Połączenie głosowe
Upewnij się, że masz włączone głośniki i mikrofon
zaprasza Cię do wspólnej nauki fiszek
Trawienie pokarmów może zachodzić:
1. wewnątrz komórki w wodniczkach pokarmowych.
2. w przewodzie pokarmowym, do którego wydzielane są różne enzymy trawienne, tzw. trawienie pozakomórkowe.
U organizmów jednokomórkowych trawienie zachodzi w komórce.
Niektóre pierwotniaki - jak euglena zielona - posiadają chlorofil i mogą z substancji nieorganicznej, wykorzystując energię słoneczną - wytworzyć substancje organiczne. Inne pierwotniaki są cudzożywne i pobierają w różny sposób substancje organiczne np.:
- na drodze osmozy, całą powierzchnią komórki,
- na drodze fagocytozy, oblewając pokarm plazmą swego ciała,
- na drodze pinocytozy, pobierając pokarm przez otworek zwany cytostomem.
Pobrany pokarm trawiony jest w wodniczce pokarmowej. Po strawieniu składniki odżywcze zostają wchłonięte do plazmy.
Rodzaje układów pokarmowych:
Niestrawione resztki pokarmu zostają usunięte na zewnątrz w odpowiednim miejscu błony komórkowej. W czasie trawienia w ciele pierwotniaka gromadzi się woda, a także uboczne produkty przemiany materii, które usuwane są przez wodniczkę tętniącą.
Stułbia posiada otwór gębowy otoczony długimi ramionami, zaopatrzonymi w parzydełka do obezwładniania ofiary. Otwór gębowy jest bezpośrednio połączony z jamą chłonąco-trawiącą. Stułbia nie ma otworu odbytowego, niestrawione resztki wydalane są przez otwór gębowy.
U zwierząt wyższych układ pokarmowy składa się z odcinków odpowiedzialnych za poszczególne czynności w procesie pobierania, trawienia i wydalania pokarmu. Na budowę tego układu ma wpływ rodzaj pobieranego pokarmu. Tasiemiec, który pobiera pokarm już strawiony, nie ma układu pokarmowego.
Zwierzęta mięsożerne, które jedzą pokarm łatwo rozkładalny i bogaty w energię, mają układ pokarmowy o prostej budowie. Ale ci mięsożercy, którzy połykają swoje ofiary w całości, mają dłuższy przewód pokarmowy, gdyż wydłuża się u nich czas trawienia.
Przewody pokarmowe roślinożerców są dłuższe, ponieważ muszą one pokarm dokładnie rozdrobnić i zjeść go więcej niż mięsożercy.
Owady należą do zwierząt pobierających bardzo różny pokarm, w związku z tym musiały wykazać się licznymi modyfikacjami w budowie aparatów gębowych np.:
1. gryzący: do ogryzania pokarmu zarówno roślinnego (chrząszcze, pasikoniki), jak i zwierzęcego (chrząszcze drapieżne, ważki, modliszki);
2. gryząco-liżący (inaczej: gryząco-ssący): do wysysania nektaru kwiatów, rozdrabniania pyłku lub urabiania wosku (pszczoły, trzmiele);
3. ssący: tylko do pobierania nektaru kwiatów (długa rurka w kształcie trąbki występująca u motyli);
4. kłująco-ssący: do ssania krwi z organizmu żywiciela (komary, pchły, wszy).
Układ pokarmowy kręgowców zaczyna się jamą gębową prowadzącą do gardzieli, przełyku, a następnie żołądka. Dalej pokarm przesuwa się do jelita (cienkiego, grubego), gdzie dostają się też soki trawienne z odpowiedniego gruczołu. Układ pokarmowy jest zakończony otworem odbytowym.
W skład układu pokarmowego wchodzą także gruczoły trawienne.
Każda część układu pełni określoną funkcję:
- w jamie gębowej pokarm jest rozdrabniany, tu także następuje wstępne trawienie za pomocą śliny;
- gardziel jest odcinkiem wspólnym układów: pokarmowego i oddechowego;
- przełyk - łączy gardziel z żołądkiem;
- w żołądku pokarm jest trawiony: przechowywany, mieszany, rozcierany. Procesy trawienne przebiegają z udziałem kwasu solnego zapewniającego działanie enzymów żołądkowych i zapobiega rozwojowi mikroorganizmów;
- w pierwszym odcinku jelita cienkiego - dwunastnicy - pokarm jest poddawany działaniu wydzielin gruczołów trawiennych - wątroby i trzustki. Wątroba produkuje żółć, dzięki której tłuszcze są rozbijane na drobne cząsteczki, co ułatwia ich trawienie; następnie w jelicie cienkim odbywa się wchłanianie pokarmu;
- w jelicie grubym następuje odciągnięcie wody i formowanie kału, który jest usuwany przez odbyt.
U ryb zęby, znajdujące się w otworze gębowym, służą do chwytania i przytrzymywania pokarmu, a nie do jego rozdrabniania.
Niektóre płazy są wyposażone w wysuwany z jamy gębowej język, rozwidlony na końcu, z odpowiednimi lepkimi wydzielinami, ułatwiającymi chwytanie. Pokarmem płazów są głównie owady i inne bezkręgowce. Końcowy odcinek układu pokarmowego płazów jest miejscem, do którego uchodzą przewody dwóch układów - pokarmowego i rozrodczego. Takie zakończenie układu pokarmowego nosi nazwę kloaki.
Ptaki posiadają nieuzębiony dziób. Jego kształt świadczy o rodzaju zdobywanego pokarmu. Na podstawie budowy kończyn i dziobów można dodatkowo określić tryb życia i środowisko, w którym ptak zdobywa pokarm.
