Połączenie głosowe
Upewnij się, że masz włączone głośniki i mikrofon
zaprasza Cię do wspólnej nauki fiszek
Agresja Niemiec na ZSRR
W lipcu 1940 r. Hitler zlecił przygotowanie planu ataku na ZSRR. Mimo sprzeciwów generalicji niemieckiej, uważającej wojnę z ZSRR za poważny błąd strategiczny, Adolf Hitler w grudniu 1940 r. podpisał plan ataku na ZSRR - „Plan Barbarossa” (Rudobrody). Termin rozpoczęcia działań wojennych wyznaczył pierwotnie na dzień 15 maja 1941 r.
Hitler zakładał, że wojna ze Związkiem Radzieckim będzie błyskawiczna (Blitzkrieg): ataki pancernych oddziałów niemieckich przerwą obronę rosyjską, lotnictwo niemieckie zneutralizuje powietrzne siły przeciwnika, w ciągu 2-3 miesięcy wojska niemieckie osiągną bezpieczną linię między Archangielskiem - Wołgą - Astrachaniem. Hitler liczył przy tym na opanowanie ważnych okręgów przemysłowych europejskiej części ZSRR, a szczególnie bogatych w surowce terenów nadkaukaskich i ukraińskich.
Zapamiętaj!
22 czerwca 1941 r. o świcie wojska niemieckie rozpoczęły wojnę z ZSRR uderzając na wojska przeciwnika od zachodu, południa i północy. Stalin i politycy radzieccy, mimo że wiedzieli o planach niemieckich, wydawali się zaskoczeni faktem podjęcia działań zbrojnych przez Hitlera, w wojskach radzieckich zapanował chaos.
Na granicy zachodniej strona radziecka dysponowała siłami ok. 2 mln 600 tys. żołnierzy, 1800 czołgami, ponad 1500 samolotami. Jak pisał w swoich wspomnieniach ówczesny szef Sztabu Generalnego Armii Czerwonej, marszałek Gieorgij Żukow, „Wojna zaskoczyła kraj w stadium reorganizacji, przezbrajania i przeszkalania wojsk”. Autor wspomnień nie dodał nic o trwających przygotowaniach do podjęcia ofensywnych działań przeciwko Niemcom na terenach przeciwnika.
Działania niemieckie były prowadzone błyskawicznie. Dzięki zaskoczeniu z powodzeniem przełamywano obronę przeciwnika, całe oddziały radzieckie dostawały się do niewoli niemieckiej. Do połowy lipca front wojny w linii środkowej przesunął się na wschód, zbliżając się do Smoleńska. Hitler, przerzucając część sił na Ukrainę w celu uzupełnienia i zaktywizowania działań na tym odcinku, zwolnił ofensywę niemiecką, co pozwoliło Rosjanom lepiej przygotować się do obrony.
Na początku sierpnia 1941 r. Hitler, wizytujący linię frontu, wbrew stanowisku generałów nakazał intensyfikację działań na frontach północnym, w kierunku na Leningrad, i południowym, na Rostów nad Donem. Nakazał jednocześnie chwilowo powstrzymać marsz w kierunku Moskwy. Już 20 września zdobyty został Kijów, a do niewoli niemieckiej dostało się kilkanaście dywizji radzieckich.
W miarę trwania walk siły radzieckie, co było zaskoczeniem dla Hitlera i jego generałów, nie wyczerpywały się, rosły w siłę, krzepły, żołnierz radziecki nabierał doświadczenia, uczył się na polu walki. Po trzech miesiącach walk cel rozbicia ZSRR nie został osiągnięty. Warunki klimatyczne pogorszyły się (deszcze i wczesna zima). Na północy wojska niemieckie podeszły we wrześniu pod Leningrad, którego oblężenie zaczęło się 26 września 1941 r. 30 września rozpoczęła się bitwa o Moskwę. Sprzymierzeńcem Rosjan był mróz sięgający minus 30°C i duże opady śniegu - w tych warunkach zawodziła technika i uzbrojenie niemieckie. Na początku grudnia Rosjanie przeszli do kontrofensywy wypierając siły niemieckie na zachód, na odległość 100-250 km. W wyniku radzieckiej kontrofensywy do kwietnia 1942 r. wojska niemieckie poniosły poważne straty - ok. 1 mln zabitych. Mimo to straty radzieckie były jeszcze większe - ponad 1 min zabitych, 3,5 mln żołnierzy radzieckich w niewoli niemieckiej, utrata bogatych terenów Białorusi, Ukrainy.
Trwające do listopada 1942 r. walki przyniosły ukształtowanie się frontu niemiecko-radzieckiego - długi łuk od Leningradu na północy, przez przedpola Moskwy, Woroneż nad Donem, Stalingrad nad Wołgą, po pasmo górskie Kaukazu. Rosjanie, obawiając się dostania się w ręce niemieckie potencjału przemysłowego europejskiej części ZSRR, ewakuowali strategiczne zakłady przemysłowe za Ural.
Atak na Japonię
Atak wojsk japońskich na amerykańską bazę wojenną Pearl Harbor (7 grudnia 1941 r.) spowodował włączenie się Stanów Zjednoczonych do wojny przeciwko Japonii, ale także przeciw Niemcom. Hitler musiał zdawać sobie sprawę, że od tej pory zaprzepaszczone zostały szanse na zwycięstwo Niemiec w wojnie z ZSRR, który otrzymał znaczną pomoc amerykańską w sprzęcie, żywności i uzbrojeniu. Dzięki temu Stalin mógł kontynuować wojnę, a niebawem przejść do kontrofensywy, dysponując amerykańskim sprzętem i praktycznie prawie nieograniczonymi możliwościami mobilizacyjnymi. Sytuację Niemiec pogarszał fakt, że Związek Radziecki, zabezpieczony układem o nieagresji podpisanym z Japonią w 1940 r., mógł skoncentrować wszystkie siły przeciwko nim.
