Komuniści polscy w latach II wojny światowej

Komuniści polscy w latach II wojny światowej

Podziemie komunistyczne na ziemiach polskich

Dopiero w 1941 r., kiedy rozpoczęły się rozmowy między Sikorskim i Majskim, a ZSRR został zaatakowany przez Niemcy, Stalin, licząc na zajęcie w przyszłości, po pokonaniu Rzeszy, ziem polskich, rozpoczął przygotowywanie kadr polskich komunistów, którzy mieli w odpowiednim momencie przejąć władzę i ściśle z nim współpracować.

Polscy komuniści przebywający w Związku Radzieckim przeszli specjalne przeszkolenie ideologiczno-dywersyjne. W końcu grudnia 1941 r. pod Warszawą wylądowała pierwsza grupa inicjatywna w celu utworzenia proradzieckiego podziemia w Polsce. W jej skład weszli Paweł Finder, Bolesław Mołojec i Marceli Nowotko; niebawem dołączyli do nich inni. 5 stycznia 1942 r. w Warszawie utworzyli Polską Partię Robotniczą - Komitet Centralny ogłosił deklarację wzywającą wszystkich Polaków do aktywnych działań przeciwko okupantowi niemieckiemu (miało to osłabić działania wojenne Niemiec, ale jednocześnie musiało przynieść wielkie ofiary wśród Polaków). Postawa taka była sprzeczna z założeniami politycznymi i militarnymi Delegatury i dowództwa Armii Krajowej. Wobec głoszenia przez komunistów haseł patriotycznych i niepodległościowych wielu Polaków wstępowało do szeregów partii i do oddziałów Gwardii Ludowej, powstałej na wiosnę 1942 r. (militarne akcje propagandowe, bez większego znaczenia, przyniosły wzrost prześladowań Polaków i terror okupanta).

W kierownictwie PPR trwały tymczasem spory o władzę, które doprowadziły do zmian. Po zastrzeleniu Marcelego Nowotki I sekretarzem partii został Bolesław Mołojec, a po zastrzeleniu braci Mołojców, na czele partii stanął Paweł Finder.

Z inicjatywy władz radzieckich w lutym 1943 r. w Moskwie powstał Komitet Organizacyjny Związku Patriotów Polskich. Jego twórczynią była przedwojenna komunistka polska, Wanda Wasilewska.

- ZPP szermował hasłami demokratycznymi i patriotycznymi. Członkowie zapowiadali powstanie w przyszłości wolnej, niepodległej i w pełni demokratycznej Polski, Polski związanej więzami ścisłego braterstwa i sojuszu z ZSRR.

- ZPP krytykował polski rząd londyński,

- przystąpił także do tworzenia wojsk polskich w ZSRR, korzystając z doświadczonej kadry dowódczej oficerów funkcyjnych NKWD i Armii Czerwonej.

W maju 1943 r., z inicjatywy ZPP, w Sielcach nad Oką rozpoczęło się formowanie 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. Na jej czele stanął płk Zygmunt Berling. Do wojska polskiego zaczęli się masowo zgłaszać Polacy. Niebawem formacja ta została przemianowana na I Korpus Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR i zaczęły powstawać nowe formacje. W dniach 12-13 października 1943 r. polska 1 Dywizja Piechoty im. Tadeusza Kościuszki pod dowództwem gen. Zygmunta Berlinga stoczyła krwawą bitwę pod Lenino na Białorusi. Był to jej chrzest bojowy, okupiony wielkimi i bezsensownymi stratami. W walkach zginęło, odniosło rany lub dostało się do niewoli ok. 3 tys. żołnierzy na ogólną liczbę 18 tys. Polska formacja została na pewien czas wycofana z frontu.

