Egipt

Egipt

Starożytny Egipt to kraj leżący w północno-wschodniej części kontynentu afrykańskiego, nad morzami: Czerwonym i Śródziemnym. Zamieszkany Egipt to praktycznie dolina Nilu wraz z jej ujściem (zwanym deltą) do Morza Śródziemnego. Po obu stronach rzeki ciągną się pustynie, deszcze rzadko padają, mimo to w dolinie Nilu panowały dogodne warunki do osiedlania się i uprawy rolnictwa.

Dlaczego ludzie już przed 5 tysiącami lat gęsto zaludnili te tereny? Powodem tego były korzystne warunki naturalne, a więc ciepły klimat, a przede wszystkim wylewy Nilu, który użyźniał mułem przybrzeżne tereny. Bezpośrednio od wylewów Nilu zależała urodzajność tego kraju.

Zapamiętaj!

Wylewy Nilu zapewniały obfitość plonów, a więc dobrobyt mieszkańcom tego kraju, dlatego grecki historyk Herodot nazwał Egipt „darem Nilu”.

Rzeka była również szlakiem komunikacyjnym. W czasie wylewów poruszano się drewnianymi łodziami, czółnami wykonanymi z wiązek papirusu oraz barkami, które służyły także do sprowadzania z rejonów pustynnych Egiptu kamienia do wznoszenia budowli.

Z czasem ludność zamieszkująca Egipt nauczyła się przewidywać wylewy rzeki i odpowiednio się do tego przygotowywać. Powstał szeroki system sztucznego nawadniania - budowano sieci kanałów i tam, aby skierować wodę na tereny nie objęte wylewami. W czasie suszy czerpano z zapasów wody (baseny).

Zapamiętaj!

Grupę ludności, która żyje w sposób zorganizowany, ma podobne warunki życia i w której nastąpił podział pracy, nazywamy społeczeństwem. Społeczeństwo rządzone przez jeden główny ośrodek władzy (króla) to państwo.

Warunki przyrodnicze (wylewy Nilu), w jakich żyli Egipcjanie, wymagały zorganizowanej i wspólnej pracy, sprzyjało to powstaniu silnej władzy centralnej. Nie od razu Egiptem rządził jeden władca. Przemiany następowały stopniowo - najpierw dolinę Nilu zamieszkiwały plemiona. Walczyły one ze sobą lub się jednoczyły. Z czasem powstały dwa królestwa: Górnego Egiptu i Dolnego Egiptu. Te walczyły ze sobą dotąd, aż zwyciężył Górny Egipt, który podporządkował sobie Dolny.

Państwo w Egipcie powstało około 3000 r. p.n.e. ze zjednoczenia dwóch królestw: Górnego i Dolnego. Na znak tego, że jedno państwo tworzą dwa królestwa, jego władca - faraon - nosił podwójną koronę: czerwoną ze znakiem świętego węża (koronę władcy Górnego Egiptu) i białą ozdobioną podobizną świętego sępa (koronę królów Dolnego Egiptu).

Historia starożytnego Egiptu to 27 wieków istnienia - od XXX wieku p.n.e. do IV wieku p.n.e. Pierwszy faraon miał na imię Narmer, stolicą państwa było miasto Memfis.

Na czele państwa egipskiego stał władca, król Egiptu, zwany faraonem. Uważano go za boga i potomka bogów.

Najbardziej znani z egipskich faraonów to:

- Dżeser - spoczywający w najstarszej piramidzie świata;

- Hatszepsut - pierwsza i jedyna kobieta-faraon;

- Cheops - spoczywający w największej piramidzie w Gizeh;

- Tutenchamon - jedyny faraon, którego grobowiec zachował się w całości, nie został splądrowany;

- Ramzes II - którego mumia zachowała się do dziś.

Zapamiętaj!

Faraon miał nieograniczoną władzę: przed nikim nie odpowiadał za swoje czyny. Taką formę rządów, w której cała niekontrolowana władza skupiona jest w ręku jednego człowieka, nazywamy monarchią (monarcha - jedynowładca) despotyczną (despota - pan, władca).

Oznakami władzy faraona były laska i bicz - symbole jego mocy, „pszczoła i trzcina” - symbole północy i południa kraju oraz podwójna korona (na znak połączenia Górnego Egiptu z Dolnym). Egipski faraon był najwyższym wodzem, kapłanem i sędzią. Wszystko do niego należało - ziemia i ludzie, jego poddani. Wierzyli oni, że jest bogiem i w związku z tym ma nadprzyrodzoną moc, może uzdrawiać, zabijać wzrokiem itp.

Faraon mieszkał w pałacu zbudowanym z niewypalanej cegły i z drewna; nawet kolumny stawiano z pni palmowych. Te budowle nie zachowały się, o ich wyglądzie dowiadujemy się głównie z zachowanych rysunków. Władca Egiptu miał kilka żon, był też otoczony licznymi niewolnikami, gotowymi natychmiast spełnić każdy jego rozkaz. W obecności faraona Egipcjanie padali na kolana i spuszczali wzrok, bo nie wolno było patrzeć na władcę. W takiej pozycji czekali, aż król pozwoli im odejść.

Egipski faraon rządził państwem przy pomocy urzędników. Pracowali oni w ramach całego systemu urzędów, który nazywamy administracją. Najważniejszy spośród nich był wezyr - wysoki urzędnik, którego podstawową funkcją było wymierzanie sprawiedliwości. Ponadto zajmował się on skarbem królewskim i gromadzeniem wszystkich ważnych aktów i dokumentów. Wezyr nadzorował królewskich urzędników ściągających podatki i on był organizatorem wielkich przedsięwzięć budowlanych. Rolę tego urzędnika w państwie najdobitniej określono w tekście zapisanym w jednym z grobowców wezyra: „oto podpora całego państwa”.

W starożytnym Egipcie doskonale funkcjonował system podatkowy. Urzędnikami, którzy ściągali podatki i daniny, byli poborcy. Oprócz nich ważną rolę pełnili nadzorcy, kierujący pracami nad siecią nawadniającą. Za swą pracę wysocy urzędnicy otrzymywali od faraona ziemię, a ich urzędy były dziedziczne, tzn. przechodziły z ojca na syna.

Ważne miejsce wśród egipskich urzędników zajmowali pisarze. Zapisywali oni ilość wsypywanego do spichlerzy ziarna, liczbę pracujących przy wznoszeniu budowli, spisywali liczbę bydła, sporządzali rachunki.

Starożytni Egipcjanie stworzyli sztukę pisania już 3000 lat p.n.e. Początkowo posługiwali się znakami mającymi wygląd rysunków. Znaki te nazywają się hieroglifami, po grecku „świętymi znakami”.

Staroegipskie pismo obrazkowe ryto w kamieniu lub wycinano w drzewie, zazwyczaj były to wizerunki zwierząt lub przedmiotów. Później do „obrazków” zaczęto dodawać znaki, które odczytywano jako dźwięki, a ich połączenie tworzyło słowo. Ogółem używano około 700 hieroglifów (porównaj nasz alfabet, gdzie jest ponad 20 liter).

W życiu codziennym pisarze stosowali znaki uproszczone, tzn. takie, które utraciły już charakter rysunków. Posługiwano się nimi przy redagowaniu listów, spisywaniu rachunków i aktów.

Egipcjanie pisali najczęściej na papirusie. Od nazwy „papirus” pochodzi słowo „papier”. Papirus to roślina, rosnąca w delcie Nilu. Po odpowiednim przygotowaniu łodyg papirusu otrzymywano kartki, które łączono brzegami, aby tworzyły rulony, na których pisano pionowo lub poziomo. W bibliotekach egipskich znajdowały się zwoje, które sięgały nieraz długości 40 metrów. Pisano trzcinowym rylcem moczonym w czarnym lub czerwonym atramencie. Znaki stawiano nie tylko na papirusie, ale również na odłamkach kamienia lub glinianych skorupkach.

Egipcjanie czcili wielu bogów i bogiń. Wiarę w wielu bogów określamy pojęciem wielobóstwa, inaczej politeizmu. W religii egipskiej wiara w tysiące bóstw wywodziła się z czasów pierwotnych, kiedy ludy żyły w małych państewkach i czciły bóstwa lokalne. Inną cechą religii staroegipskiej była wiara, że władza królewska pochodzi od boga Re, którego imię oznacza słońce. Każdy kolejny faraon był synem boga Re, a więc również bogiem, tylko żyjącym wśród ludzi.

Bogów w Egipcie przedstawiano w postaci zwierzęcej, ludzkiej lub jako człowieka z głową zwierzęcia albo ptaka. Artyści egipscy chcieli w ten sposób ukazać ponadludzką postać i naturę bogów. W ich wizerunkach znalazł wyraz związek wiary w nadprzyrodzone możliwości bogów z ich cielesnym podobieństwem do ludzi. Wiele zwierząt uważano w religii egipskiej za święte: krokodyla, lwa, węża, sokoła, kota. Zwierzęta te trzymano przy świątyniach, po śmierci balsamowano je i grzebano w grobowcach.

Jednym z najpopularniejszych bogów kraju stał się wspomniany już bóg słońca - Re - czczony szczególnie w mieście Heliopolis. Kult boga Re (kult to oddawanie czci religijnej bogu lub bóstwom) połączono z kultem boga Teb - Amona, a ich symbolem był osadzony na głowie dysk słoneczny.

