Polityka państw totalitarnych

Faszyzm włoski

Włochy wyszły z wojny z zadłużoną gospodarką, narastającymi niepokojami społecznymi, zdezorganizowanym systemem finansowym państwa. Należały one do państw zwycięskich, ale nadzieje na nabytki terytorialne nie zostały zaspokojone.

Wzrastało bezrobocie. Narastało niezadowolenie ludności, a propaganda komunistyczna znajdowała początkowo wielu zwolenników.

W marcu 1919 roku w Mediolanie niedawny socjalista, Benito Mussolini, założył organizację grupującą weteranów wojennych - fasci di combattimento. W programie faszystów znalazły się żądania społeczne, akcenty patriotyczne, nacjonalistyczne i żądania zmian terytorialnych. Wobec narastania coraz większego chaosu w kraju hasła faszystów Mussoliniego znajdowały wielu zwolenników. Paramilitarne oddziały tzw. squadri podejmowały ataki na komunistów, przywódców akcji strajkowych. Dzięki temu Mussolini i jego zwolennicy zyskiwali sympatię właścicieli zakładów przemysłowych. W listopadzie 1921 r. Mussolini przekształcił swoją organizację kombatancką w partię polityczną - Narodową Partię Faszystowską (Partito Nazionale Fascista). Partię finansowo wsparli wielcy przemysłowcy liczący, że jej działalność powstrzyma wzrastające wpływy komunistyczne w społeczeństwie włoskim. Mussolini znalazł także poparcie wśród robotników i chłopów głosząc demagogiczne hasła socjalne, które w praktyce nigdy nie miały być zrealizowane.

Zapamiętaj!

W październiku 1922 r. na kongresie partii faszystowskiej w Neapolu Mussolini wydał rozkaz marszu na Rzym. 20 października król Wiktor Emanuel III powierzył Benito Mussoliniemu misję utworzenia rządu. W ten sposób rozpoczął się okres dyktatury faszystowskiej we Włoszech.

Nazizm w Niemczech

Niemcy znalazły się po I wojnie światowej w grupie państw pokonanych. Z tego względu, jako współodpowiedzialne za wojnę, zostały bardzo surowo potraktowane i obłożone ograniczeniami wynikającymi z traktatu wersalskiego. 31 lipca 1919 roku obradujące w Weimarze Zgromadzenie Narodowe uchwaliło nową konstytucję Niemiec. Od miejsca uchwalenia ustawy zasadniczej państwo niemieckie zaczęto nazywać Republiką Weimarską.

W styczniu 1919 r. powstała w Monachium w Bawarii Niemiecka Partia Robotnicza, przekształcona w 1920 r. w Narodowosocjalistyczną Niemiecką Partię Robotników - NSDAP - szermująca pod płaszczykiem haseł socjalistycznych propagandą rewizjonistyczną (rewizja postanowień traktatu wersalskiego) i nacjonalistyczną (odbudowanie dumy i potęgi niemieckiej). Jednym z przywódców tej partii był obywatel austriacki, Adolf Hitler. Początkowo NSDAP nie odgrywała większej roli, ale z czasem, dzięki propagandzie i metodom terrorystycznym, zaczęła zyskiwać coraz więcej zwolenników.

Pierwsza połowa lat dwudziestych nie przyniosła polepszenia sytuacji ekonomicznej Niemiec. Wzrastało bezrobocie, nasilały się nastroje rewolucyjne. 9 listopada 1923 r. w Monachium miał miejsce nieudany pucz faszystowski zwany piwiarnianym. Jego inicjator, Adolf Hitler, trafił do więzienia, gdzie napisał „biblię” faszystów - Mein Kampf (Moja walka). Żądał bezwzględnej walki z „dyktatem wersalskim”, jako dziełem spisku światowego żydostwa, mającym na celu unicestwienienarodu niemieckiego. Niemcy, jako naród panów - Herrenvolk - powinni dążyć do eliminacji Żydów i działających z nimi komunistów w celu zdobycia dla siebie przestrzeni życiowej - Lebensraum. Jeszcze w czasie pobytu Hitlera w więzieniu członkowie NSDAP zaczęli tworzyć organizację paramilitarną SA (Sturmabteilung - oddziały szturmowe), do której wstępowali między innymi zdemobilizowani żołnierze. Niebawem z SA wykształciła się elitarna organizacja paramilitarna SS (Schutzstaffeln).

