Przystosowania zwierząt do życia na lądzie
Przystosowania mają ułatwić zwierzętom:
- życie w danym środowisku,
- zdobywanie pokarmu,
- ochronę lub obronę przed wrogiem.
Zwierzęta żyjące w różnych strefach klimatycznych, nawet jeżeli są ze sobą blisko spokrewnione, różnią się od siebie z powodu odmiennych warunków życia.
Zwierzęta lądowe mają różne siedliska:
- pod ziemią: kret, dżdżownica, nornica;
- w powietrzu: ptaki, owady, nietoperze;
- na lądzie i w wodzie: żaba, wydra.
W zależności od miejsca, w którym żyją, zwierzęta mają odpowiednie cechy budowy - są przystosowane do warunków życia:
- pod ziemią: kret - jest prawie ślepy (wzrok nie jest mu potrzebny), jego ciało ma walcowaty kształt (co ułatwia przemieszczanie w wąskich korytarzach), przednie łapy, służące do kopania, przypominają łopatki koparki, jego sierść wyrasta pionowo, jest gęsta i krótka (pomaga mu w cofaniu się w korytarzach, nie osiadają na niej cząstki gleby);
- w górach: kozica - ma nogi zakończone krótkimi i twardymi racicami, co umożliwia szybkie i bezpieczne poruszanie się po stromych skałach;
- tereny bagniste: łoś - ma nogi zakończone dużymi, szeroko rozstawionymi racicami, dzięki czemu może się poruszać po grząskim terenie;
- drzewa: dzięcioł - sprawne poruszanie po gałęziach umożliwia mu odpowiedni układ palców: dwa są skierowane do przodu, dwa do tyłu, są one zakończone ostrymi pazurami, sztywny ogon służy do podpierania się. Te cechy ułatwiają mu poruszanie się po pniach drzew;
- łąki, mokradła: czapla, bocian - ich nogi są długie, szczudłowate, palce u nóg spięte błoną, co umożliwia brodzenie, długi dziób służy tym ptakom do zdobywania pokarmu;
- poruszanie po drzewach: wiewiórka, kuna, żbik, sikorka, chrabąszcz - mają pazury ułatwiające utrzymanie się na pniach i gałęziach drzew. Owady mogą poruszać się po drzewach, ponieważ mają odnóża zakończone pazurkami, np. chrabąszcz majowy. Mucha ma nogi zakończone poduszeczkami, dzięki czemu może się poruszać nawet po szybie.
Na zwierzęta czyhają różne niebezpieczeństwa, w związku z tym wykształciły przystosowania obronne i ochronne.
| Przystosowania obronne |
Przystosowania ochronne |
- kolce, np. u jeża,
- jad, np. u pszczoły,
- zapach, np. u tchórza,
- skoczne nogi, np. u zająca,
- silne i ostre kły, np. u lisa,
- odrzucenie ogona, np. u jaszczurki,
- życie w kolonii, np. mewy
|
- jaskrawe, odstraszające ubarwienie, np. brzuszek u kumaka, czerwone skrzydła u biedronki,
- maskujący kolor, np. zielona rzekotka, konik polny,
- upodobnienie do elementów środowiska (kształt, ubarwienie), np. patyczak, motyl liściak
|
Owady
Owady to największa grupa organizmów żyjących na świecie. Zamieszkują wszystkie środowiska, są najbardziej zróżnicowane pod względem budowy.
Oddychają za pomocą tchawek - sieci rurek rozmieszczonych w całym organizmie. Mają dobrze rozwinięte różne zmysły ułatwiające im życie na lądzie. Do pobierania pokarmu służy aparat gębowy różnie wykształcony, np. komar ma aparat kłująco-ssący, mucha domowa - liżący, motyl - ssący, pszczoła - gryząco-ssący, chrabąszcz majowy - gryzący.
Posiadają członowe odnóża, których poszczególne części połączone są za pomocą stawów. Wszystkie zwierzęta, które mają taką budowę kończyn nazywają się stawonogami. Różnice w budowie kończyn związane są z przystosowaniem do środowiska życia, np. mucha ma przylgi - chodzi po powierzchniach gładkich, turkuć podjadek ma pierwszą parę odnóży przystosowaną do kopania, chrabąszcz majowy ma kończyny zakończone pazurkami - porusza się po drzewach, konik polny może skakać, pszczoła miodna i trzmiel mają na odnóżach zagłębienia zwane koszyczkami.
Rozmnażają się płciowo, przechodzą przeobrażenie:
- zupełne - jaja, larwa, poczwarka, owad dorosły, np. mucha, motyl, pszczoła, chrabąszcz majowy;
- niezupełne - jaja, larwa, owad dorosły, np. ważka.
