Połączenie głosowe
Upewnij się, że masz włączone głośniki i mikrofon
zaprasza Cię do wspólnej nauki fiszek
Antropogeneza to historia powstawania gatunku ludzkiego.
Początki historii naszego gatunku sięgają około 60 milionów lat wstecz. Wtedy to wśród ssaków wyodrębnił się rząd naczelnych reprezentowany przez drobne zwierzęta prowadzące nadrzewny tryb życia. Przypuszcza się, że ówczesne naczelne przypominały dzisiejsze małpiatki. Od innych ssaków odróżniały się obecnością chwytnych kończyn, oraz położeniem oczu z przodu głowy, co umożliwiało stereoskopowe widzenie. Ta z pozoru mało istotna cecha ma duże znaczenie ewolucyjne. Rozwój wzroku jako podstawowego narządu zmysłu (u większości ssaków jest nim węch) pozwala znacznie szybciej odbierać informacje (zapach rozchodzi się w powietrzu dość wolno i na ograniczonej przestrzeni) i w ten sposób działa stymulująco na rozwój kory mózgowej. Ok. 40 mln lat temu, w obrębie naczelnych, wyodrębniły się małpy. Cechą, która odróżniała je od pozostałych naczelnych był duży mózg. Zwierzęta te, świetnie przystosowane do życia wśród drzew, doskonale radziły sobie w ciepłym i wilgotnym klimacie. Wśród nich około 20 milionów lat temu na kontynencie afrykańskim wyodrębniły się małpy człekokształtne. Były zwierzętami sporych rozmiarów o mózgu większym w porównaniu z innymi małpami. To właśnie wśród tej grupy zwierząt żyjących kilka milionów lat temu należy szukać gatunku, który stał się protoplastą linii rozwojowej prowadzącej do człowieka. Gatunek taki jak na razie nie jest nauce znany, natomiast sporo wiadomo o jego potomkach zaliczanych do rodziny człowiekowatych (hominidów).
Powstawanie hominidów
| Grupa organizmów | Czas powstania | Najważniejsze cechy charakterystyczne |
|---|---|---|
| naczelne | ok. 60 mln lat temu | Drobne zwierzęta prowadzące nadrzewny tryb życia. Chwytne kończyny (przeciwstawny kciuk i paluch). Stereoskopowe widzenie. Mózg większy niż u pozostałych ssaków. |
| małpy | ok. 40 mln lat temu | Bardzo dobrze przystosowane do nadrzewnego trybu życia. Duże mózgowie. |
| małpy człekokształtne | ok. 20 mln lat temu | Duże rozmiary ciała, brak ogona. Mózg zdecydowanie większy niż u pozostałych małp. |
| człowiekowate (hominidy) | ok. 5 mln lat temu | Przystosowane do życia na sawannie. Wyprostowana postawa (dwunożność). Mózg podobny jak u innych małp. |
Najstarsze ślady człowiekowatych znaleziono w środkowo-wschodniej Afryce. Pochodzą one sprzed prawie 4 mln lat i należą do przedstawicieli rodzaju australopitek. Najbardziej znane to odciski stóp w popiele wulkanicznym oraz prawie kompletny szkielet samicy jednego z gatunków australopiteków, nazwany przez odkrywców Lucy. Te oraz inne znaleziska pozwoliły na wyciągnięcie wielu wniosków co do budowy i sposobu życia tych istot:
- pierwsze hominidy żyły w gorącym i suchym klimacie sawanny i żywiły się owocami, nasionami, drobnymi zwierzętami a także padliną
- poruszały się na dwóch nogach, tym samym przednia para kończyn mogła być wykorzystywana przy zdobywaniu i przenoszeniu pokarmu
- miały mózg podobnej wielkości jak małpy człekokształtne
- żyły w niewielkich grupach.
Australopiteki, pierwsi przedstawiciele rodziny człowiekowatych, były istotami dwunożnymi o niewielkim mózgu.