Bitwa o Stalingrad i Łuk Kurski
Na wiosnę 1942 r. Hitler podjął kolejną próbę pokonania Związku Radzieckiego. Plan działań zakładał skupienie sił i przeprowadzenie generalnego ataku na ważne pod względem przemysłowo-strategicznym obszary na południu ZSRR - żyzne tereny Ukrainy, kaukaskie pola naftowe, Półwysep Krymski.
Dzięki podjętej w czerwcu 1942 r. ofensywie niemieckiej 4 lipca, po ciężkich walkach, został zdobyty Sewastopol i wygrana ciężka bitwa koło Charkowa. W konsekwencji Zagłębie Donieckie i Woroneskie dostały się w ręce niemieckie, a Rosjanie zostali zmuszeni do ucieczki. Nowa jednostka taktyczna, Grupa Armii „B”, ruszyła w kierunku Wołgi, w stronę strategicznego miasta Stalingrad.
Zapamiętaj!
17 lipca 1942 r. rozpoczęła się wielka bitwa o dojście do Wołgi, zdobycie przejścia przez rzekę - miasto Stalingrad. Walki trwały do początków lutego 1943 r. i zakończyły się całkowitą przegraną wojsk niemieckich pod Stalingradem. Wydarzenie to stało się momentem przełomowym w wojnie niemiecko-radzieckiej.
Trzonem potężnych sił niemieckich była licząca prawie 250 tys. żołnierzy 6 Armia Niemiecka gen. Friedricha von Paulusa. W początkowej fazie ofensywy, po ciężkich walkach, obrona radziecka została przełamana - wojska niemieckie osiągnęły linię Wołgi. Po półtorarocznych zmaganiach ZSRR stracił ok. 35% ludności i poniósł znaczne straty gospodarcze, wynikające z zajęcia centrów przemysłowych i surowcowych. Hitler był z tego bardzo zadowolony, jednak jego optymizm studziły doniesienia o wielkich dostawach amerykańskich, które w znacznym stopniu uzupełniały straty radzieckie. 15 sierpnia rozpoczęło się decydujące uderzenie na Stalingrad. Zdobycie miasta i przeprawy przez Wołgę było ważne ze względów strategicznych i prestiżowych. Po zaciętych walkach Niemcom udało się częściowo opanować Stalingrad, jednak nie przejęli pełnej kontroli nad jego środkową częścią - możliwość przeprawy przez Wołgę.
Straty po obu stronach były ogromne. Po odparciu pierwszego natarcia Stalin rozpoczął przygotowania do potężnej kontrofensywy. Zgromadzono znaczne środki, zapasy. Kontrnatarcie rozpoczęło się w połowie listopada 1942 r. - przełamano pierwsze linie niemieckiej obrony. Po trzech dniach walk wojskom radzieckim udało się okrążyć 6 Armię gen. von Paulusa, tylko części sił niemieckich udało się uniknąć wzięcia w kleszcze. Żołnierz niemiecki walczył zawzięcie i z wielkim oddaniem. Hitler wydał rozkaz utrzymania miasta za wszelką cenę. Wojska niemieckie były nękane przez głód i mrozy. Radzieckie propozycje zawarcia honorowego zawieszenia broni nie zostały przyjęte. Kolejne ataki Armii Czerwonej przyniosły na początku lutego 1943 r. ostateczną klęskę niemiecką pod Stalingradem. Miasto było wolne, do niewoli dostał się sam von Paulus (w czasie walk mianowany feldmarszałkiem), 23 generałów i ok. 95 tys. oficerów i szeregowców.
5 lipca 1943 r. Niemcy rozpoczęli ofensywę, która trwała do 12 lipca - została złamana obrona radziecka. Po zaangażowaniu w walkach radzieckich oddziałów pancernych sytuacja się zmieniła. Po bitwie pancernej 12 lipca pod Prochorówką koło Kurska, zakończonej zwycięstwem radzieckim, i po wycofaniu części sił niemieckich z ZSRR (konieczność wsparcia walk na Sycylii) Rosjanie przeszli do kontruderzenia. Do 23 sierpnia 1943 r. Armia Czerwona zdobyła Charków, Orzeł i inne miasta kończąc wielką bitwę na „Łuku Kurskim”. Bitwa ta była jedną z największych w dziejach II wojny światowej. Straty były ogromne po obu stronach. Dla Niemców był to koniec działań mających na celu przełamanie frontu wschodniego i początek cofania się na zachód.
W konsekwencji bitwy kurskiej Rosjanie przeszli do kontruderzenia zdobywając tereny nad Morzem Azowskim, a w październiku 1943 r. wkraczając na Krym, kontynuowano ofensywę na Ukrainie. Po dwóch latach oblężenia udało się odepchnąć Niemców od Leningradu.
W okresie międzywojennym w wyniku przemian i reform w Japonii powstało państwo określane mianem państwa militarnego, rządzonego w oparciu o rodzimą tradycję, państwa izolowanego na arenie międzynarodowej, które od początku XX wieku prowadziło ekspansję w kierunku Chin, Korei i strefy Pacyfiku. Po osłabieniu wpływów rosyjskich ekspansja japońska spotkała się z przeciwdziałaniem amerykańskim i brytyjskim. Stany Zjednoczone tradycyjnie od końca XIX wieku uważały strefę Chin i Pacyfiku za obszar swoich wpływów. Ekspansja japońska w Mandżurii i Korei doprowadziła do napięć w stosunkach z Amerykanami, Wielką Brytanią i Holandią, które nałożyły ograniczenia na sprzedaż Japończykom surowców strategicznych. W odpowiedzi, w końcu września 1940 r., wszedł w życie układ wojskowy Japonii, Niemiec, Włoch - oś Berlin-Rzym-Tokio. W lipcu 1941 r. Japończycy zakończyli podbój Indochin francuskich, co poprawiło ich sytuację strategiczną. Stany Zjednoczone, Wielka Brytania i Holandia wprowadziły blokadę ekonomiczną Japonii. Potrzebna była jedynie iskra, by doszło do wielkiego wybuchu wojny na Dalekim Wschodzie, która w powiązaniu z działaniami zbrojnymi w Europie, Afryce i na Atlantyku musiała przekształcić się w konflikt światowy.
