Połączenie głosowe
Upewnij się, że masz włączone głośniki i mikrofon
zaprasza Cię do wspólnej nauki fiszek
Wojna krymska, sytuacja w Rosji jak i wydarzenia międzynarodowe, rozbudziły nadzieje Polaków na poruszenie sprawy polskiej na arenie międzynarodowej.
Na przełomie lat 50. i 60. w Królestwie Polskim powstały dwa obozy, środowiska polityczne. Ich przedstawiciele i programy polityczno-społeczne przedstawiono w tabelce:
| Nazwa obozu | Przywódcy, środowiska | Program polityczny i społeczny |
|---|---|---|
| obóz „Białych” | Leopold Kronenberg – burżuazja warszawska; Edward Jurgens – inteligencja – tzw. millenerzy (złośliwi mówili, że dla nich odzyskanie niepodległości nastąpi za 1000 lat – mille); hr. Andrzej Zamoyski – środowisko ziemian Towarzystwo Rolnicze | Domagali się utworzenia samorządu miejskiego, liberalizacji stosunków społecznych i gospodarczych, upowszechnienia oświaty i pozyskania chłopów dla sprawy narodowej. Nie wierzyli w skuteczność powstania, widząc lepszą przyszłość kraju w podniesieniu poziomu gospodarczego, kulturalnego i cywilizacyjnego ziem polskich. Millenerów, burżuazję i ziemiaństwo polskie łączył program pracy organicznej. Chcieli podjąć walkę o polskość, wykorzystując kryzys despotyzmu carskiego. Chcieli samodzielnie rozwiązać kwestie społeczne, oczynszować i uwłaszczyć chłopów za odszkodowaniem dla ziemian. Jednocześnie rezygnowali z żądań politycznych. Drogą ewolucyjną, przez przeprowadzanie odgórnych zmian, chcieli dojść do liberalizacji sytuacji w Królestwie i polonizacji administracji, przywrócenia konstytucji Królestwa i pełnej autonomii. Potępiali działania nagłe, rewolucyjne, byli niechętni ewentualnemu wybuchowi powstania. Liczyli na poruszenie sprawy polskiej na forum międzynarodowym, przy pomocy rządów i państw, szczególnie Anglii i Francji. Przedstawicielami tego obozu na emigracji był Czartoryski i obóz Hotelu Lambert. Chcieli szybko, drogą walki, powstania narodowego i rewolucji dojść do niepodległości Polski i demokracji. |
| obóz „czerwonych” | ludzie młodzi, studenci, uczniowie gimnazjalni, rzemieślnicy, tzw. „młodzi gniewni” (radykalni) Zygmunt Sierakowski, Zygmunt Padlewski, Jarosław Dąbrowski, Narcyz Jankowski | Po wojnie krymskiej nastąpił rozwój grup spiskowych. Utrzymywały one kontakty z tajnymi organizacjami akademickimi w Cesarstwie – Moskwie, Kijowie, Petersburgu. W 1857 roku w Kijowie powstał Związek Trojnicki, choć bez wyraźnego programu, stawiał sobie za cel przede wszystkim poprawienie położenia ludności chłopskiej. W Petersburgu z inicjatywy oficerów-Polaków Zygmunta Sierakowskiego, Zygmunta Padlewskiego i Jarosława Dąbrow- skiego powstało Koło Oficerskie, współdziałające z ukraińcami, Rosjanami i innymi narodami w celu walki z despotyzmem carskim. W 1858 roku przybył z Kijowa do Warszawy Narcyz Jankowski, który założył Związek Trojnicki grupujący uczniów, studentów i rzemieślników. Chciał podjęcia walki zbrojnej o Polskę, sprzeciwiał się prowadzeniu polityki ugodowej. W kwestii społecznej wypowiadali się za natychmiastowym uwłaszczeniem chłopów (przy okazji powstania) bez odszkodowania dla dziedziców. Utrzymywali ożywione kontakty z demokratyczną emigracją a szczególnie Towarzystwem Demokratycznym Polskim i gen. Ludwikiem Mierosławskim, który był przewidywany na dyktatora przyszłego powstania. |
Początek lat 60. to okres masowych demonstracji patriotycznych.
