Wybrane państwa europejskie w latach 1815-1848

Wybrane państwa europejskie w latach 1815-1848

Francja

We Francji po 1815 roku i powrocie na tron króla Ludwika XVIII Burbona (1815-1824) rozpoczął się okres reakcji i prześladowania wszystkiego, co było związane z rewolucją i czasami napoleońskimi. W przeciwieństwie do tzw. czerwonego terroru rewolucyjnego, reżim burboński stosował represje i prześladowania, które noszą miano białego terroru. Wielu aktywnych uczestników rewolucji i wojen napoleońskich zostało wygnanych z kraju, wielu skazano na śmierć, jak choćby wybitnego wodza napoleońskiego marszałka Neya, rozstrzelanego „za zdradę”.

Następca Ludwika XVIII, jego brat Karol X Burbon (1824-1830) był jeszcze bardziej konserwatywny w swoich poglądach i uważał, że brak zdecydowania i uległość zgubiły Ludwika XVI. Zdecydowanie zwalczał wszelkie przejawy liberalizmu. W swoich rządach opierał się na klerze i arystokracji. Pod wpływem monarchistów zaczęto wypłacać odszkodowania dla szlachty i arystokracji, które utraciły majątki w czasie rewolucji. O swoje dobra zaczęli obawiać się ludzie, którzy nabyli je w czasie rewolucji. Wszystkie te działania spowodowały ostateczne odsunięcie się od Burbonów burżuazji francuskiej.

Na drugą połowę lat 20. XIX w. w Europie przypadł kryzys gospodarczy. We Francji - kraju zdecydowanie jeszcze rolniczym - lata kryzysu gospodarczego zbiegły się z okresem narastającego kryzysu społeczno-politycznego. Karol X lekceważył konstytucję, wielokrotnie próbował ją ograniczać, a Izbę Deputowanych rozwiązywać.

W odpowiedzi na rozporządzenia królewskie z lipca 1830 roku, na mocy których została rozwiązana Izba Deputowanych, wprowadzona cenzura i nowe, ograniczone prawo wyborcze, w Paryżu doszło do zamieszek ulicznych. Do walki przystąpiła burżuazja francuska z Adolfem Thiersem, Godfrydem Cavaignakiem, Franciszkiem Raspailem na czele. Trzy dni - 27-29 lipca 1830 roku - doprowadziły do przejęcia władzy przez burżuazję w Paryżu i abdykacji króla Karola X. Ta tzw. rewolucja lipcowa, w wyniku której powstał rząd republikański, wprowadziła z powrotem konstytucję. W dyskusjach nad dalszymi losami państwa, w obawie przed radykalizacją mas i terrorem republikańskim, nie zdecydowano się na restaurację republiki. Pozostała monarchia parlamentarna z „królem Francuzów”, Ludwikiem Filipem I z orleańskiej linii Burbonów (1830-1848). W wyniku rewolucji 1830 roku do władzy doszli bankierzy, dziennikarze, adwokaci, przemysłowcy. Gwarantem zdobytej władzy był Ludwik Filip, jak go wtedy nazywano - „król bankierów”.

Choć rewolucja we Francji była jawnym pogwałceniem zasad ustalonych podczas kongresu wiedeńskiego, w wyniku dalszych wypadków w Europie (powstanie belgijskie i powstanie listopadowe w Królestwie Polskim) zmiany we Francji zostały uznane i zaakceptowane przez obce dwory.

Lata 1830-1848 to we Francji rządy burżuazji. Był to okres powstawania wielkich fortun, gwałtownego rozwoju gospodarczego, ale jednocześnie odsuwania od współrządów średniej burżuazji, nie wspominając już o chłopach i robotnikach.

Wraz z gwałtownym rozwojem gospodarczym, rozbudową przemysłu powiększała się grupa robotników. Wśród nich działały nieformalne stowarzyszenia, które wspierały swoich członków w razie nagłej potrzeby. Sytuacja materialna i społeczna tej grupy była coraz gorsza. W 1831 roku doszło do jawnego buntu i walk w Lyonie. Robotnicy manufaktur jedwabiu, wobec stałego obniżania zarobków, wyszli na ulicę, opanowali miasto. Dopiero użycie wojska do stłumienia powstania złamało opór robotników. W wyniku walk pozostało około 1000 zabitych i rannych.

Podobne powstania i strajki zaczęły się nasilać w latach 40. Obok haseł ekonomicznych wysunięto żądania polityczne. Narastający kryzys polityczny, społeczny i ekonomiczny znalazł swoje rozwiązanie w rewolucji francuskiej w 1848 roku. Została obalona monarchia burżuazyjna i wprowadzona republika.

Ziemie Półwyspu Apenińskiego

Po 1815 roku na Półwyspie Apenińskim w państwach włoskich nastąpiły czasy reakcji i restauracji. Zostały przywrócone prawa i przywileje arystokracji i kleru sprzed czasów rewolucji francuskiej i Napoleona. Wszędzie zwalczano zmiany wprowadzone zarówno w czasach rewolucji, jak i rządów Napoleona. Zniesiono kodeks Napoleona, przywracano stare prawa i przywileje, sądy kościelne, inkwizycję i cenzurę. Nie liczono się z wolą Włochów, dzieląc dowolnie ich ziemie. Na trony powróciły lokalne dynastie panujące (zasada restauracji). Wraz z rozbiciem politycznym przywrócono i utrwalono rozbicie ekonomiczne. Graniczne bariery celne utrudniały wymianę ekonomiczną, powstrzymując jednoczenie nie tylko polityczne, ale i ekonomiczne.

- Północne Włochy - Lombardia, Wenecja i Piemont - stały na wyższym poziomie gospodarczym i kulturalnym od pozostałych części Półwyspu Apenińskiego. Z uwagi na silne związki ekonomiczne z Austrią (Lombardia i Wenecja) i Francją (Piemont) dobrze rozwinięty na tych terenach był przemysł. Następował rozwój ekonomiczny i kulturalny promieniujący na pozostałe państwa włoskie. Podobnie było w Toskanii pod rządami bocznej linii dynastii Habsburgów. Północne Włochy pod wpływem tradycji napoleońskiej, silnej pozycji ekonomicznej i kulturalnej, żywego rozwoju narodowego stały się jednym z ośrodków odrodzenia narodowego i politycznego Włoch w XIX w.

- Na południu, wobec zacofania gospodarczego i stosunków jeszcze prawie feudalnych, rozwój następował inną drogą. W Królestwie Obojga Sycylii król Ferdynand I Burbon przywrócił rządy absolutne. Wobec oporu społeczeństwa i rozwoju sieci spiskowych (karbonariusze) w latach 1820-1821 doszło do walk i zamieszek w Neapolu. Stało się to doskonałym pretekstem do interwencji Austrii, której wojska pokonały powstańców i przywróciły stary ład i porządek. Podobnie rozprawiono się z próbą powstania w Piemoncie. Wojska austriackie i królewskie pokonały opozycję i spiskowców, przywracając rządy reakcji. Nastąpiły aresztowania, wprowadzono rządy policji i wojska. Mimo to ruch spiskowy nie osłabł, ale wręcz przeciwnie, rozwijał się.

W 1830 roku na fali wydarzeń rewolucyjnych w Paryżu, Brukseli (powstanie Belgów i oderwanie się od Holandii) i Warszawie (powstanie listopadowe) w niektórych państwach włoskich doszło do rewolucji, które noszą miano rewolucji karbonarskich. Karbonariusze, zwani inaczej węglarzami, tworzyli organizacje łączące robotników, rzemieślników i drobnych kupców. Za cel stawiali sobie obalenie monarchii, wprowadzenie rządów demokratyczno-republikańskich i przeprowadzenie reform społecznych. Byli prześladowani przez władze włoskie. Prowadzili działalność tajną, opierając się i wzorując na organizacjach wolnomularskich.

W lutym 1831 roku wybuchły rewolucje w Parmie, Modenie i Bolonii. Powstanie szybko ogarnęło znaczne tereny Państwa Kościelnego. Na czele ruchu stanęła burżuazja, ograniczając udział w nim rzemieślników i chłopów. Dlatego też ruch cieszył się bardzo ograniczonym poparciem tych grup społecznych. W czasie wydarzeń lat 30. wysunięto jedynie program reform politycznych, nie domagając się na razie zjednoczenia Włoch.

Powstania karbonarskie lat 1831-1832 zostały stłumione przez wojska austriackie interweniujące w obronie zagrożonej władzy papieża i książąt włoskich. Nastąpiły czasy reakcji i prześladowania działaczy politycznych i narodowych.

Coraz więcej zwolenników zaczął zyskiwać Giuseppe Mazzini (1805-1872), który w Marsylii założył organizację Młode Włochy (1831), tajne stowarzyszenie stawiające sobie za cel odrodzenie moralne i polityczne narodu włoskiego, zjednoczenie Włoch jako republiki, wspólną walkę z innymi narodami walczącymi o wolność. Burżuazja, coraz bardziej sceptycznie nastawiona do Mazziniego i jego programu, domagała się bardziej liberalnej polityki gospodarczej, dopuszczenia do rządów i oddzielenia interesów państwa od Kościoła. Wśród liberałów występowały dwie postawy. Umiarkowani widzieli powstanie przyszłego państwa włoskiego na zasadzie federacji państw na czele z papieżem (ksiądz Vincenzo Gioberti) lub Piemontem (nr. Cesare Balbo, Massimo d’Azeglio). Występowali przeciwko Austrii, jej wpływom na Półwyspie Apenińskim. Opowiadali się za koniecznością odebrania Austrii ziem włoskich pozostających pod jej panowaniem. Byli niechętni rewolucji i działalności Mazziniego. Radykalni przyszłe państwo włoskie widzieli jako federację, ale nie monarchii tylko republik. Dążyli do zniesienia politycznej władzy papieża i papiestwa, dostrzegając w nim przeszkodę na drodze do zjednoczenia. Choć bali się mas ludowych, to jednak chcieli je wykorzystać do przeprowadzenia reform. W walce zwpływami austriackimi liczyli na pomoc francuską. Tym ideałom i założeniom hołdowali Giuseppe Ferrari i Carlo Cattaneo.

