Niepodległa Polska przez pierwsze trzy lata istnienia musiała toczyć boje zbrojne i dyplomatyczne o ustalenie swoich granic. Stosunki z sąsiadami nie układały się najlepiej, a ostateczny kształt naszych granic został wywalczony przez samych Polaków.
11 listopada 1918 r. nastąpiła kapitulacja państw centralnych i zawieszenie broni jedynie na froncie wschodnim. Niemcy nadal uważali tereny Wielkopolski, Warmii, Mazur i Śląska za ziemie niemieckie.
Powstanie wielkopolskie
W grudniu 1918 r. prowincjonalny Sejm Dzielnicowy dla Wielkopolski zadecydował, że ostateczny werdykt o przynależności tych ziem nastąpi na konferencji pokojowej w Paryżu. Tymczasem ze strony policji niemieckiej i Niemców mieszkających w Wielkopolsce ponawiane były ataki na Polaków, stosowano prowokacje. 26 grudnia przejechał przez Poznań, w drodze do Warszawy, Ignacy Jan Paderewski.
Spotkał się z entuzjastycznym przyjęciem Polaków, co spowodowało natężenie ataków niemieckich, profanowanie polskich symboli narodowych. Atmosfera stawała się bardzo napięta. 27 grudnia rozpoczęło się powstanie wielkopolskie. Oddziały powstańcze w wielu miejscach odnosiły sukcesy, przejmując kontrolę nad znacznymi terenami. Ciężkie walki toczono w Chodzieży, Nakle a także w Inowrocławiu. Władza polska - Naczelna Rada Ludowa - na początku stycznia 1919 r. przejęła kontrolę nad obszarami opanowanymi przez powstańców. Na czele wojska stanął generał Józef Dowbór-Muśnicki. Tymczasem Niemcy przeszły do kontrofensywy. Wywiązały się krwawe walki (nad Odrą, Notecią w okolicach Leszna). Dzięki inicjatywie paryskiego Komitetu Narodowego Polskiego przedstawiciele państw Ententy rozciągnęli postanowienia zawieszenia broni także na ziemie Wielkopolski. W połowie lutego 1920 r. działania zbrojne w Wielkopolsce ustały. W lipcu 1919 r. została zniesiona granica celna między Wielkopolską a Rzecząpospolitą, a niebawem rozpoczęto organizowanie polskiej administracji na tym terenie.
Pomorze Gdańskie, Warmia i Mazury
- Ostatecznie w myśl postanowień traktatu wersalskiego do Polski powróciła Wielkopolska i Pomorze Wschodnie z wyjątkiem Gdańska, który otrzymał statut Wolnego Miasta pod kontrolą Komisarza Ligi Narodów. Na terenach spornych - Śląsku, Warmii i Mazurach przewidziano przeprowadzenie plebiscytów, w których ludność tam urodzona miała się wypowiedzieć za przynależnością do Niemiec lub do Polski. Zgodnie z postanowieniami układu wersalskiego Polska podpisała tzw. mały traktat wersalski gwarantujący mniejszościom mieszkającym w naszym państwie szerokie prawa polityczne i ich międzynarodową ochronę. Dokumentu tego nie podpisały Niemcy.
- Na Pomorzu Gdańskim zaczęto wprowadzać polską administrację od listopada 1919 r. (wycofanie się Niemców). 10 lutego 1920 roku, już po ratyfikacji przez Niemcy traktatu wersalskiego, nastąpiły symboliczne zaślubiny Polski z Morzem Bałtyckim (gen. Józef Haller).