Opanowanie umiejętności poruszania się na dwóch kończynach wymuszone zostało przez zmiany klimatu. Z gorącego wilgotnego stawał się on coraz bardziej suchy, z charakterystycznymi dużymi wahaniami temperatury w dzień i w nocy. Zmiany te pociągnęły za sobą ustąpienie lasu deszczowego i pojawienie się roślinności sawannowej z niewielką ilością drzew. W takich warunkach nadrzewny tryb życia, który cechował małpy człekokształtne, nie miał racji bytu. Jednocześnie okazało się, że dwunożna postawa ma wiele zalet: pozwala na efektywniejsze chłodzenie organizmu w upalne dni, a także powoduje podniesienie położenia narządu wzroku ponad poziom wysokich traw, co z kolei pozwalało na lepszą orientację w przestrzeni, wcześniejsze wypatrzenie drapieżnika itp.
Czynnikiem, który zapoczątkował ewolucję hominidów była zmiana klimatu i tym samym zmiana warunków życia w środkowo-wschodniej Afryce.
Australopiteki reprezentowane były przez co najmniej kilka gatunków. Większość z nich wymarła, ale jeden (Australopithecus afarensis) stał się początkiem linii prowadzącej do powstania człowieka (w systematyce przyrodniczej rodzaj Homo).
1. Pierwszy gatunek naszego rodzaju pojawił się około 2 mln lat temu i nazwany został człowiekiem zręcznym (Homo habilis). Nazwa wzięła się od wyrabianych przez niego licznych narzędzi kamiennych. Żył w niewielkich grupach społecznych, a od przodków różniła go wielkość mózgu. Wielkość ta, choć ustępowała naszemu mózgowi, pozwalała na abstrakcyjne myślenie.
2. Kolejnym gatunkiem był człowiek wyprostowany (Homo erectus). Pojawił się w Afryce ponad 1 mln lat temu (niektórzy sądzą, że może 2 mln lat temu) i odegrał dużą rolę w ewolucji naszego gatunku. Żył w dobrze zorganizowanych grupach społecznych, potrafił posługiwać się ogniem, wyrabiał też doskonalsze narzędzia. Jego największym osiągnięciem jest to, że opuścił Afrykę i rozprzestrzenił się na innych kontynentach. Ślady jego istnienia odnajdujemy w Azji, szczególnie na terenach dzisiejszych Chin, na Jawie, a także w Europie. Można powiedzieć, że był pierwszym człowiekiem, który dokonał podboju świata.
3. Tymczasem z populacji człowieka wyprostowanego, które pozostały w Afryce ok. 200 tys. lat temu wyewoluował następny gatunek - człowiek neandertalski. Również on opuścił rodzinną Afrykę i osiedlił się początkowo na terenach Azji Mniejszej, a później w Europie. Był gatunkiem świetnie przystosowanym do zimnego, surowego klimatu (żył w czasie ostatniego zlodowacenia). Miał krępą sylwetkę, bardzo duży mózg (większy od naszego!) i odżywiał się głównie mięsem. W tym celu polował nawet na bardzo duże zwierzęta, jak mamuty. Zamieszkiwał jaskinie w niewielkich grupach społecznych, być może w ograniczonym stopniu posługiwał się mową, a współczesne odkrycia sugerują, że nie ustępował człowiekowi współczesnemu poziomem rozwoju psychicznego i intelektualnego. Opiekował się chorymi, oddawał też cześć zmarłym, o czym świadczą ślady rytualnych pochówków. Wyginął ostatecznie około 30-40 tys. lat temu. Przypuszcza się, że nie był naszym bezpośrednim przodkiem, a jego wyginięcie ma związek z pojawieniem się naszego gatunku.