Zapamiętaj!
7 grudnia 1941 r. samoloty japońskie zaatakowały bazę amerykańską na Hawajach - Pearl Harbor. Japończycy działali z zaskoczenia - zatonął amerykański pancernik „Arizona”, lotniska uległy prawie całkowitemu zniszczeniu, śmierć poniosło aż 2300 żołnierzy amerykańskich. Poważnie została uszkodzona i na długi czas unieruchomiona amerykańska Flota Pacyfiku. Wojska japońskie poniosły minimalne straty.
W odpowiedzi na ten atak USA i Wielka Brytania wypowiedziały Japonii wojnę. Niemcy i Włochy zrobiły to samo wobec Stanów Zjednoczonych.
W grudniu 1941 r. Japończycy opanowali ważne strategicznie wyspy amerykańskie - Wake i Guam będące etapami w dalszej ekspansji na Filipiny i wyspy Pacyfiku. Japończycy, wykorzystując zaskoczenie, znaczną koncentrację sił i fatalne decyzje obronne dowództwa amerykańskiego, po trwających prawie miesiąc walkach zajęli na początku stycznia 1942 r. archipelag Filipiny, stanowiący ważny teren strategiczny. Amerykańska Azjatycka Flota po ciężkich walkach, w czasie których poniosła duże straty, została zmuszona do wycofania się.
Wojska japońskie podjęły także walki z Brytyjczykami. Po ciężkich walkach, 25 grudnia 1941 r., padł Hongkong, z terenów Indochin nastąpił atak japoński na Syjam a następnie na miasto i bazę brytyjską - Singapur. Angielskie okręty wojenne „Prince of Wale’s” i „Repulse” zostały zatopione przez lotnictwo japońskie. Do końca stycznia 1942 r. w ręce japońskie dostał się cały Półwysep Malajski a 15 lutego, po zaciętych walkach, skapitulował Singapur. Do niewoli trafiło ponad 60 tys. żołnierzy brytyjskich. W maju 1942 r., po kilkutygodniowych walkach, w ręce japońskie dostała się Birma - teren bogaty w żywność i surowce strategiczne, przede wszystkim w ropę naftową.
Japończycy zdawali sobie sprawę z konieczności pokonania floty amerykańskiej, której główną bazą była wyspa Midway. Zdobycie tego punktu miało dać Japończykom możliwość przejęcia kontroli nad Hawajami i Pacyfikiem. Operacją zdobycia wyspy dowodził admirał japoński Yamamoto, posiadający pod swoimi rozkazami 160 okrętów i 700 samolotów. Amerykanie dysponowali mniejszą ilością i mniejszym tonażem swoich okrętów, ale mieli przewagę techniczną (radary) i skuteczny wywiad.
W dniach 4-6 czerwca 1942 r. rozgrywała się wielka bitwa flot wojennych i lotnictwa - bitwa o Midway, która była momentem zwrotnym w wojnie na Pacyfiku.
W czasie pierwszego starcia - 4 czerwca 1942 r. - samoloty amerykańskie strąciły aż 1/3 samolotów japońskich, zatapiając równocześnie lotniskowce „Kaga”, „Akagi”. Samoloty japońskie, nie mając swoich baz-lotniskowców, po wyczerpaniu amunicji i paliwa musiały „lądować” na wodzie. W ten sposób po zaciętych walkach, które nie przyniosły Japończykom zwycięstwa, adm. Yamamoto nakazał 6 czerwca odwrót. Amerykański admirał i głównodowodzący Charles Nimitz uznał to starcie za wielki sukces.
Przybyły na początku 1941 r. do Afryki niemiecki Afrika Corps gen. Erwina Rommla zmusił wojska angielskie do wycofania się z Libii do Egiptu. Przez 8 miesięcy bohatersko się bronił, oblegany przez wojska niemiecko-włoskie, Tobruk. W walkach o Tobruk wzięła także udział Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich pod dowództwem gen. Stanisława Kopańskiego. W trakcie zaciętych walk straty polskie sięgnęły 25% zabitych i rannych. Wzmocnione siły niemieckie wkroczyły niebawem do Egiptu. Niemcy musieli jednak już w połowie grudnia 1941 r. wycofać się z kraju. W maju 1942 r. gen. Rommel podjął ofensywę w Egipcie, wypierając wojska alianckie, które poniosły bardzo duże straty. Po wzmocnieniu sił brytyjskich w lipcu 1942 r. rozpoczęło się kontruderzenie. Było jednak dosyć słabo prowadzone. Dopiero zmiany w dowództwie brytyjskim - szefem oddziałów brytyjskich na Bliskim Wschodzie został gen. Harold Aleksander a 8 armii gen. Bernard Lew Montgomery - pozwoliły Brytyjczykom skuteczniej prowadzić działania. 23 października 1942 r. rozpoczęła się decydująca bitwa kampanii - pod El Alamein. Pod Teil el Akkakir (2-3 listopada 1942) oddziały Afrika Corps zostały rozbite. Kolejne tygodnie przyniosły wycofanie się wojsk Rommla do Tunisu i pościg za nimi wojsk gen. Montgomery’ego i oddziałów francuskich. W listopadzie połączonym wojskom amerykańsko-kanadyjsko-brytyjskim pod dowództwem gen. Dwighta Eisenhowera udało się wysadzić desant w Afryce Zachodniej (do wojsk koalicji przyłączyła się część siłfrancuskich państwa Vichy) i ruszyć w kierunku wschodnim na pozycje niemieckie w Oranie i Tunisie.