- Na Warmii i Mazurach przygotowania do plebiscytu przebiegały w atmosferze akcji terrorystycznych wymierzonych przeciwko Polakom. Termin plebiscytu - 11 lipca 1920 - przypadł na moment największego zagrożenia Rzeczypospolitej ze strony wojsk radzieckich. W atmosferze niepewności i strachu większość ludności wypowiedziała się za przynależnością do Niemiec. W sierpniu 1920 r. Rada Ambasadorów konferencji paryskiej uznała sprawę tych terenów za przesądzoną na korzyść Niemiec. Przy Polsce pozostały jedynie niewielkie skrawki obszarów plebiscytowych na Mazurach i nad Wisłą.
Powstania śląskie
Zgodnie z postanowieniami traktatu wersalskiego na Śląsku miał odbyć się plebiscyt. Postanowienie to zostało negatywnie odebrane zarówno przez ludność polską, jak i niemiecką. Dla Polaków szczególnie krzywdzące było postanowienie konferencji pokojowej, pozwalające wziąć udział w głosowaniu wszystkim, którzy urodzili się na terenie plebiscytowym.
- 16 sierpnia 1919 roku wybuchło I powstanie śląskie. Przewaga była po stronie Niemców. Władze Rzeczypospolitej nie były w stanie skutecznie wesprzeć powstańców z uwagi na zaangażowanie większości sił i środków w wojnie z Rosją Radziecką. W tej sytuacji powstanie zakończyło się po kilku dniach.
Niebawem na Śląsk przybyły francusko-angielsko-włoskie oddziały wojsk nadzorujące przygotowania i przebieg plebiscytu. W lutym 1920 r. w Opolu rozpoczęła działalność Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa. Wojska niemieckie zostały wycofane. Interesy polskie reprezentował obradujący w Bytomiu Polski Komisariat Plebiscytowy z Wojciechem Korfantym na czele. W atmosferze terroru ze strony niemieckiej, szykan wobec Polaków, trwały przygotowania i akcja propagandowa do plebiscytu. Bojówki niemieckie straszyły Polaków, próbując udowodnić, że głosowanie za Polską jest bezsensowne wobec rychłego upadku Polski (dramatyczna sytuacja Polski w wojnie z Rosją).
W nocy z 19 na 20 sierpnia 1920 r. wybuchło II powstanie śląskie. Powstańcy odnieśli pewne sukcesy, a w konsekwencji walk Komisja Międzysojusznicza powołała wspólną polsko-niemiecką policję podległą Komisji. W takich warunkach powstanie zostało zawieszone. Dzięki dużemu wysiłkowi organizacyjnemu władz niemieckich na teren plebiscytowy przybyło z głębi Niemiec aż 200 tys. osób urodzonych na Śląsku. Z Polski przyjechało jedynie ok. 10 tys.
20 marca 1921 roku odbył się plebiscyt na Górnym Śląsku. Na ogólną liczbę 1191 tys. biorących udział, za Niemcami opowiedziało się 708 tys., za Polską 479 tys. W tych warunkach decyzja Komisji Międzysojuszniczej była niepomyślna dla Polaków.
W nocy z 2 na 3 maja 1921 r. rozpoczęło się III powstanie śląskie. Tym razem powstańcom udzieliły pomocy władze polskie, a powstanie było lepiej przygotowane. Polacy odnieśli sukcesy opanowując tereny aż do Odry. W drugiej połowie maja Niemcy przeszli do kontrofensywy zdobywając po ciężkich walkach punkt strategiczny - Górę św. Anny. Po miesięcznych mediacjach w lipcu 1921 r. podpisano zawieszenie broni.
12 października 1921 r. Rada Ligi Narodów ponownie podjęła decyzję o podziale Śląska. Polska otrzymała ok. 30% obszaru plebiscytowego z 46% ludności. Reszta przypadła Niemcom. Choć była to mniejsza część terenów spornych, to jednak na tym obszarze skoncentrowany był przemysł górnośląski, większość kopalń, hut i fabryk. Niestety po stronie niemieckiej pozostało ok. 500 tys. Polaków pozbawionych gwarancji praw mniejszości. Dopiero w maju 1922 r. w Genewie między Polską a Niemcami zostało podpisane porozumienie o przebiegu granicy, a w lipcu tego roku na terenach Śląska przyłączonych do Polski zaprowadzono polską administrację. W Rzeczypospolitej Śląsk posiadał szczególne miejsce, czego wyrazem był nawet Sejm Śląski z siedzibą w Katowicach.