W układzie pokarmowym niektórych ptaków zwraca uwagę wole, będące rozszerzeniem przełyku. Służy ono do przechowywania i rozmiękczania pokarmu. W wolu np.: gołębi powstaje „ptasie mleczko” - płynna wydzielina, którą rodzice karmią swoje pisklęta. Ponieważ ptaki nie mają zębów, więc pokarm połykany jest w całości. Żołądek zbudowany jest z dwu części:
1. gruczołowej, w której pokarm poddawany jest działaniu soków trawiennych,
2. mięśniowej, gdzie pokarm jest rozcierany.
Niektóre ptaki (np.: kury) połykają małe kamienie, pomagające w rozcieraniu pokarmu w żołądku mięśniowym. Dalej pokarm trafia do dwunastnicy, gdzie uchodzą przewody gruczołów trawiennych (wątroby i trzustki). Papka pokarmowa przechodzi następnie do jelita cienkiego. Tam składniki pokarmowe zostają wchłonięte do krwi (poprzez ściany jelit) i rozprowadzone po organizmie. Nie strawione resztki poprzez jelito grube dochodzą do kloaki (steku) i są wydalane na zewnątrz w postaci kału.
Kształt dzioba zależy od rodzaju i sposobu zdobywania pokarmu:
1. koliber ma dziób jak igła lekarska, wypija nim nektar z kwiatów;
2. orzeł ma wysoki, silny dziób hakowato zakończony, którym rozszarpuje zdobycz;
3. kaczka ma szeroki, płaski dziób umożliwiający zbieranie drobnego pokarmu w wodzie i błocie;
4. grubodziób ma mocny, kleszczowaty dziób służący do wyłuskiwania dużych nasion drzew i krzewów;
5. czapla ma sztyletowaty dziób, błyskawicznym uderzeniem chwyta nim ryby i żaby;
6. warzęcha ma dziób jak wielka łyżka, potrafi nim wyławiać i odcedzać małe zwierzęta wodne;
7. jaskółka ma bardzo krótki dziób, który szeroko otwiera, chwytając owady w locie.
Budowa kończyn ptaków też związana jest ze zdobywaniem pokarmu i trybem życia:
1. szpony ptaka drapieżnego (np.: orła) do zabijania zdobyczy;
2. szczudłowate kończyny ptaka brodzącego (np.: czapli);
3. kończyny ziarnojada umożliwiające łatwe obejmowanie gałązek;
4. wiosłowate nogi ptaka pływającego (np.: łabędzia).
Ssaki wykorzystują wszystkie dostępne zasoby pokarmu na Ziemi. W związku ze specjalizacją pokarmową rozwojowi uległy zęby ssaków, które są zróżnicowane na: siekacze, kły, zęby przedtrzonowe, zęby trzonowe. Po ich budowie można od razu odgadnąć rodzaj pokarmu, którym ssaki się żywią.
Przykłady uzębienia ssaków:
1. roślinożernych: krowa nie posiada w szczęce górnej zębów siekaczy i kłów;
2. drapieżnych: koty, psy, łasicowate posiadają mocne kły i zęby przedtrzonowe;
3. padlinożernych: hieny, szakale posiadają bardzo mocne zęby przedtrzonowe i trzonowe służące do miażdżenia kości;
4. gryzoni: wiewiórki, szczury w szczęce górnej mają dwa siekacze rosnące przez całe życie;
5. planktonożernych: wieloryby fiszbinowe posiadają szereg płytek rogowych zwisających z podniebienia zwanych fiszbinami. Służą do odcedzania drobnego pokarmu.
Bardzo duży wpływ na budowę układu pokarmowego ma rodzaj zjadanego pokarmu.
Porównanie budowy przewodu pokarmowego roślinożercy i mięsożercy
| Wybrane cechy | Roślinożerca (krowa) | Mięsożerca (pies) |
|---|---|---|
| długość przewodu | duży żołądek, długie jelito | krótki i prosty w budowie |
| jelito ślepe | długie, występują w nim bakterie lub pierwotniaki pomagające trawić błonnik | krótkie |
Zapamiętaj!
Odżywianie się jest to pobieranie i przyswajanie pokarmu.
Substancje odżywcze znajdujące się w pokarmach są źródłem energii i materiałem wykorzystywanym przy budowie komórek.
Sposób zdobywania pokarmu jest ściśle związany z budową i trybem życia zwierzęcia.
Teksty dostarczyło Wydawnictwo GREG. © Copyright by Wydawnictwo GREG
Autorzy opracowań: B. Wojnar, B. Włodarczyk, A Sabak, D. Stopka, A Szostak, D. Pietrzyk, A. Popławska, E. Seweryn, M. Zagnińska, J. Paciorek, E. Lis, M. D. Wyrwińska, A Jaszczuk, A Barszcz, A. Żmuda, K. Stypinska, A Radek, J. Fuerst, C. Hadam, I. Kubowia-Bień, M. Dubiel, J. Pabian, M. Lewcun, B. Matoga, A. Nawrot, S. Jaszczuk, A Krzyżek, J. Zastawny, K. Surówka, E. Nowak, P. Czerwiński, G. Matachowska, B. Więsek, Z. Daszczyńska, R. Całka
Zgodnie z regulaminem serwisu www.opracowania.pl, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody autora jest niedozwolone.
Ciekawostki (0)
Zabłyśnij i pokaż wszystkim, że znasz interesujący szczegół, ciekawy fakt dotyczący tego tematu.