Formy walki narodu polskiego z okupantem

Formy walki narodu polskiego z okupantem

Walka cywilna

a) bierny opór

- uchylanie się od wszelkiej współpracy z okupantem,

- krytykowanie i ośmieszanie jego zarządzeń,

- świadome przekraczanie zakazów ustalonych przepisami;

b) tajne nauczanie

- powstanie Tajnej Organizacji Nauczycielskiej (TON), która zorganizowała tajne nauczanie na ziemiach polskich na wszystkich poziomach (podstawowym, średnim, wyższym).

c) prasa podziemna (redagowana przez organizacje polityczne i wojskowe)

- wzywanie do walki z wrogiem i informowanie o jej wynikach,

- informowanie o faktycznym położeniu Niemców na frontach;

d) sabotaż w przemyśle

- mało wydajna praca w fabrykach, psucie narzędzi, maszyn i urządzeń, niszczenie surowców;

e) sabotaż w rolnictwie

- ukrywanie danych o właściwych rozmiarach produkcji i dostarczanie w kontyngentach artykułów gorszej jakości;

f) Akcja „N”

- redagowanie i wydawanie prasy podziemnej w języku niemieckim dla żołnierzy niemieckich na froncie wschodnim, w której donoszono o bombardowaniach przez aliantów miast niemieckich oraz przekazywano informacje o karach, które zbrodniarze poniosą po wojnie.

Rozbicie armii polskiej i jej kapitulacja nie zakończyła walki zbrojnej z Niemcami. Na terenach okupowanych powstawało wiele tajnych organizacji o charakterze wojskowym, które mimo licznych przemian organizacyjnych odgrywały znaczącą rolę w walce.

Armia Krajowa (AK)

Służba Zwycięstwu Polski (SZP) przemianowana została na Związek Walki Zbrojnej (ZWZ), którego dowódcą został gen. Stefan Rowecki „Grot”. Celem ZWZ było utworzenie podziemnego wojska zdolnego do zorganizowania powstania i oswobodzenia kraju. We współpracy z ok. 60 innymi organizacjami zbrojnymi ZWZ przemianowano 14 II 1942 r. na Armię Krajową, której celem głównym było przygotowanie powstania powszechnego. Politycznym celem akcji powstańczej miało być objęcie władzy w Polsce przez rząd RP. Do walki bieżącej powstał specjalny pion zwany Kedywem (Kierownictwo Dywersji). AK podporządkowana była polityce rządu londyńskiego.

Bataliony Chłopskie (BCh)

Mające znaczne wpływy na wsi SL (Stronnictwo Ludowe), utworzyło własną organizację zbrojną - BCh. Dzieliły się one na oddziały obrony terenowej (Ludowa Straż Bezpieczeństwa) i oddziały taktyczne (oddziały taktyczne podporządkowane zostały AK w marcu 1943 r.). Komendantem BCh został Franciszek Kamiński - działacz ludowy. Oddziały terenowe miały zajmować się utrzymaniem porządku, ochroną ludności przed pojedynczymi oddziałami wroga, walką z bandytyzmem.

Armia Ludowa (AL)

PPR utworzyła organizację bojową GL (Gwardia Ludowa). Na jej czele stał Sztab Główny. GL położyła duży nacisk na walkę partyzancką i walkę z transportami niemieckimi skierowanymi na front wschodni. W 1944 r. GL wraz z Związkiem Walki Młodych (ZWM) i innymi wojskowymi organizacjami lewicowymi weszła w skład utworzonej przez KRN Armii Ludowej. Naczelnym dowódcą został gen. Michał „Rola”--Żymierski.

Narodowe Siły Zbrojne (NSZ)

Stronnictwo Narodowe dysponowało NOW (Narodowa Organizacja Wojskowa). W czasie akcji scaleniowej (1942 r.) część NOW weszła w skład AK, a część z innymi mniejszymi organizacjami utworzyła Narodowe Siły Zbrojne (NSZ). Za cel stawiała sobie zwalczanie komunistów i partyzantki radzieckiej na ziemiach polskich. Reprezentowała skrajnie nacjonalistyczne nastawienie („Walka o granice Wielkiej Polski”).

Pierwszym dowódcą NSZ był płk. Tadeusz Kurcjusz-„Żegota”. Pod koniec wojny jedna z brygad NSZ (Brygada Świętokrzyska) wycofała się na Zachód i przeszła do strefy amerykańskiej.

Młodzież w walce podziemnej

Do walki z okupantem na równi z dorosłymi przystąpiła młodzież. Najliczniejszą organizacją młodzieżową działającą w podziemiu były Szare Szeregi, czyli konspiracyjny ZHP (Związek Harcerstwa Polskiego). Swą działalność Szare Szeregi prowadziły w trzech grupach:

- „Zawiszacy” - młodzież od 13 do 16 lat,

- „Bojowe Szkoły” - młodzież od 16 do 18 lat,

- „Grupy Szturmowe” (GS) - młodzież powyżej 18 lat.

Patrole Szarych Szeregów wypisywały hasła na murach, wydawały prasę podziemną i ulotki. Najstarsi brali udział w akcjach bojowo-dywersyjnych. Z nich wywodziły się słynne bataliony „Zośka”, „Parasol”, „Wigry”.

Młodzież wiejska nie tworzyła odrębnych organizacji bojowych. Brała udział w działalności SL, zasilając również oddziały terenowe BCh.

Młodzież lewicowa 14-17-letnia działała w ZWM, pełniąc funkcje łączników, kolporterów. Brała udział w akcjach wojskowych oraz w organizacjach samokształceniowych. Starsza młodzież walczyła w szeregach GL (Batalion Czwartaków).

Żydzi polscy w walce z okupantem

Już w 1939 r. utworzono konspiracyjną organizację Żydowski Związek Wojskowy (ŻZW). W 1942 r. powstała Żydowska Organizacja Bojowa (ŻOB). Jej dowódcą został Mordechaj Anielewicz. Podlegały one Żydowskiemu Komitetowi Narodowemu.

W 1943 r., gdy hitlerowcy przystąpili do ostatecznej likwidacji getta warszawskiego, członkowie ŻZW i ŻOB chwycili za broń rozpoczynając powstanie, które wspomagane było przez grupy bojowe AK i GL. Powstania żydowskie wybuchały również w innych gettach: Wilno, Białystok, Częstochowa oraz w obozach zagłady: Treblinka, Sobibór. Wszystkie zakończyły się tragicznie. Wielu Żydów walczyło także w różnych oddziałach partyzanckich.

Walki z oddziałami UPA

Polakom zamieszkującym ziemie za Bugiem zaczęły zagrażać (1943 r.) oddziały ukraińskich nacjonalistów. Specjalne grupy „siekierników”, (uzbrojeni w siekiery i widły), otaczały polskie wsie i mordowały wszystkich mieszkańców, nie wyłączając kobiet i dzieci. Z czasem masakra ta objęła całość ziem wschodnich Polski. Oddziały Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA), pod dowództwem Romana Suchewycza ps. „Taras Czuprinka” dążyły do „oczyszczenia” z Polaków ziem do Bugu i Sanu. Działania te wspierane były przez Niemców. Po początkowym zaskoczeniu Polacy przystąpili do samoobrony. Dozbrajani przez oddziały AK zaczęli stawiać skuteczny opór (wieś Przebraże na Wołyniu oparła się atakowi połączonych sił UPA). Z niepełnych danych wynika, że UPA na samym Wołyniu wymordowała ok. 70 tys. Polaków.

Zamojszczyzna

Pod koniec 1942 r. Niemcy przystąpili do realizacji Generalnego Planu Wschodniego. Jego pierwszym etapem miało być wysiedlenie ludności polskiej z Zamojszczyzny i osiedlenie tam kolonistów niemieckich. Walkę w obronie Zamojszczyzny podjęły w grudniu 1942 r. oddziały AK i BCh, a w 1943 r. oddziały GL i Kedywu. Masowa obrona Zamojszczyzny przybrała charakter powstania:

- niszczono transporty,

- atakowano niemieckie obiekty gospodarcze,

- paraliżowano działalność niemieckiej administracji,

- likwidowano posterunki niemieckie,

- ewakuowano ludność polską z zagrożonych terenów.

Walki o Zamojszczyznę toczyły się przez kilka miesięcy. Stoczono wiele bitew: pod Wojdą, Zaborecznem, Józefowem. Mimo że Polacy ponieśli duże straty, zmusili jednak Niemców do zaprzestania akcji wysiedleńczej. Szczególnie tragiczny był los dzieci w wieku od pół roku do 12 lat, które oddzielano od rodziców. Część z nich kierowano do obozów wychowania rasowego, a pozostałe wywieziono w niewiadomym kierunku.

Dywersja

Jedną z form walki z okupantem była dywersja. Były to wydzielone do wykonania określonego zadania kilkuosobowe grupy, składające się ze specjalnie przeszkolonych ludzi. Wysadzały w powietrze pociągi wojskowe, linie wysokiego napięcia, podpalały magazyny, składy broni, wykonywały wyroki na zdrajcach, gestapowcach i policjantach. Jesienią 1942 r. została utworzona formacja dywersyjna AK - Kierownictwo Dywersji (Kedyw). Najgłośniejszymi akcjami dywersyjnymi były: wykolejenie pociągu towarowego we wrześniu 1943 r., na odcinku Warszawa-Wawer, wykolejenie wojskowego pociągu urlopowego, w październiku 1943 r. pod Otwockiem, atak na „Bar Podlaski”, do którego wstęp mieli tylko funkcjonariusze SS i policji. Akcje te przeprowadziły grupy dywersyjne ZWM.