Wobec narastania postaw radykalnych w Królestwie władze rosyjskie poszły na ustępstwa. Została przywrócona Komisja Wyznań i Oświecenia Publicznego, naczele której stanął konserwatysta margrabia Aleksander Wielopolski, władze złożyły dalsze obietnice, kierując jednocześnie do Królestwa nowe oddziały wojska. Pod wpływem wydarzeń lutowych w Warszawie, w kraju została ogłoszona „żałoba narodowa” i „rewolucja moralna” (zmiana szyldów, nazw ulic z rosyjskich na polskie, manifestacyjne noszenie oznak i symboli narodowych, bojkotowanie oficjalnych imprez organizowanych przez Rosjan, przewartościowanie postaw społeczeństwa polskiego).
Na przełom lat 1861 i 1862 przypadło kształtowanie się ugrupowań i opcji politycznych w Królestwie Polskim:
- 17 października 1861 roku w Warszawie z inicjatywy Apollona Korzeniowskiego („czerwony”) zawiązał się Komitet, zwany Miejskim. Rozpoczął on przygotowania do powstania. Pracami kierował przybyły do Królestwa kapitan Jarosław Dąbrowski. Utrzymywano ożywione kontakty z rosyjskimi oficerami i działaczami radykalnymi ludów, walczących z despotyzmem carskim. 1 czerwca 1862 roku Komitet Miejski został przekształcony w Centralny Komitet Narodowy. Nastąpiła rozbudowa państwa podziemnego, do czego przyczynił się przede wszystkim Agaton Giller. Celem miało być powszechne powstanie i uwłaszczenie chłopów bez odszkodowania dla dziedziców. W końcu 1862 roku, „czerwoni” dysponowali 20 tys. ludzi w konspiracji, utrzymując ożywione kontakty z konspiracją na Litwie, Ukrainie i na emigracji. Gromadzono broń, żywność, lekarstwa, szkolono oficerów.
- W grudniu 1861 roku ziemiaństwo i mieszczaństwo zawiązało Dyrekcję Białych, zwaną Wiejską (A. Zamoyski, L. Kronenberg, E. Jurgens). Następował rozwój własnej sieci konspiracyjnej w terenie. W przeciwieństwie do „czerwonych”, „biali” stawiali na współpracę i poparcie sprawy polskiej przez rządy Anglii i Francji, kontaktując się w tym celu z Hotelem Lambert.
- W maju 1862 roku w Królestwie powstał rząd polski i została reaktywowana Rada Administracyjna. Do łask powrócił Wielopolski, stając na czele rządu Królestwa Polskiego. Z jego inicjatywy doszło do porozumienia z nowym arcybiskupem Zygmuntem Felińskim (otwarto kościoły warszawskie), a w czerwcu zostały ogłoszone trzy ukazy carskie - dzięki nowej ustawie szkolnej spolszczono szkolnictwo w Królestwie, wprowadzono przymusowe oczynszowanie chłopów, formalne równouprawnienie Żydów. Zasługą Wielopolskiego było także otwarcie uniwersytetu w Warszawie w 1862 roku - Szkoły Głównej.
Ogłoszony przez władze nadzwyczajny pobór do wojska, nazwany branką, miał być przeprowadzany według imiennych list, obejmujących przede wszystkim młodzież zaangażowaną w prace konspiracyjne nad powstaniem. Zdezorientowani przedstawiciele Komitetu Centralnego po przeprowadzeniu częściowej branki w Warszawie (14-15 I 1863, aresztowany wcześniej Jarosław Dąbrowski, brak uzbrojenia) pod presją ogłosili termin wybuchu powstania na noc z 22 na 23 stycznia 1863 roku.
Zgodnie z przygotowaniami powstańczymi Komitetu Centralnego dyktatorem powstania miał zostać Ludwik Mierosławski. Tymczasem w momencie wybuchu powstania 22 stycznia 1863 roku wodza nie było jeszcze na ziemiach polskich.