Wydawało się, że nadzieje liberałów będą spełnione, a wiązało się to z osobą nowego papieża Piusa IX wybranego w 1846 roku. Uważano go za liberała, choć nim w rzeczywistości nie był. Jednak zmiany, jakie wprowadził w Państwie Kościelnym, zmusiły innych władców państw włoskich do przeprowadzenia podobnych. W Toskanii złagodzono cenzurę i utworzono cywilną gwardię, podobnie w Piemoncie król Karol Albert wprowadził nieśmiałe reformy w duchu postępowym. Reformy ominęły jednak południe półwyspu - Królestwo Obojga Sycylii. Wobec narastającego kryzysu na półwyspie również tam dochodziło do częstych powstań i zamieszek tłumionych jednak z całą surowością przez wojska neapolitańskie. W styczniu 1848 roku w Palermo wybuchło kolejne powstanie, w którym ludności udało się wyprzeć wojska z miasta. Pod wpływem narastającego napięcia i skomplikowanej sytuacji zarówno na Sycylii jak i w Neapolu król Obojga Sycylii Ferdynand II w lutym 1848 roku ogłosił konstytucję, opartą na konstytucji hiszpańskiej z 1820 roku. Wzorując się na działaniach króla Ferdynanda II sycylijskiego, władcy innych państw włoskich nadali konstytucje. Król Sardynii Karol Albert powołał rząd z Cesarem Balbo i ogłosił „statut fundamentalny królestwa”, który po zjednoczeniu Włoch stał się konstytucją ogólno włoską, obowiązującą do 1925 roku. W Toskanii i Luce zostały ogłoszone konstytucje, niebawem papież uczynił to w Państwie Kościelnym.

Wielka Brytania

Mimo rozwoju gospodarczego w Wielkiej Brytanii pojawiały się przejawy kryzysu. Zwłaszcza po 1815 roku nastąpił kryzys gospodarczy spowodowany zakończeniem wojen, napływem taniego zboża z Rosji i Stanów Zjednoczonych. Rząd, próbując walczyć z kryzysem, ograniczał spadek cen na zboże, wprowadzając cła zaporowe. To z kolei spowodowało wzrost cen i niezadowolenie ludności. Wobec wystąpień ludności ograniczono prawa obywatelskie, a demonstracje były rozpędzane siłą, jednak w obliczu narastającego kryzysu rządy brytyjskie w latach 20. wprowadziły pewne reformy. W 1824 roku na wniosek posła do Izby Gmin, Josepha Hume’a, zostało zniesione prawo zakazujące robotnikom zrzeszania się. Zaczęły powstawać organizacje robotnicze, rozpoczął się zorganizowany i coraz szerszy ruch strajkowy. W latach 30. ruch robotniczy zaczął się łączyć. W latach 20. wprowadzono formalną wolność i równość religijną, znosząc akty dyskryminujące katolików i nieanglikanów. Pod wpływem kryzysu i wydarzeń rewolucyjnych w Europie w 1832 roku przeprowadzono reformę wyborczą. Wprowadzono cenzus majątku a nie posiadania ziemi na własność, jako warunek kandydowania i wybierania do Izby Gmin.

Wobec rozwoju ekonomicznego coraz liczniejszy i silniejszy był ruch robotniczy. Robert Owen w 1833 roku założył Ogólnokrajowy Związek Związków Zawodowych grupujący ok. 500 tys. robotników. Pojawiły się żądania ośmiogodzinnego dnia pracy, powszechnego i demokratycznego głosowania w wyborach do parlamentu. Postulaty te stały się podstawą działania robotników w kolejnych latach. W 1837 roku został opracowany program polityczny, społeczny i socjalny robotników angielskich. Sześć punktów zawartych w tzw. „karcie ludu” (people’s charter) nadało nazwę ruchowi politycznemu czartystów domagających się: powszechnego prawa wyborczego, tajnego głosowania w wyborach do parlamentu, pensji dla posłów (by mógł nim być nie tylko bogaty), równych i proporcjonalnych okręgów wyborczych.

W 1841 roku zostało utworzone Ogólnokrajowe Stowarzyszenie Czartystów, które było pierwszą partią robotniczą.

Dzięki działalności ruchu czartystów wprowadzono w Wielkiej Brytanii pewne prawa socjalne. Ograniczono pracę kobiet i dzieci w trudnych warunkach, skrócono czas pracy. W latach 30. i 40. rozszerzono samorząd miejski, ograniczono wpływy Kościoła anglikańskiego, szkoły poddano nadzorowi państwa. Zostało zniesione niewolnictwo w całym imperium i wprowadzony zakaz handlu niewolnikami.