Po zerwaniu polsko-radzieckich stosunków dyplomatycznych wzrosła aktywność obozu komunistycznego w kraju. Szeregi Gwardii Ludowej znacznie wzrosły. Komuniści podjęli także współpracę ze środowiskami ludowców i socjalistów. W listopadzie 1943 r. na czele PPR stanął Władysław Gomułka. Jednocześnie w ścisłym kierownictwie znalazł się wykonujący wiernie polecenia Kremla Bolesław Bierut. Próby nawiązania porozumienia i współdziałania z podziemiem niepodległościowym w kraju zakończyły się niepowodzeniem. W dokumencie PPR z listopada 1943 r. „O co walczymy” komuniści odrzucali możliwość współdziałania i podporządkowaniasię legalnym władzom polskim w Londynie. Zapowiadali nacjonalizację wielkiego przemysłu, wprowadzenie gospodarki planowej i reformę rolną.

Zapamiętaj!

W nocy z 31 grudnia 1943 na 1 stycznia 1944 r. z inicjatywy PPR w Warszawie powstała Krajowa Rada Narodowa. W założeniach miała być instytucją ponadpartyjną - weszli do niej działacze PPR, Robotniczej Partii Polskich Socjalistów (Edward Osóbka-Morawski) i Stronnictwa Ludowego „Wola Ludu”. Przewodniczącym KRN został Bolesław Bierut.

Nie posiadająca żadnych podstaw prawnych instytucja polityczna, jaką była KRN, odmówiła politykom londyńskim prawa reprezentowania Polski i Polaków. W rzeczywistości to rząd londyński i struktury polskiego podziemnego państwa miały poparcie społeczeństwa. Formacją zbrojną Krajowej Rady Narodowej została 1 stycznia 1944 r. przemianowana z Gwardii Ludowej Armia Ludowa.

W odpowiedzi na działania podziemia komunistycznego politycy związani z podziemiem niepodległościowym 9 stycznia 1944 r. utworzyli Radę Jedności Narodowej, która miała być podziemnym polskim parlamentem. Przewodniczącym został Kazimierz Pużak z „PPS-Wolność, Równość, Niepodległość”.

3 maja 1944 r. Delegat Rządu na Kraj powołał Krajową Radę Ministrów, na której czele stanął delegat rządu Jan Stanisław Jankowski. W ten sposób podziemne struktury administracji cywilnej przygotowywały się do przejęcia władzy w kraju w chwili klęski Niemiec.

W początku 1944 r. oddziały Armii Czerwonej i walczące u jej boku wojska polskie (od marca 1 Armia Polska), wkroczyły na ziemie polskie. Związek Patriotów Polskich i Centralne Biuro Komunistów Polskich w Moskwie uznało Krajową Radę Narodową za „legalną” władzę polską. W maju 1944 r. uczynił to Stalin, przyjmując na Kremlu jej członków.

Polska lubelska

W czerwcu 1944 r. Armia Czerwona przystąpiła do operacji, która miała na celu wyparcie Niemców ze znacznych terenów ziem polskich. W lipcu wojska radzieckie sforsowały linię Bugu. W tej sytuacji, po rozmowach przedstawicieli KRN i ZPP ze Stalinem w Moskwie, 21 lipca 1944 r. powstał Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego jako namiastka rządu polskiego ukierunkowanego na ścisłą współpracę z ZSRR. Przewodniczącym PKWN został działacz socjalistyczny Edward Osóbka-Morawski. Do komitetu weszło kilku działaczy ludowych, socjalistycznych i komunistów. PKWN przejął kontrolę nad Armią Polską i Armią Ludową scalając je w jedno Ludowe Wojsko Polskie - jego dowódcą został gen. Michał Rola-Żymierski. Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego ogłosił Manifest PKWN (przygotowany w Moskwie, tam też odbył się druk dokumentu) dla uwiarygodnienia ogłoszony w Chełmie Lubelskim, mieście znajdującym się już pod kontrolą Armii Czerwonej i LWP.