Zapamiętaj!
22 stycznia 1863 roku wybuchło powstanie. Komitet Centralny przekształcił się w Tymczasowy Rząd Narodowy, ogłaszając Manifest do Narodu. Wzywał w nim wszystkie narody i ludy do walki przeciwko rządom carskim. W dekretach uwłaszczeniowych, wydanych przez Tymczasowy Rząd Narodowy (TRN): znoszono różnice stanowe, chłopi otrzymywali ziemię na własność, odszkodowanie dla dziedziców przewidziano w postaci zabezpieczenia roszczeń na dobrach narodowych, bezrolni i chłopi nieposiadający ziemi za udział w powstaniu mieli otrzymać ziemię z dóbr narodowych.
Chłopi otrzymali niejasne obietnice przekazania im ziemi na własność. Związane to jednak było ze zwycięstwem powstania, a więc udziałem chłopów w insurekcji, z realizacją dekretu uwłaszczeniowego TRN przez samą szlachtę.
Naczelnikiem Warszawy został z organizacji „czerwonych” Stefan Bobrowski. To dzięki niemu udało się zreorganizować władze powstańcze, rozpocząć wprowadzanie dekretu uwłaszczeniowego. Mimo to chłopi pozostali na ogół bierni wobec powstania. Z inicjatywy „białych” 11 marca dyktatorem samozwańczym ogłosił się gen. Marian Langiewicz. Po pomyślnym stoczeniu kilku potyczek i bitew (Staszów, Grochowiska) 19 marca 1863 roku oddział Langiewicza przeszedł granicę z Galicją, gdzie został internowany. W tej sytuacji władzę ponownie przejął Tymczasowy Rząd Narodowy ze Stefanem Bobrowskim, do którego weszli jednak przedstawiciele millenerów, nawiązując kontakt z umiarkowanym skrzydłem „czerwonych” (Giller).
10 maja Tymczasowy Rząd Narodowy przekształcił się w Rząd Narodowy, wydając nowe dekrety uwłaszczeniowe i odezwę do narodów, wzywając wszystkich do walki. Niebawem (czerwiec) „biali” ponownie przejęli władzę w powstaniu, tworząc rząd z Karolem Majewskim na czele. Mimo dalszej rozbudowy podziemnego państwa polskiego - rozbudowana administracja, sądownictwo, policja - okres rządów Majewskiego był czasem powstrzymywania wprowadzania w życie dekretów uwłaszczeniowych Rządu Narodowego. Szeroka była natomiast pomoc dla powstańców z innych ziem polskich, którą próbowały zlikwidować państwa zaborcze.
W czasie trwania powstania styczniowego stoczono ogółem ok. 1200 potyczek. Przez szeregi wojsk powstańczych przewinęło się ok. 200 tys. uczestników walk - źle uzbrojonych, marnie wyposażonych i nie najlepiej dowodzonych. Strona rosyjska dysponowała siłą ok. 340 tys. Rosjan dobrze uzbrojonych i zaopatrzonych. Powstanie styczniowe miało charakter wojny partyzanckiej, szarpanej. Dochodziło do potyczek i starć, a walki z udziałem kilkuset ludzi po jednej stronie były uważane już za bitwy.
Za pomoc powstańcom i udział w powstaniu władze stosowały masowe prześladowanie ludności i odpowiedzialność zbiorową. Na Litwie szczególnie źle zapisał sięw pamięci mieszkańców generał-gubernator Michaił Murawiew, nadano mu przydomek „Wieszatiel”. W Warszawie hr. Fiodor Berg na szeroką skalę stosował konfiskaty majątków, co szczególnie „białych” skutecznie odstraszało od czynnego udziału w powstaniu. Powoli przestawano wierzyć w zwycięstwo, co w znacznej mierze było spowodowane blokowaniem działań powstańczych przez „białych”.