30 stycznia 1933 roku prezydent Paul von Hindenburg mianował kanclerzem Niemiec Adolfa Hitlera. W ten sposób drogą demokratyczną i legalną faszyści niemieccy doszli do władzy rozpoczynając okres dyktatury faszystowskiej i państwa totalitarnego. W lutym 1933 r. wybuchł pożar w Reichstagu, o który zostali oskarżeni komuniści (podpalenie było celowym działaniem polityków narodowosocjalistycznych). W takiej atmosferze Hitler prowadził działalność w imię nadzwyczajnej ochrony narodu i państwa. Nastąpiła fala aresztowań. Po śmierci (sierpień 1934 roku) prezydenta Paula von Hindenburga, na mocy tzw. testamentu Hitler przejął władzę prezydenta jako „wódz (fÜhrer) i kanclerz Rzeszy” - system wodzowski w państwie - potem też jako „wódz i najwyższy dowódca sił zbrojnych”. Stanął ponad prawem, a jego wola stanowiła „najwyższe prawo”. Hitler swoje państwo nazwał III Rzeszą.

Przystąpił do rozprawy z opozycją w NSDAP i w szeregach SA - 30 czerwca 1934 roku („Noc długich noży”) - SS i ściśle związana z nimi policja dokonały masowego mordu na 300 osobach, oskarżonych o przygotowania do zamachu stanu - zamordowany został m.in. szef sztabu SA kpt. Ernest RÖhm i stara gwardia organizacji SA. Umocniła swą pozycję SS, której przywódca, Heinrich Himmler, został bezpośrednio podporządkowany Hitlerowi. Hitler przystąpił do rozbudowywania gospodarki niemieckiej dla potrzeb wojennych.

Zapamiętaj!

Państwo totalitarne Adolfa Hitlera III Rzesza Niemiecka - ingerowało we wszystkie dziedziny życia obywateli. Tworząc różne organizacje mogło w imię ideologii faszystowskiej i nacjonalistycznej sprawować kontrolę nad obywatelami - (Hitlerjugend, Niemiecki Front Pracy). Hitler podjął jednocześnie walkę z intelektualistami i Kościołami. Minister propagandy dr Josef Goebbels stworzył kult Hitlera - wodza, ojca ojczyzny.

Zgodnie z ideologią nacjonalistyczną (Niemcy „rasą panów”, czystość narodowa i konieczność zdobycia „przestrzeni życiowej”) obradujący we wrześniu 1935 roku w Norymberdze Reichstag uchwalił ustawy zwane norymberskimi: O obywatelstwie Rzeszy, O ochronie niemieckiej krwi oraz niemieckiego honoru. Wprowadzały one formalnie w Niemczech system segregacji rasowej dzielący ludność na uprzywilejowaną (niemiecką) i podludzi (Żydów, Cyganów i innych), wobec których niebawem przystąpiono do akcji ekstremistycznych - 9-10 listopada 1938 r. tzw. noc kryształowa - ataki na synagogi i sklepy żydowskie, ponad 100 osób zamordowanych, liczni ranni, początek zakładania obozów koncentracyjnych.

Hitler rozpoczął prowadzenie polityki agresji od łamania postanowień traktatu wersalskiego.

Komunizm w ZSRR

Komunizm to rewolucyjna ideologia klasy robotniczej głosząca program całkowitego zniesienia własności prywatnej, obalenia kapitalizmu, zbudowania społeczeństwa bezklasowego. To również ustrój totalitarny oparty na terrorze partii komunistycznej, a w gospodarce kierujący się centralnym planowaniem i likwidacją własności prywatnej. Komunizm wojenny w Rosji Radzieckiej proklamował w 1918 r. Lenin. W założeniu miał on uratować gospodarkę rosyjska nadwyrężoną przez I wojnę światową. Wynikiem tych działań było znacjonalizowanie przemysłu i handlu, chłopi zostali zmuszeni do oddawania darmowych kontyngentów żywnościowych, problem zaopatrzenia próbowano rozwiązać wprowadzeniem kartek żywnościowych. W latach 1918-21 miały miejsce pierwsze przypadki kolektywizacji wsi. Na skutek leninowskiego eksperymentu produkcja przemysłowa spadłą o 50%, a ok. 5 mln ludzi zmarło z głodu.

21 stycznia 1924 roku zmarł przywódca państwa radzieckiego Włodzimierz Iljicz Lenin. Prawie natychmiast rozpoczęta się rywalizacja i walka o władzę. Na nieszczęście dla wielu milionów ludzi nowym przywódcą partii bolszewickiej i szefem rządu radzieckiego został Józef Wissarionowicz Stalin. W ten sposób rozpoczął się nowy rozdział w dziejach ZSRR - budowanie kultu jednostki chorego psychicznie, nienawidzącego ludzi, chorobliwie podejrzliwego Stalina, który stopniowo przejmował autokratyczną władzę. Rozpoczęła się walka z opozycją.