W dniach 14-26 stycznia 1943 r. w Casablance spotkali się przywódcy większości państw koalicji antyhitlerowskiej (bez przedstawicieli ZSRR). Efektem rozmów było m.in. wspólne ustalenie niepodpisywania z Niemcami żadnego kompromisu, ale prowadzenie walki do pełnego zwycięstwa, rozpoczęcie działań zbrojnych we Włoszech, uzgodniono wstępnie termin lądowania wojsk sojuszniczych we Francji na maj 1944 r.
Do maja 1943 r. po ciężkich walkach udało się aliantom wyprzeć wojska niemiecko-włoskie z Afryki. Wojska państw Osi poniosły duże straty w ludziach i sprzęcie.
Po trwających dwa miesiące przygotowaniach 10 lipca 1943 r. sojusznicze wojska alianckie dokonały desantu na Sycylię. Kampania ta trwała do 18 sierpnia. Wobec niekorzystnie rozwijającej się sytuacji militarnej Włoch w lipcu 1943 r. doszło do przewrotu. Duce, Benito Mussolini, został odsunięty od władzy. Nowy szef rządu, Piętro Badoglio, rozwiązał partię faszystowską i podjął nieformalne rozmowy z aliantami. Na początku września został podpisany układ włosko-aliancki o zawieszeniu broni. Niemcy, spodziewając się takiego kroku, we wrześniu sprowadzili na Półwysep Apeniński dodatkowe dywizje, przejmując pełną kontrolę nad Włochami.
We wrześniu 1943 r. Anglicy i Amerykanie rozpoczęli walki na Półwyspie Apenińskim. Legalny rząd włoski i król Wiktor Emanuel III schronili się na południu u aliantów, a na północy powstał marionetkowy i w pełni kontrolowany przez Niemców rząd tzw. Republiki Salo z prezydentem Benito Mussolinim (uwolnionym przez komandosów niemieckich).
Oddziały alianckie do listopada 1943 r. wyzwoliły znaczne tereny południowych Włoch z Neapolem i Foggią. Ich szybki marsz został powstrzymany na przecinającym półwysep w poprzek pasie umocnień zwanych Linią Gustawa i Linią Hitlera.
Zapamiętaj!
W dniach 11-18 maja 1944 r. trwał czwarty szturm na linię Gustawa. Szczególnie bohatersko walczyli o Monte Cassino żołnierze polscy II Korpusu Polskiego dowodzonego przez gen. Władysława Andersa. Dzięki heroicznej postawie Polaków droga do Rzymu została otwarta, a samo Wieczne Miasto zostało zajęte 4 czerwca.
Do połowy sierpnia 1944 r. wojska alianckie wyzwoliły ziemie włoskie dochodząc do Niziny Padańskiej. W kwietniu 1945 r. wybuchło powstanie ludności przeciwko okupacji niemieckiej. Mussolini został rozstrzelany, a następnie powieszony. Włochy były wolne.
Zerwanie przez Związek Radziecki stosunków polsko-radzieckich wprowadziło wzrost napięcia i nieporozumień między polskimi politykami na emigracji. Krytykawobec polityki gen. Sikorskiego stała się coraz bardziej widoczna - dało się to także zauważyć wśród żołnierzy II Korpusu Polskiego na Bliskim Wschodzie. Premier Sikorski planował odbyć kolejne rozmowy ze Stalinem w celu ostatecznego uregulowania spraw granicznych. Niestety 4 lipca 1943 r. wódz naczelny i premier gen. Władysław Sikorski zginął w katastrofie lotniczej koło Gibraltaru. Prezydent Władysław Raczkiewicz mianował premierem polityka reprezentującego partię chłopską, Stanisława Mikołajczyka. Nowy premier zadeklarował w stosunku do ZSRR chęć nawiązania zerwanych kontaktów, ale jednocześnie postulował uregulowanie wszelkich kwestii spornych na zasadach partnerskich.
Postawa naszych aliantów zachodnich była coraz bardziej wstrzemięźliwa wobec stanowiska polskiego, a coraz bardziej uległa wobec polityki i żądań Stalina. Przygotowania do mającej się niebawem odbyć konferencji Wielkiej Trójki - szefów ZSRR, USA i Wielkiej Brytanii - przebiegały dla sprawy polskiej i Polaków w mało korzystnej atmosferze.
Zapamiętaj!
W dniach od 28 listopada do 1 grudnia 1943 r. w Teheranie odbyła się konferencja, w której wzięli udział: premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill, prezydent USA Franklin D. Roosevelt i przywódca ZSRR Józef Stalin. W sprawie granic polskich nasi zachodni sojusznicy zgodzili się na propozycję Stalina, aby przesunąć powojenne granice Polski na zachód do linii Odry, a na wschód do tzw. linii Curzona. W ten sposób, ponad polskimi głowami, dzielono się naszymi ziemiami nie tylko nie dopuszczając nas do obrad, ale także utajniając postanowienia.
W sprawie prowadzenia wojny z Niemcami zebrani ustalili:
- otwarcie tzw. II frontu w Europie w maju 1944 r. we Francji (propozycje Churchilla o utworzeniu II frontu na Bałkanach zostały przekreślone przez veto Stalina i Roosevelta); Stalin snuł już konkretne plany podporządkowania wpływom radzieckim Europy Środkowo-Wschodniej,
- Churchill i Roosevelt, ustępując w wielu istotnych kwestiach Stalinowi, uzyskali w zamian obietnicę przystąpienia ZSRR do wojny z Japonią w trzy miesiące po zakończeniu wojny w Europie.