Manifest PKWN:

- wzywał Polaków do walki z okupantem w ścisłym sojuszu z Armią Czerwoną,

- zapowiadał zbudowanie przyszłej Polski w oparciu o konstytucję z 1921 r. - ustrój demokratyczny, przywrócenie swobód demokratycznych,

- odmawiał uznania rządu londyńskiego, nazywając go „sanacyjnym” i „samozwańczym”,

- ogłaszał konieczność odbudowy Polski ze zniszczeń wojennych, przeprowadzenia reformy rolnej (bez odszkodowania powyżej 50 ha w Polsce centralnej i powyżej 100 ha na ziemiach polskich włączonych do Niemiec), przejęcie pod tymczasowy zarząd majątków niemieckich, zwrot osobom prywatnym majątku zagrabionego przez Niemców, gwarantował poszanowanie prywatnej własności,

- zapowiadał przyłączenie do Polski Pomorza, Śląska, a w sprawie granic wschodnich stwierdzał konieczność oddania ziem litewskich Litwie, białoruskich Białorusi, ukraińskich Ukrainie; szczególny nacisk kładł na współpracę i dobrosąsiedzkie stosunki z ZSRR i Czechosłowacją jak i na utrzymywanie przyjaznych stosunków ze wszystkimi demokratycznymi państwami.

Członkowie PKWN podpisali w Moskwie 27 lipca porozumienie z ZSRR, na mocy którego zrzekli się pretensji do wschodnich ziem polskich na korzyść Związku Radzieckiego. PKWN został przez Związek Radziecki oficjalnie uznany za legalną władzę w Polsce.

Od sierpnia 1944 r. na ziemiach polskich istniały dwa ośrodki władzy - legalny - Delegatura Rządu na Kraj z Krajową Radą Ministrów i struktury Armii Krajowej - instytucje mające mandat od legalnego rządu polskiego w Londynie, cieszące się poparciem zdecydowanej większości społeczeństwa polskiego i nielegalny - uzurpatorski Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego i Krajowa Rada Narodowa - uznane jedynie przez ZSRR, działające z mandatu Kremla, cieszące się nikłym poparciem Polaków.

Okres od powstania PKWN, dojścia frontu wschodniego do linii Wisły aż do stycznia 1945 r., podjęcia nowej ofensywy radzieckiej na zachód - nosi nazwę okresu tzw. Polski lubelskiej. Budowanie struktur nowej władzy ludowej odbywało się pod opieką żołnierzy radzieckich, funkcjonariuszy NKWD i polskiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego.

We wrześniu 1944 r. na mocy dekretu PKWN przewodniczący KRN Bolesław Bierut został głową państwa - prezydentem KRN. PKWN i KRN organizowały życie na zajętych terenach, eliminując ludzi z ujawniających się struktur podziemnego państwa polskiego. Budowa nowej Polski odbywała się w atmosferze terroru.

Życie gospodarcze Polski lubelskiej było koncesjonowane przez władze:

- w sierpniu 1944 r. ukazał się dekret przewidujący obowiązkowe dostawy żywności dla wojska i do miast,

- nowe władze przeprowadziły bardzo niekorzystną dla obywateli wymianę pieniędzy,

- pod okiem Armii Czerwonej trwał rabunek urządzeń przemysłowych i wywóz do ZSRR,

- zgodnie z postanowieniami Manifestu PKWN 6 września 1944 r. ukazał się dekret PKWN, wprowadzający reformę rolną - miała być przymusowa, parcelacja obejmowała majątki o łącznej powierzchni 50 ha powierzchni użytkowej, na ziemiach zachodnich powyżej 100 ha. Parcelacji miały ulec także majątki poniemieckie, Polaków kolaborujących z okupantem i tych, którzy uchylali się od poboru do wojska. Wobec oporów społeczeństwa w wielu regionach parcelacja odbywała się przy użyciu siły. Chłopi za otrzymaną ziemię mieli uiścić opłatę w wysokości jednorocznych zbiorów, rozłożoną na raty. Znaczna część parcelowanej ziemi znalazła się w rękach państwa.

31 grudnia 1944 r. Krajowa Rada Narodowa powołała na ziemiach polskich Rząd Tymczasowy Rzeczypospolitej Polskiej. Premierem został Edward Osóbka-Morawski z PPS, a wicepremierami Władysław Gomułka z PPR i Stanisław Janusz z prolubelskiego SL. Powstanie nielegalnego rządu na ziemiach polskich spotkało się ze zdecydowaną krytyką rządu polskiego w Londynie, premiera Tomasza Arciszewskiego, Polaków mieszkających za granicami i przywódców Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych.