem i Ukrainę na prawym brzegu Dniepru.