W czerwcu 1944 r. nastąpił desant sił alianckich w Normandii (Francja) i otwarty II front w Europie. Wojska posuwały się na południe i wschód wypierając Niemców z Francji. 25 sierpnia wyzwolony został Paryż. Przełom lat 1944-45 przyniósł załamanie marszu oddziałów alianckich na linii Renu i kontrofensywę niemiecką w Ardenach. Koniec 1944 r. na froncie wschodnim przyniósł wyswobodzenie wschodnich terenów Polski i zatrzymanie marszu Armii Czerwonej na linii środkowej Wisły z przyczółkami na jej lewym brzegu. Pod opieką oddziałów radzieckich ujawniły się komunistyczne władze polskie - powstał Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego. W styczniu 1945 r. Armia Czerwona podjęła nową ofensywę, wyzwalając Warszawę, Kraków i inne miasta, dochodząc po krwawych walkach do Bałtyku, Odry, Nysy Łużyckiej, wkraczając na Morawy i do Czech. W tej sytuacji doszło do kolejnego spotkania Wielkiej Trójki.
Zapamiętaj!
W dniach 4-11 lutego 1945 r. w Jałcie na Krymie spotkali się ponownie Winston Churchill, Franklin D. Roosevelt i gospodarz spotkania, Józef Stalin. Sytuacja na frontach (przedłużająca się wojna na Pacyfiku, pewne niepowodzenia na froncie zachodnim, a wielkie sukcesy radzieckie) skłoniły przywódców państw zachodnich do daleko idących ustępstw wobec żądań Stalina.
W sprawie przyszłej Polski i Polaków postanowiono:
- oprzeć polską granicę wschodnią na linii Curzona, i zachodnią na linii Odry i Nysy Łużyckiej (ostateczny jej kształt miał być uregulowany na konferencji pokojowej),
- skłonić przywódców polskiego rządu emigracyjnego i przedstawicieli władz komunistycznych w Polsce do sformowania wspólnego Polskiego Rządu Tymczasowego Jedności Narodowej z koniecznością przeprowadzenia możliwie szybko wolnych i demokratycznych wyborów w Polsce.
Postanowienia konferencji jałtańskiej były zdradą polskich interesów przez zachodnich sojuszników. W praktyce zaakceptowano zabór przez ZSRR naszych wschodnich ziem i oddano nasz kraj w strefę wpływów radzieckich. Deklaracje o wolnych wyborach, wobec stacjonowania na naszych ziemiach ok. 1 miliona żołnierzy radzieckich, były pustym frazesem. Decyzje jałtańskie wpłynęły na powstanie rozbieżności wśród polityków polskich na Zachodzie - Stanisław Mikołajczyk dążył do współpracy z ZSRR i kompromisu, natomiast nowy rząd Tomasza Arciszewskiego zdecydowanie potępił decyzje konferencji.
Na Krymie poczyniono jeszcze inne ustalenia, co do dalszego prowadzenia wojny i ułożenia stosunków w Europie i na świecie po jej zakończeniu:
- wstępnie ustalono podział na strefy okupacyjne w powojennych Niemczech,
- powołano Międzysojuszniczą Komisję Reparacyjną i Komisję do Spraw Powojennych Niemiec - ściąganie reparacji wojennych i kontrola nad Niemcami, ukaranie zbrodniarzy wojennych,
- Związek Radziecki miał przystąpić do wojny z Japonią w trzy miesiące po zakończeniu wojny w Europie,
- postanowiono zwołać konferencję założycielską nowej organizacji międzynarodowej, strzegącej pokoju światowego, ustalono wstępnie projekt statutu ONZ, a termin konferencji na 25 kwietnia 1945 r. w San Francisco.
Zgodnie z ustaleniami konferencji w Teheranie po długotrwałych przygotowaniach alianci zachodni rozpoczęli walki w Europie Zachodniej - utworzyli tzw. II front. Naczelne dowództwo nad siłami alianckimi powierzono generałowi amerykańskiemu, Dwightowi Eisenhowerowi. Siły sprzymierzonych liczyły w sumie 86 dywizji, czyli ok. 1,5 mln żołnierzy, dysponujących wielką ilością artylerii, lotnictwa, samochodów. Do przerzucenia do Francji swoich wojsk alianci użyli ok. 5 tys. różnego rodzaju statków morskich.
Niemcy, przewidując możliwość desantu, zbudowali na plażach system umocnień - Wał Atlantycki - zgrupowali 60 dywizji pod dowództwem marszałka Gerda von Rundstedta, naczelnego dowódcy Niemieckich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Przewagę w powietrzu mieli alianci, którzy rozsiewając fałszywe pogłoski o terminie i miejscu lądowania zaskoczyli siły przeciwnika.
Zapamiętaj!
6 czerwca 1944 r. o świcie wojska alianckie podjęły wielką akcję desantu na plaże francuskie w okolicach portów Le Hawre i Cherbourga, a nie okręgu Pas de Calais, jak spodziewali się Niemcy. Rozpoczęła się operacja Overlord.
Mimo oporu niemieckiego siły alianckie szybko opanowały tereny Francji zajmując Cherbourg, Caen. W walkach brała także udział polska 1 Dywizja Pancerna. W drugiej połowie sierpnia 1944 r. alianci ruszyli pospiesznie w kierunku Sekwany, Paryża. We Francji wybuchały powstania organizowane przez francuski ruch oporu - 19 sierpnia powstanie w Paryżu, po czterech dniach walk zakończone sukcesem i kapitulacją garnizonu niemieckiego. Generał Charles de Gaulle stanął na czele francuskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego, który niebawem utworzył Rząd Tymczasowy.