W listopadzie 1918 r. w Cieszynie doszło do porozumienia dotyczącego rozgraniczenia stref wpływów i tymczasowej granicy na tym terenie między polską Radą Narodową Śląska Cieszyńskiego a czeskim Narodnym Wyborem. 23 stycznia 1919 r. wojska czeskie, łamiąc umowę, wkroczyły na tereny sporne. Moment był wybrany celowo - zaangażowanie większości sił polskich na froncie wschodnim w walkach w Galicji Wschodniej. W spór włączyły się państwa zachodnie. W wyniku mediacji w lutym 1920 r. w Paryżu zostało podpisane porozumienie. Doszło do nowego podziału i rozgraniczenia stref spornych (niepomyślnie dla Polski), postanowiono o przeprowadzeniu plebiscytów. Do głosowania na Śląsku Cieszyńskim, Spiszu i Orawie nie doszło. W dniach śmiertelnego zagrożenia dla państwa polskiego w lipcu 1920 r. na konferencji w Spa w Belgii Rada Ambasadorów zadecydowała o nieprzeprowadzaniu plebiscytu i przyznała sporne tereny Czechosłowacji. Po stronie czeskiej pozostało ponad 120 tys. Polaków, a sprawa Śląska Cieszyńskiego i Spisza z Orawą stała się w okresie międzywojennym punktem spornym w kontaktach między Rzecząpospolitą a Czechosłowacją.
Od listopada 1918 roku trwały zacięte walki polsko-ukraińskie o Lwów i tereny Galicji Wschodniej. Uległy one nasileniu na początku 1919 r. Część wojsk polskich prowadziła zacięte walki z wojskami Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej, a na Wołyniu z Ukraińską Republiką Ludową. Tam też oddziały polskie pod dowództwem gen. Edwarda Śmigłego-Rydza zetknęły się z oddziałami bolszewickimi. Do połowy 1919 r. udało się Polakom zająć Galicję Zachodnią do rzeki Zbrucz.
Działania trwały osiem miesięcy. Rozgrywały się na Wołyniu. Tu wojska polskie walczyły z oddziałami Ukraińskiej Republiki Ludowej. Latem 1919 r. oddziały ukraińskie zostały wyparte z Wołynia.
Polacy toczyli także walki z bolszewikami. Po załamaniu się państwa niemieckiego, wybuchu rewolucji w Niemczech i podpisaniu rozejmu wielkie masy wojsk niemieckich stacjonujące na terenach białorusko-litewskich zaczęły wyruszać na zachód, do kraju. W ślad za nimi zaczęły przesuwać się oddziały bolszewickie, prące na zachód w celu wzniecenia ogólnoświatowej rewolucji proletariackiej. Bolszewicy opanowali Wilno i ziemie Białorusi ogłaszając powstanie w Mińsku Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Rad, a następnie Litewsko-Białoruskiej SRR.
W roku 1919 oddziały polskie wkroczyły do Wilna. Józef Piłsudski w odezwie „Do mieszkańców byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego” deklarował możliwość samookreślenia się Litwinów co do przynależności Wilna i terenów przyległych. Wojska polskie do września 1919 r. doszły na wschodzie do linii Połock - Borysów - Bobrujsk - Zasław - Zbrucz. Jesienią 1919 r. Piłsudski wstrzymał ofensywę na wschodzie.
Pogłębiaj wiedzę w temacie: Kształtowanie się granic II RP
Ciekawostki (0)
Zabłyśnij i pokaż wszystkim, że znasz interesujący szczegół, ciekawy fakt dotyczący tego tematu.