Występują również owady o rozwoju prostym - nie ma larwy ani poczwarki, wylęgający się z jaj osobnik jest podobny do osobników dorosłych, np. pasikonik. Niektóre owady tworzą społeczeństwa - żyją wspólnie. Zespół składa się z osobników różniących się budową, a co za tym idzie, pełniących różne funkcje. Na przykład w ulu pszczelim:
Znaczenie owadów:
- dostarczają miodu,
- wytwarzają nici jedwabne,
- zapylają rośliny,
- wyrządzają też szkody: niszczą zbiory zbóż i inne uprawy, uszkadzają drzewa;
- pomagają niszczyć inne szkodniki,
- są pokarmem innych zwierząt,
- przenoszą choroby.
Pająki
Pająki żyją na lądzie i w wodzie. W domach żyje pająk kątnik, na łąkach tygrzyk paskowany, w lesie i ogrodzie pająk krzyżak. Pająki wytwarzają sieć pajęczą, czyli misternie tkaną pułapkę na owady. Pająki są drapieżnikami, sprzymierzeńcami człowieka w walce z owadami szkodnikami. Rozmnażają się płciowo, samica składa jaja, z których wylęgają się młode. Jesienią obserwujemy unoszące się w powietrzu nici pajęczyny z przyczepionymi do nich młodymi pająkami. W ten sposób organizmy te przemieszczają się na nowe terytorium. Zagrożeniem dla pająków są ptaki i osy.
Ślimaki
Ślimaki żyją w wilgotnych i zaciemnionych miejscach. Najczęściej mają ciało osłonięte muszlą, która chroni przed utratą wilgoci, zimnem i wrogami. Muszle są różnych kształtów, często kolorowe. Ciało ślimaka składa się z głowy zaopatrzonej w ruchome czułki, umięśnionej nogi i worka trzewiowego okrytego muszlą. Na czułkach znajdują się oczy, na głowie jest też otwór gębowy, w którym jest język z tarką. Tarka ułatwia zjadanie pokarmu roślinnego. Ślimaki poruszają się dzięki skurczom mięśni nogi pokrytej śluzem.
Ślimaki, które nie posiadają muszli to np. pomrów wielki, pomrowik. Ślimaki, które możemy spotkać: ślimak winniczek, ślimak przydrożny, wstężyk ogrodowy.
Gady
Gady występują na lądzie, niektóre wtórnie przystosowały się do życia w wodzie.
Przystosowania do życia na lądzie:
- skóra sucha, pozbawiona gruczołów śluzowych, pokryta łuskami rogowymi lub płytkami kostnymi;
- oddychają pofałdowanymi płucami;
- są zdolne do rozwoju na lądzie, wytworzyły jaja otoczone skórzastą lub wapienną osłonką, a w jaju zarodek wytwarza chroniące go błony płodowe.
Organizmy wytwarzające błony płodowe to owodniowce. Należą do nich gady, ptaki i ssaki. Wszystkie gady rozmnażają się na lądzie, również te, które żyją w wodach wychodzą na ląd, aby tu złożyć jaja.
Gady występujące w Polsce:
- żółwie - żółw błotny,
- jaszczurki - jaszczurka zwinka, żyworodna, zielona, padalec;
- węże - wąż Eskulapa, zaskroniec zwyczajny, gniewosz plamisty, żmija zygzakowata.
Gady są drapieżnikami, polują na owady, pająki, dżdżownice, myszy, nornice, jaszczurki, kijanki. Są rozdzielnopłciowe, składają jaja, z których wylęgają się młode gady. Wszystkie żyjące w Polsce gady są chronione. Czę sto niegroźny zaskroniec i żmija zygzakowata są mylone, dlatego warto znać cechy rozpoznawcze:
- zaskrońca - ubarwienie grzbietu ciemnozielone lub brunatne, po bokach głowy żółte plamy półksiężycowatego kształtu, źrenice okrągłe, występuje w pobliżu wód, w lasach i na łąkach,
- żmii - trójkątna głowa, pionowe źrenice, na grzbiecie ma charakterystyczną, zygzakowatą, ciemną pręgę, jest jadowita - zęby jadowe. Występuje w niskich zaroślach, na leśnych polanach i łąkach.
Ptaki
Ptaki występują na całej kuli ziemskiej, we wszystkich strefach klimatycznych. Są stałocieplne. Większość ptaków ma zdolność latania, tylko niektóre tę zdolność utraciły.
Przystosowanie do lotu
a) w budowie zewnętrznej
- wykształcenie piór
- kształt skrzydeł,
- aerodynamiczny kształt ciała,
- mała głowa zakończona dziobem,
- ułożenie ciała w czasie lotu,
- zdolność wykorzystania w czasie lotu wstępujących i zstępujących ruchów powietrza,
b) w budowie wewnętrznej
- kości pneumatyczne (wypełnione powietrzem),
- brak zębów,
- kończyny przednie przekształcone w skrzydła,
- grzebień na mostku, do którego przyczepione są mięśnie poruszające skrzydłami,
- zrośnięcie tułowiowej części kręgosłupa jest oparciem dla skrzydeł i umożliwia poziome ustawienie kręgosłupa w czasie lotu,
- worki powietrzne umożliwiają dostarczanie tlenu do płuc w czasie wdechu i wydechu,
- stałocieplność.