Jednocześnie z działaniami w północnej Francji w połowie sierpnia 1944 r. alianci rozpoczęli desant na południu opanowując niebawem porty: Tulon i Marsylię. Szybko podjęli marsz na północ i wschód docierając we wrześniu do Renu. W ten sposób Francja była wolna.
W lutym 1945 r., kiedy trwały obrady konferencji na Krymie, wojska alianckie na obu frontach - zachodnim i wschodnim - przystąpiły do ostatecznych walk na terytorium przeciwnika. Na zachodzie wolna była już Francja, udało się oswobodzić Belgię, Holandię, Grecję.
Ostatnią próbą powstrzymania aliantów przed wkroczeniem do Niemiec była operacja wojskowa w rejonie Ardenów i Alzacji. Nie powtrzymała ona jednak wkroczenia aliantów w głąb Niemiec. 24 kwietnia 1945 r. w miejscowości Torgau nad Łabą nastąpiło połączenie wojsk radzieckich i amerykańskich. 8 maja 1945 r. Niemcy skapitulowały. W nocy z 8 na 9 maja na przedmieściu Berlina przedstawiciele dowództwa Wehrmachtu, z feldmarszałkiem Wilhelmem Keitlem na czele, podpisali w obecności przedstawicieli sił zbrojnych USA, ZSRR, Wielkiej Brytanii i Francji akt bezwarunkowej kapitulacji. Wojna w Europie była zakończona.
Na przełomie lat 1943 i 1944 wojska radzieckie uzyskały zdecydowaną przewagę na froncie wschodnim. Z czasem wojska radzieckie na południowym odcinku frontu doszły do granic Polski, Czechosłowacji i Rumunii. Maj 1944 r. przyniósł wyparcie Niemców z Krymu. Wobec prób porozumienia z państwami zachodnimi regenta Węgier, adm. Miklosa Horthyego, i polityków rumuńskich Niemcy przejęli pełną kontrolę nad tymi państwami, ustanawiając marionetkowe rządy proniemieckie.
W połowie 1944 r. Armia Czerwona przeszła do ofensywnych działań na północnym odcinku frontu - wojna z Finlandią - (wyparcie Finów z Karelii). Jednocześnie wojska środkowego odcinka frontu - białoruskiego - zajęły Mohylew, po ciężkich walkach Bobrujsk, Mińsk, Borysów. Wilno zostało oswobodzone przez wojska Armii Krajowej (Operacja „Ostra Brama”), ale niebawem Polacy zostali rozbrojeni i trafili do więzień, a samo miasto dostało się w ręce radzieckie. 23 lipca Armia Czerwona wkroczyła do Lublina, następnego dnia doszła do linii Wisły. Białystok, Lwów i Brześć zostały opanowane przez czerwonoarmistów w końcu lipca.
Wkraczając na ziemie polskie ZSRR stosował politykę faktów dokonanych. Po zerwaniu w kwietniu 1943 r. formalnych stosunków dyplomatycznych z legalnym rządem polskim w Londynie, Stalin rękami polskich komunistów rozpoczął przejmowanie kontroli nad Polską. Powstały zalążki nowej władzy ściśle podporządkowanej Moskwie, nie uznawanej przez państwa zachodnie. Protesty dyplomatów zachodnich (także w sprawie granic) nie odniosły skutku. Narzucone Polakom nowe władze cieszyły się nikłym poparciem społeczeństwa polskiego.
Podobną taktykę „wyzwalania” stosował Stalin wobec państw Europy Środkowo-Wschodniej. W ZSRR powstały zalążki armii czechosłowackiej, rumuńskiej i jugosłowiańskiej. Obok akcji tworzenia oddziałów zbrojnych na tereny Czech zostali przerzuceni specjalnie wyszkoleni dywersanci, na Słowacji wybuchło powstanie. W przeciwieństwie do władz polskich na emigracji, rząd czechosłowacki wszedł w bliskie kontakty ze Stalinem, dopuszczając do udziału w nim kilku komunistycznych ministrów.
Powstania antyniemieckie, proradzieckie były przygotowywane z inspiracji ZSRR w Rumunii, Bułgarii, na Węgrzech. Pomoc militarna, instruktażowa i dostawy sprzętu dla tworzących się w ZSRR „armii demokratycznych” państw Europy Środkowo-Wschodniej rząd radziecki tłumaczył bezinteresowną pomocą internacjonalistyczną w walce społeczeństw z uciskiem narodowym i kapitalistycznym.
Zapamiętaj!
Pomoc radziecka w rzeczywistości była skierowana do konkretnych grup ludności, gotowej do współpracy z ZSRR i uznania przywództwa radzieckiego. Nie była to w praktyce akcja wyzwoleńcza, ale przemyślana akcja poddania państw Europy Środkowej i Wschodniej wpływom politycznym i przejęcia modelu ustrojowego i gospodarczego od Związku Radzieckiego.
W marszu na zachód Stalin przywiązywał szczególną wagę do podporządkowania ziem polskich, słusznie uważając, że stanowią one ważny czynnik w przejęciu kontroli nad Europą.
W sierpniu 1944 r., w czasie gdy toczyły się walki w powstańczej Warszawie, a Armia Czerwona celowo przerwała ofensywę, na Słowacji wybuchło powstanie przeciwko kolaborującemu z Niemcami rządowi ks. Jozefa Tiso. Próby wsparcia powstania przez Armię Czerwoną i Korpus Czechosłowacki Ludwika Svobody (sforsowanie Przełęczy Dukielskiej) nie powiodły się. Powstanie Słowaków upadło w końcu października 1944 r. Wywarło ono jednak poważny wpływ na kształtowanie się powojennych stosunków w Czechosłowacji.