Nasz gatunek, czyli człowiek rozumny powstał około 150 tys. lat temu. Za naszego bezpośredniego przodka uważany jest człowiek wyprostowany. Istnieją dwie teorie tłumaczące sposób powstania gatunku ludzkiego:
1. Teoria mitochondrialnej Ewy, zwana też teorią „pożegnania z Afryką”
Zakłada ona, że współczesny człowiek pochodzi od niewielkiej populacji człowieka wyprostowanego, która żyła w środkowo-wschodniej Afryce. Następnie, podobnie jak poprzednie gatunki, człowiek rozumny opuścił Afrykę i rozprzestrzenił się na innych kontynentach. Potwierdzeniem powyższej teorii są badania mitochondrialnego DNA, które wskazują na genetyczną jedność gatunku ludzkiego. Obecnie uważana jest za teorię bardziej prawdopodobną.
2. Teoria policentryczna, inaczej multiregionalna
Ta teoria zakłada z kolei, że ewolucja człowieka miała miejsce jednocześnie w kilku miejscach, z lokalnych populacji człowieka wyprostowanego. Uważana za mniej prawdopodobną, ale ma swoich zwolenników.
W Europie człowiek rozumny pojawił się około 40 tys. lat temu. Jego przedstawiciele pozostawili po sobie liczne ślady w postaci malowideł naskalnych w jaskiniach. Najsłynniejsze z nich to malowidła z jaskini w Cro-Magnon we Francji, stąd pierwotna, europejska forma naszego gatunku nazywana jest człowiekiem z Cro-Magnon, albo inaczej kromaniończykiem. Człowiek rozumny tworzył duże, silne i dobrze zorganizowane grupy społeczne i swobodnie posługiwał się mową. Dawało mu to przewagę w konkurencji z żyjącym na europejskich terenach neandertalczykiem. Również fakt, że był istotą wszystkożerną, uniezależniał go od zachodzących wówczas zmian klimatycznych w Europie. Cechy te pozwoliły mu odnieść sukces ewolucyjny i od 30 tys. lat niepodzielnie panować na naszej planecie.
Zestawienie porównawcze hominidów
| Gatunek | Okres występowania | Pojemność mózgu | Ważniejsze cechy |
|---|---|---|---|
| Australopithecus afarensis (najbardziej znany przedstawiciel australopiteków, prawdopodobnie przodek rodzaju Homo) | od 5 do 1,5 mln lat temu | ok. 500 cm3 |
|
| Człowiek zręczny (zdolny) Homo habilis | od 2,5 do 1,5 mln lat temu | ok. 700 cm3 |
|
| Człowiek wyprostowany Homo erectus | od 2 mln (?) do 100 tys. (?) lat temu (na Jawie do 40 tys. lat temu) | ok. 1000 cm3 |
|
| Neandertalczyk Homo neanderthalensis | od. 200 do 30 tys. lat temu | ok. 1500 cm3 |
|
| Człowiek rozumny Homo sapiens | od 150 tys. lat temu do chwili obecnej | ok. 1300 cm3 |
|
Teksty dostarczyło Wydawnictwo GREG. © Copyright by Wydawnictwo GREG
Autorzy opracowań: B. Wojnar, B. Włodarczyk, A Sabak, D. Stopka, A Szostak, D. Pietrzyk, A. Popławska, E. Seweryn, M. Zagnińska, J. Paciorek, E. Lis, M. D. Wyrwińska, A Jaszczuk, A Barszcz, A. Żmuda, K. Stypinska, A Radek, J. Fuerst, C. Hadam, I. Kubowia-Bień, M. Dubiel, J. Pabian, M. Lewcun, B. Matoga, A. Nawrot, S. Jaszczuk, A Krzyżek, J. Zastawny, K. Surówka, E. Nowak, P. Czerwiński, G. Matachowska, B. Więsek, Z. Daszczyńska, R. Całka
Zgodnie z regulaminem serwisu www.opracowania.pl, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody autora jest niedozwolone.
Ciekawostki (0)
Zabłyśnij i pokaż wszystkim, że znasz interesujący szczegół, ciekawy fakt dotyczący tego tematu.