Ptaki żyją w różnych środowiska i odżywiają się różnym pokarmem. W związku z tym wykazują określone przystosowania:
- budowa dzioba,
- rozwój zmysłu wzroku,
- budowa kończyn,
- zdolność trawienia określonego pokarmu.
Ptaki są jajorodne. Ze względu na zachowanie się piskląt rozróżniamy:
- gniazdowniki: pisklęta po wykluciu się nie są zdolne do samodzielnego życia i wymagają opieki rodziców, np. bocian, słowik, gil, jastrząb, wilga, sikora, jaskółka, dzięcioł;
- zagniazdowniki: po wykluciu opuszczają gniazdo i odżywiają się samodzielnie, np. kury, gęsi, kaczki, łabędzie, kuropatwy, bażanty, strusie.
Różny jest czas pobytu ptaków na terenie lęgowym:
- osiadłe przebywają cały rok na jednym terenie, np. wróbel domowy, sroka, sowa, bażant, kuropatwa, kowalik;
- wędrowne (lęgowe): okres lęgowy spędzają w Polsce, później udają się do ciepłych krajów na zimę, np. bocian biały, jaskółka, kukułka, żuraw, słowik, dzika kaczka, dzika gęś;
- przelotne: na jesień opuszczają legowiska i odlatują niezbyt daleko, tam, gdzie łatwiej znajdą pożywienie.
Znaczenie ptaków
a) w przyrodzie:
- przyczyniają się do zachowania równowagi biologicznej,
- tępią szkodliwe owady,
- rozsiewają nasiona,
- ograniczają ilość chwastów,
b) w gospodarce człowieka:
- dostarczają mięsa i jaj,
- dostarczają piór,
- tępią szkodliwe gryzonie i chore zwierzęta,
- wyjadają ziarna z kłosów,
- objadają pąki i młode pędy drzew owocowych,
- zjadają owoce.
Sposoby ochrony ptaków
- dokarmianie zimą,
- zakładanie budek lęgowych,
- zakładanie zarośli i żywopłotów - miejsca lęgu,
- ochrona przed drapieżnikami,
- wprowadzenie ochrony całkowitej lub okresowej (w okresie godowym i lęgowym).
Ssaki
Ssaki opanowały wszystkie środowiska, są grupą najwyżej zorganizowaną wśród zwierząt. Mają silnie rozwinięty mózg, co daje im przewagę nad innymi zwierzętami. Stałocieplność pozwoliła im zmniejszyć uzależnienie od środowiska.
Cechy ssaków:
- ciało pokryte włosami (sierścią),
- dobrze rozwinięte gruczoły skórne (potowe, łojowe, mleczne, zapachowe),
- zróżnicowane zęby,
- są żyworodne (wyjątki dziobak i kolczatka),
- bardzo dobrze rozwinięty mózg,
- stałocieplność,
- samice wytwarzają mleko, którym karmią młode,
- opiekują się potomstwem,
- wszystkie ssaki mają 7 kręgów szyjnych (np. żyrafa, mysz).
Ssaki żyją w różnych środowiskach:
- pod ziemią: kret,
- leśne: dzik, żbik, sarna, wiewiórka, koszatka;
- polne: mysz polna, zając, nornik;
- morskie: płetwal błękitny, foka;
- wody śródlądowe: bóbr, wydra, piżmak;
- górskie: świstak, kozica.
Biorąc pod uwagę budowę i sposób życia, wyróżniamy wśród ssaków kilka grup:
- owadożerne: jeż, kret, ryjówka, nietoperz;
- gryzonie: wiewiórka, suseł, świstak, bóbr, mysz, szczur, chomik, nornik;
- drapieżne: kuna leśna, wilk, pies, borsuk, kot, foka, niedźwiedź;
- kopytne: dziki, świnie, jelenie, sarny, kozy, owce, krowy, wielbłąd, koń, osioł, nosorożec;
- walenie: delfin, kaszalot, morświn, płetwal błękity;
- naczelne: lemury, kapucynki, pawian, koczkodan, orangutan, goryl, szympans, człowiek.
Polskie ssaki chronione: żubr, świstak, kozica, niedźwiedź brunatny, nietoperze, bóbr, wydra, zając bielak, wilki, żbik.
Znaczenie ssaków:
- dostarczają mleka, mięsa, futer,
- pracują dla ludzi,
- tępią szkodniki,
- niszczą zapasy żywności,
- roznoszą zarazki i pasożyty.
Ciekawostki (0)
Zabłyśnij i pokaż wszystkim, że znasz interesujący szczegół, ciekawy fakt dotyczący tego tematu.