23 sierpnia w Rumunii wybuchło powstanie antyfaszystowskie - nowy demokratyczny rząd nawiązał kontakt z ZSRR, wypowiadając wojnę Niemcom. W walkach na froncie rumuńskim obok żołnierzy radzieckich walczyły dywizje rumuńskie. We wrześniu 1944 r. rząd Rumunii podpisał z ZSRR układ o zawieszeniu broni.
Na początku września 1944 r. rząd Finlandii zerwał układ sojuszniczy z Niemcami. Kilka dni później podpisał układ z ZSRR (przywrócono postanowienia pokoju z marca 1940 r. po „wojnie zimowej”) i Wielką Brytanią o zawieszeniu broni, przechodząc niebawem do działań zbrojnych przeciwko Niemcom.
Bułgaria, mimo że była sojuszniczką Niemiec, nie prowadziła działań zbrojnych przeciwko ZSRR. 5 września 1944 r. ZSRR wypowiedział jej wojnę. W Sofii niebawem wybuchło powstanie, które przyniosło powstanie rządu Frontu Narodowego. Bułgarzy podjęli rozmowy ze Związkiem Radzieckim, podejmując jednocześnie wojnę z Niemcami. Rząd bułgarski w październiku podpisał zawieszenie broni z państwami koalicji antyhitlerowskiej. Ogółem w walkach w Jugosławii i na Węgrzech wzięło udział ok. 220 tys. Bułgarów, a mimo to wojska radzieckie de facto przystąpiły do okupacji państwa.
W Jugosławii działała silna partyzantka proradziecka pod dowództwem Josipa Broz Tito. Wojska radzieckie, operując z terenów Bułgarii i Rumunii, udzieliły wsparcia partyzantom zajmując w październiku 1944 r. Belgrad. Cała Jugosławia niebawem była kontrolowana przez wojska radzieckie i żołnierzy partyzantki jugosłowiańskiej.
Na Węgrzech walki trwały najdłużej, a front ustalił się na linii Dunaju. Na terenach pozostających pod okupacją radziecką, w Debreczynie, pod koniec grudnia 1944 r. powstał Narodowy Front Niepodległości Węgier, proklamując powstanie Tymczasowego Rządu Narodowego gen. Beli Miklosza. Niebawem wojska węgierskie sformowane w ZSRR przeszły do działań zbrojnych przeciwko Niemcom, formalnie wypowiadając wojnę.
Przełom lat 1944-45 przyniósł osamotnienie Niemiec na frontach walk. Wojska alianckie docierały do granic niemieckich. Na terenach wyzwolonych powstawały rządy przejmujące władzę. Podstawową różnicę między Europą Zachodnią a Wschodnią stanowił fakt, że na zachodzie rządy były wyłaniane przez obywateli, choć zasiadali w nich także komuniści i socjaliści. Na wschodzie rządy, które przejmowały władzę, były narzucane przez ZSRR.
Na początku 1945 r. armie obu frontów (wschodniego i zachodniego) podjęły wspólne działania wkraczając na ziemie niemieckie. 16 kwietnia 1943 r. ruszyła ostateczna ofensywa radziecka na Berlin. Prowadziły ją wojska 1. i 2. frontu białoruskiego i 1. frontu ukraińskiego. W wyniku zaciętych walk, w których wzięli także udział żołnierze 1. i 2. Armii Wojska Polskiego, front został przełamany, a Berlin okrążony.
Po zaciętych walkach trwających od 24 kwietnia do 2 maja 1945 r. Berlin został zdobyty, a na Bramie Brandenburskiej zatknięto flagi radziecką i polską. 7 maja w sztabie alianckim generał A. Jodl podpisał wstępną kapitulację Niemiec, a w nocyz 8 na 9 maja na przedmieściu Berlina złożono podpisy pod aktem bezwarunkowej kapitulacji. Niemcy zostały opanowane przez wojska amerykańskie, angielskie, francuskie, radzieckie i polskie. Wzięci do niewoli żołnierze niemieccy trafili do obozów jenieckich. Wyżsi dowódcy zostali uwięzieni i oczekiwały ich procesy za zbrodnie wojenne. Alianci rozpoczęli także poszukiwania zagrabionych przez Niemców dzieł sztuki i zabytków kultury. Więźniów niemieckich obozów koncentracyjnych uwolniono. Działania te były podejmowane w wielkim chaosie, jaki ogarnął Niemcy.
Zwycięzcy powołali do życia Sojuszniczą Radę Kontroli Niemiec, ogłaszając na początku czerwca dokument, w którym stwierdzono całkowitą klęskę Niemiec. 8 czerwca, w myśl decyzji zapadłych na konferencji w Jałcie, Niemcy zostały podzielone na cztery strefy okupacyjne - radziecką, brytyjską, amerykańską i francuską. Berlin podzielono na cztery sektory.
Zapamiętaj!
W dniach od 17 lipca do 2 sierpnia 1945 r. w podberlińskim Poczdamie spotkali się po raz trzeci przywódcy: USA - Harry Truman, Wielkiej Brytanii - Winston Churchill, po nim Clement Attlee i Związku Radzieckiego - Józef Stalin. Na konferencji przedyskutowano sytuację powojennych Niemiec i sytuację w Europie i na świecie.
W stosunku do Niemiec kierowano się czterema zasadami - cztery „d” - dekartelizacja (likwidacja wielkich zrzeszeń przemysłowych), demilitaryzacja, denazyfikacja i demokratyzacja. Aliancka Rada Ministrów Spraw Zagranicznych miała przygotować projekt traktatu pokojowego z Niemcami. Przyjęto zasady ściągania reparacji wojennych i ścigania zbrodniarzy wojennych. Wyznaczono nowe granice Niemiec. Zgodnie z decyzją mocarstw ZSRR wszedł w posiadanie Królewca z okręgiem. Ostatecznie przesądzono o podziale Niemiec na strefy okupacyjne. Postanowiono przesiedlić ludność niemiecką z ziem oddanych pod administrację radziecką, polską i czechosłowacką. Ruch ludności niemieckiej trwał już od 1944 r. a zakończył się w 1949 r.