Przypieczętowaniem zmienionego prawa, zmian społecznych i politycznych w ZSRR było uchwalenie 5 grudnia 1936 roku nowej konstytucji. Określono w niej ZSRR jako państwo socjalistyczne robotników i chłopów. Gwarantowano (bez pokrycia w rzeczywistości) wszelkie swobody i prawa obywatelskie. Najwyższą (teoretycznie) władzą państwową była wybierana w wyborach powszechnych Rada Najwyższa, składająca się z Rady Związku i Rady Narodowości. Obywatele mieli nakaz przestrzegania prawa, obrony ojczyzny. Podkreślono, że jedyną partią jest Wszechzwiązkowa Komunistyczna Partia (bolszewików). W sferze ekonomicznej konstytucja dopuszczała jedynie socjalistyczną formę własności (państwową) i socjalistyczny system gospodarowania oparty o gospodarkę scentralizowaną, wykorzystującą system nakazowo-rozdzielczy (centralne dysponowanie środkami) i planowość.

ZSRR było swego rodzaju centum komunizmu światowego. Partie komunistyczne działające poza terenem ZSRR były podporządkowane Międzynarodówce Komunistycznej (Kominternowi). Komuniści chcieli wywołać rewolucje i wprowadzic dyktaturę proletariatu. Od 1933 r. ruchy komunistyczne rosły w siłe, szczególnie w Niemczech i w Hiszpanii. Szczególnie duży wpływ komunizm wywarł w Chinach, gdzie w 1921 r. powstałą Partia Chińska, a przywódcą komunistów chińskich został Mao Tse-tung.

Wojna domowa w Hiszpanii

Aby uchronić praj przed komunistami we wrześniu 1923 r. król Alfons XIII de Bourbon przekazał władzę dyktatorską generałowi Miguelowi Primo de Rivera. Za czasów dyktatury rządy sprawowali wojskowi, prawa obywatelskie zostały ograniczone. Dzięki interwencyjnej polityce państwa nastąpił rozwój przemysłu. Lata wielkiego kryzysu gospodarczego fatalnie odbiły się na sytuacji ekonomicznej i społecznej Królestwa Hiszpanii. W styczniu 1931 r. dyktator Primo de Rivera złożył władzę.

W roku 1931 w kwietniowych wyborach zwycięstwo odnieśli republikanie i socjaliści. Król Alfons XIII opuścił kraj. W ten sposób w Hiszpanii powstała republika, na której czele stanął Rząd Tymczasowy. Wobec narastających nastrojów radykalnych niebawem powstał rząd złożony z radykalnych socjalistów i republikanów. Została opracowana konstytucja, w myśl której rozpoczęło się wprowadzanie radykalnych reform społecznych.

W 1936 r. generał Francisco Franco wszczął rebelię. Po stronie generała opowiedziała się armia. Zyskał on równiez poparcie hiszpańskiej partii faszystowskiej (Falangi Hiszpańskiej).

Walki miały miejsce w latach 1936-1939 i toczyły się w Kastylii, Nawarze i wielu dużych miastach: Saragossie, Sewilli, Kordobie. Baskowie i Katalonia opowiedzieli się lojalnie po stronie rządu. Próby zdobycia przez wojska frankistowskie Madrytu i Barcelony zakończyły się niepowodzeniem. W tych trudnych dla rządu republikańskiego chwilach do działania przeszli komuniści inspirowani za pośrednictwem Kominternu (organizacji grupującej partie komunistyczne) z Moskwy przez Stalina.

Generała Franco i siły prawicowe wsparły Niemcy hitlerowskie w postaci tzw. Legionu Kondor - szwadronu lotniczego (100 samolotów), czołgów i artylerii. Przywódca Włoch, Benito Mussolini, wysłał generałowi Franco oddziały i sprzęt wojskowy. Państwa europejskie, mimo strategicznego znaczenia Hiszpanii, zwłaszcza dla interesów Francji, nie podjęły żadnych kroków w celu niedopuszczenia do podporządkowania tego kraju Hitlerowi, co więcej, w sierpniu 1936 roku wprowadziły zakaz dostaw dla republiki. W ten sposób rząd republikański został zmuszony do zwrócenia się o pomoc do Moskwy. ZSRR nie udzielił oficjalnego wsparcia republikanom, ale przez Komintern, zbierający fundusze na pomoc dla republiki, wsparł działania republikanów. Do Hiszpanii udali się jedynie komuniści z innych państw. Mimo to GPU (radziecka policja polityczna) sprawujące kontrolę nad Kominternem utworzyło tzw. Brygadę Międzynarodową Emila Klebera (Austriak). W walkach po stronie republikanów wzięli udział także polscy komuniści służący w Brygadzie im. Jarosława Dąbrowskiego na czele z gen. Karolem Świerczewskim.

W 1937 r. ofiarą ataku lotniczego stało się bezbronne miasteczko Guernica, które zostało przez Legion Komdor zrównane z ziemią. Dwa lata póżniej, w kweitniu 1939 r. wojska frankońskie pokonały opór sił republikańskich, a generał Franco objął władze dyktatorską.