We wrześniu 1863 roku „czerwoni” doprowadzili do obalenia rządu Majewskiego, podejmując przeciw dowódcom rosyjskim akcje terrorystyczne. Wobec kolejnych walk wewnątrz władz powstańczych z inspiracji „białych”, mających nadzieję na utrzymanie powstania do wiosny 1864 roku i uzyskania wtedy pomocy francuskiej, padła propozycja powierzenia urzędu dyktatora ziemianinowi z Białorusi, Romualdowi Trauguttowi.
Zapamiętaj!
Dyktatura Romualda Traugutta (18 października 1863-11 kwietnia 1864 r.) była czasem odstąpienia „białych” od powstania. Dzięki wielkiej pracy organizacyjnej, osobistemu poświęceniu dyktatora, nastąpiła reorganizacja i odbudowa wojska powstańczego, została wprowadzona karność i dyscyplina. Szeroko propagowało się dekrety uwłaszczeniowe, dzięki którym chłopi zaczęli przystępować do powstania.
Niestety, wojska rosyjskie zaczęły zdobywać przewagę nad powstańcami. W lutym 1864 roku operujący w rejonie Gór Świętokrzyskich oddział gen. Józefa Hauke-Bosaka w bitwie pod Opatowem został rozbity. Także na Lubelszczyźnie i Podlasiu wojska powstańcze były rozpraszane. Nieliczne oddziały przetrwały jeszcze do wiosny.
2 marca 1864 roku car wydał ukaz uwłaszczeniowy dla Królestwa Polskiego. Choć chłopi mieli otrzymać użytkowaną ziemię na własność na gorszych warunkach niż zakładały to dekrety uwłaszczeniowe Rządu Narodowego, to jednak możliwości realizacyjne Rosjan przesądziły o tym, że chłopi, otrzymując realnie ziemię od cara, odsunęli się od powstania.
Tymczasem powstanie chyliło się ku upadkowi. 11 kwietnia 1864 roku zostali aresztowani przedstawiciele władz powstańczych: dyktator Romuald Traugutt i dyrektorzy wydziałów rządowych - Rafał Krajewski, Roman Żuliński, Józef Toczyski i Jan Jeziorański. 5 sierpnia 1864 roku zostali oni rozstrzelani na stokach Cytadeli warszawskiej. Jeszcze do kwietnia 1865 roku walczył na Podlasiu oddział księdza Stanisława Brzóski, ale i on został rozbity, a sam ksiądz Brzóska zginął na szubienicy. Ostatnim naczelnikiem powstańczej Warszawy był Aleksander Waszkowski. W grudniu 1864 roku został aresztowany, a w lutym 1865 roku stracony.
Znaczenie powstania:
- społeczeństwo polskie poniosło wielkie straty moralne, materialne i ludnościowe;
- na Polaków w zaborze pruskim i rosyjskim spadły surowe represje,
- pozytywną konsekwencją powstania było zakończenie procesu uwłaszczeniowego na ziemiach polskich, a przez to zapoczątkowanie tworzenia się nowoczesnego społeczeństwa polskiego.
Teksty dostarczyło Wydawnictwo GREG. © Copyright by Wydawnictwo GREG
Autorzy opracowań: B. Wojnar, B. Włodarczyk, A Sabak, D. Stopka, A Szostak, D. Pietrzyk, A. Popławska, E. Seweryn, M. Zagnińska, J. Paciorek, E. Lis, M. D. Wyrwińska, A Jaszczuk, A Barszcz, A. Żmuda, K. Stypinska, A Radek, J. Fuerst, C. Hadam, I. Kubowia-Bień, M. Dubiel, J. Pabian, M. Lewcun, B. Matoga, A. Nawrot, S. Jaszczuk, A Krzyżek, J. Zastawny, K. Surówka, E. Nowak, P. Czerwiński, G. Matachowska, B. Więsek, Z. Daszczyńska, R. Całka
Zgodnie z regulaminem serwisu www.opracowania.pl, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody autora jest niedozwolone.
Ciekawostki (0)
Zabłyśnij i pokaż wszystkim, że znasz interesujący szczegół, ciekawy fakt dotyczący tego tematu.