W sprawie polskiej uczestnicy konferencji przychylnie przyjęli powstanie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej, licząc na szybkie przeprowadzenie wolnych i demokratycznych wyborów. Pod polską administrację trafiły ziemie na wschód od Odry i Nysy Łużyckiej ze Szczecinem i część południowa Prus Wschodnich, tereny Wolnego-Miasta Gdańska.
Choć postanowienia konferencji poczdamskiej miały być tymczasowe, jednak w praktyce przetrwały kilkadziesiąt lat. Wobec nieporozumień, jakie niebawem wynikły między sojusznikami, nie udało się podpisać traktatu pokojowego z Niemcami, który kończyłby formalnie wojnę. Ostatecznie nastąpiło to 2 października 1990 r., kiedy to przedstawiciele czterech mocarstw okupujących Niemcy podpisali w Nowym Jorku deklarację o suwerenności zjednoczonych Niemiec, rezygnując jednocześnie ze swoich praw, opieki i odpowiedzialności za Niemcy. Wtedy została formalnie zakończona II wojna światowa.
Niepowodzenia japońskie w bitwie o Midway nie przerwały dalszej ekspansji w kierunku Nowej Gwinei i archipelagów Pacyfiku.
Do października 1943 r. trwały zacięte boje o Wyspy Salomona (ostatecznie opanowane w lutym 1944 r.), we wrześniu wojska amerykańskie i australijskie podjęły działania na Nowej Gwinei, zdobywając przyczółki. Rok 1944 przyniósł przejście do działań ofensywnych wojsk alianckich w Birmie. W wyniku zaciętych i długotrwałych walk dopiero w maju 1945 r. udało się przejąć pełną kontrolę nad tym krajem.
W lutym 1944 r. zostały zdobyte przez Amerykanów Wyspy Marshalla, rozpoczęło się amerykańskie bombardowanie pozycji japońskich. Zacięte walki toczyły się od października 1944 r. do lipca 1945 r. na Filipinach. Kolejnym sukcesem wojsk amerykańskich była stoczona w dniach 19-20 czerwca 1944 r. wielka powietrzno-morska bitwa na Morzu Filipińskim. W pierwszej połowie 1945 roku Amerykanie zdobyli dwie wyspy - Iwo Jimę i Okinawę.
Amerykanie zdawali sobie sprawę z trudności ostatecznego pokonania Japonii. Japońska tradycja prowadzenia walki aż do ostatecznego zwycięstwa lub ostatecznej przegranej mogła przedłużyć działania zbrojne o kolejne miesiące i doprowadzić do wyniszczenia narodu japońskiego. Amerykanie wykorzystując swoje superfortece B-29 rozpoczęli zmasowane naloty na Tokio i wielkie miasta, chcąc złamać opór Japończyków. Użycie przez Amerykanów napalmu zmieniało miasta w zbiorowiska zgliszcz.
Zgodnie z postanowieniami konferencji jałtańskiej (luty 1945) 9 kwietnia 1945 r. Związek Radziecki wypowiedział Japonii pakt o neutralności z 1941 r. Mimo to wśród polityków japońskich nadal przewagę mieli zwolennicy kontynuowania wojny na Dalekim Wschodzie lub jej zakończenia na zasadach powrotu do sytuacji sprzed wojny. To z kolei było nie do przyjęcia dla aliantów. Na konferencji w Poczdamie przywódcy USA, Wielkiej Brytanii i Chin zażądali od Japonii bezwarunkowej kapitulacji - okupacja państwa, demilitaryzacja i demokratyzacja, spłata reparacji wojennych, odebranie zdobyczy terytorialnych poza wyspami. Ze strony Japonii odpowiedzi nie było.
Zapamiętaj!
6 sierpnia 1945 r. samolot superforteca „Enola Gay” zrzucił na Hiroszimę bombę atomową. Zginęło ok. 200 tys. ludzi.
Zrzucenie 9 sierpnia 1945 r. drugiej amerykańskiej bomby atomowej na Nagasaki przypieczętowało klęskę Japonii. 14 sierpnia cesarz Japonii Hirochito podjął decyzję o bezwarunkowej kapitulacji. Japonia została pokonana. 2 września 1945 r. na pokładzie amerykańskiego pancernika Missouri na ręce gen. Douglasa Mac Arthura zostało złożone pismo o bezwarunkowej kapitulacji Japonii. Kapitulacja była natychmiastowa, a Japończycy godzili się na wykonanie wszystkich poleceń mocarstwsojuszniczych. W ten sposób zakończyła się II wojna światowa na Dalekim Wschodzie i Pacyfiku.
Teksty dostarczyło Wydawnictwo GREG. © Copyright by Wydawnictwo GREG
Autorzy opracowań: B. Wojnar, B. Włodarczyk, A Sabak, D. Stopka, A Szostak, D. Pietrzyk, A. Popławska, E. Seweryn, M. Zagnińska, J. Paciorek, E. Lis, M. D. Wyrwińska, A Jaszczuk, A Barszcz, A. Żmuda, K. Stypinska, A Radek, J. Fuerst, C. Hadam, I. Kubowia-Bień, M. Dubiel, J. Pabian, M. Lewcun, B. Matoga, A. Nawrot, S. Jaszczuk, A Krzyżek, J. Zastawny, K. Surówka, E. Nowak, P. Czerwiński, G. Matachowska, B. Więsek, Z. Daszczyńska, R. Całka
Zgodnie z regulaminem serwisu www.opracowania.pl, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody autora jest niedozwolone.
Ciekawostki (0)
Zabłyśnij i pokaż wszystkim, że znasz interesujący szczegół, ciekawy fakt dotyczący tego tematu.