Do najbardziej znanych akcji dywersyjnych wykonanych przez oddziały Szarych Szeregów należą: odbicie więźniów pod Arsenałem (Warszawa) w marcu 1943 r. oraz wykonanie wyroku na kacie Warszawy i wielu miast Europy, gen. SS Franzu Kutscherze.

Partyzantka

Działalność oddziałów partyzanckich była formą walki z okupantem. Przebywały one w terenach trudno dostępnych. Były większe od dywersyjnych, ponieważ posiadały różne służby pomocnicze (medyczne, zaopatrzenia, łączności itp.). Przewagą oddziału partyzanckiego nad dywersyjnym była jego większa siła bojowa i możliwość natychmiastowego wyruszenia do akcji. Pierwsze oddziały partyzanckie powstały na ziemiach polskich w początkach 1941 r. Należały do nich m.in. „Jędrusie” - oddział bojowy organizacji „Odwet”, czy grupy bojowe (np. oddział Tajnej Organizacji Wojskowej „Gryf Pomorski”). Po wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej szeroką działalność rozwinęły oddziały ZWZ pod kryptonimem „Wachlarz”. Ich oddział dowodzony przez kpt. Jana Piwnika „Ponurego” rozbił więzienie w Pińsku.

W maju 1942 r. wyruszył do walki pierwszy oddział partyzantki GL, pod dowództwem studenta Politechniki Warszawskiej Franciszka Zubrzyckiego („Małego Franka”). Po klęsce stalingradzkiej lewicowy ruch partyzancki objął tereny całej Polski.

Nasilenie walk różnych odłamów partyzantki spowodowało, że w czerwcu 1943 r. ziemie polskie uznane zostały przez hitlerowców za obszar objęty wojną partyzancką. Spowodowało to wprowadzenie stanu wyjątkowego i skierowanie do walki z Polską Podziemną znacznych sił, w tym jednostek frontowych. Siły niemieckie zaangażowane do walki z polskim ruchem oporu i zabezpieczające zaplecze frontu wschodniego liczyły blisko 950 tys. ludzi. Dochodziło do wielkich bitew partyzanckich jak np. w lasach janowskich (1944 r.), gdzie skoncentrowane siły partyzanckie oddziałów radzieckich, AK, AL, BCh w sile ponad 3 tys. ludzi zaatakowane zostały przez zgrupowanie niemieckie liczące 25 tys. żołnierzy.

W tzw. „wojnie o szyny” żołnierze Polski Podziemnej wysadzili w powietrze ponad 1200 pociągów, podpalili tysiące i uszkodzili wiele tysięcy wagonów, dezorganizując transport, co miało ogromne znaczenie dla przebiegu działań na froncie wschodnim.

Wywiad

Polski wywiad konspiracyjny odegrał wielką rolę w walce z okupantem, dostarczając bezcennych informacji. Doceniały to dowództwa wojskowe sił sprzymierzonych. Prezydent Roosevelt twierdził, że wywiad polski miał więcej zasług niż kilka dywizji wojska na froncie. Do największych osiągnięć należy zaliczyć rozpracowanie niemieckich planów i rozmieszczenia wojsk przed uderzeniem na ZSRR (niewykorzystanych przez dowództwo radzieckie), wykrycie i oznaczenie miejsca produkcji rakiet V1, przechwycenie i przekazanie w częściach do Anglii rakiety V2, co pozwoliło na rozszyfrowanie tajemnicy „cudownej broni” przeznaczonej do zagłady Londynu i mającej odwrócić bieg wojny. Jedna z radiostacji polskiego wywiadu znajdowała się w koszarach Wehrmachtu w Mińsku na Białorusi. Zaznaczyć należy, że służba w polskim wywiadzie konspiracyjnym nie była wynagradzana.

W lipcu 1940 r. powołano w Londynie Kierownictwo Operacji Specjalnych (SOE), którego celem było organizowanie wywiadu, dywersji i sabotażu na tyłach wroga. W wielu krajach SOE organizowało własne siatki wywiadowcze. W ramach akcji SOE przeszkolono 2,5 tys. polskich oficerów do zadań specjalnych („cichociemni”), z których część przerzucono do Polski. Był wśród nich ostatni komendant AK, gen. Leopold Okulicki, dowódca BCh Jerzy Meyer oraz dowódcy zgrupowań partyzanckich: Tadeusz Jachymek i Jan Piwnik. Na decyzję o stworzeniu SOE decydujący wpływ wywarł przykład polskiej armii podziemnej.

Polski ruch oporu uznany został za najsilniejszy, najlepiej zorganizowany i najbardziej zdeterminowany ruch oporu w Europie.