W egipskich opowieściach o powstaniu świata, bogów i człowieka oraz legendarnych bohaterach pojawiają się także informacje o bogu Ozyrysie, utożsamianym z płodnością i rolnictwem (Egipcjanie wierzyli, że jemu zawdzięczają wylewy Nilu). Ozyrys był zwykle przedstawiany z żoną Izydą (opiekunką rodzin i matek) i synem Horusem. Zgodnie z mitami Ozyrys został zabity przez swego brata, bogowie przywrócili mu życie, pozostał jednak w świecie umarłych, jako sędzia i król państwa śmierci.

Ciekawa jest też historia boga Thot, przedstawianego jako człowiek z głową ibisa lub jako pawian. Był on wezyrem i pisarzem bogów oraz kontrolerem pór roku, księżyca i gwiazd. Wierzono, że dzięki niemu powstały: pismo hieroglificzne, matematyka, rachunkowość, języki, a nawet warcaby.

W każdym mieście czczono własnego boga i budowano mu wspaniałą świątynię. Archeolodzy odkryli ogromną świątynię boga Amona w Karnaku. Budowano ją ponad 2 tysiące lat, a każdy z kolejnych władców wznosił nowy posąg ku czci wielkiego boga (przechowywano tam niezliczone posągi o różnych kształtach). Materiałem, którego używano do budowy świątyń, był kamień, dlatego budowle te okazały się trwałe i zachowały się (choć przysypane ziemią) do naszych czasów.

Świątynię budowano według ściśle określonego schematu: prowadziła do niej aleja sfinksów (sfinks to wyobrażenie leżącego lwa z głową ludzką lub zwierzęcą), wejście znajdowało się między pylonami (pylony to kamienne budowle w formie wież), za nim znajdował się dziedziniec, a dalej wielka sala z kolumnami (kolumny miały zakończenia w kształcie pęku papirusów lub kwiatu lotosu). Sala kolumnowa prowadziła do sanktuarium, miejsca „świętego”, w którym stał posąg boga.

Do sanktuarium świątyni miał wstęp tylko faraon, który sprawował funkcję najwyższego kapłana. Każdego dnia ofiarowywał on bóstwu posiłek, „karmił” je, mył i przebierał jego posąg. Faraon nie mógł jednak osobiście przebywać we wszystkich świątyniach, więc obrzędów w różnych miastach dokonywali kapłani.

Do obowiązków kapłanów należało oddawanie czci bogom. Oni też organizowali „wielkie wyjścia” bogów ze świątyni, wówczas posąg bóstwa wynoszono na dziedziniec, a tłum wiernych padał na twarz.

Faraonowie troszczyli się o świątynie, przekazując im ziemię i bogate łupy wojenne. W ten sposób przy świątyniach tworzyły się wielkie majątki ziemskie, które faraon zwalniał od wszelkich podatków.

Rola kapłanów w społeczeństwie egipskim była wyjątkowa. Utrzymywali się oni z dochodów, jakie przynosiła ziemia darowywana przez faraonów. Otrzymywali też część ofiar składanych przez wiernych. Najwyżsi kapłani (arcykapłani) pochodzili często z rodziny królewskiej.

Kapłani byli wykształconymi ludźmi, znali tajniki geometrii i astronomii. Umieli przepowiadać zaćmienie słońca i obliczać termin wylewu Nilu. Kapłani egipscy mogli łączyć swoje główne zajęcie z innymi funkcjami. Bywali nauczycielami w przyświątynnych szkołach, kierownikami bibliotek.

Egipcjanie wierzyli w życie pozagrobowe. Według mitu egipskiego człowiek po śmierci stawał przed sądem boga Ozyrysa, który za pomocą wagi oceniał życie człowieka. Jeżeli przeważały dobre uczynki, bóg wpuszczał duszę do swego państwa, jeśli złe - skazywał ją na pożarcie przez demony.

Egipcjanie wierzyli, że człowiek po śmierci dopóty żyje, dopóki istnieje jego ciało, dlatego aby ciało zmarłego przetrwało na wieki, mieszkańcy Egiptu balsamowali je. Zabalsamowane zwłoki to mumie.

Ciało, z którego usunięto wszystkie wnętrzności, nasycano roztworem soli, po czym napełniano wonnościami, płótnem i żywicą. Następnie mumię owijano płóciennymi bandażami i składano do trumny, trumnę zaś chowano w kamiennym pojemniku - sarkofagu. W takim stanie mumia mogła się zachować bardzo długo, jeżeli nie została uszkodzona przez złodziei, szukających w grobowcach klejnotów.

Czy wiesz, że...

Najbardziej sensacyjnym odkryciem archeologicznym na terenie Egiptu było znalezienie ukrytego w skałach miejsca spoczynku króla Egiptu, Tutenchamona, który żył w XIV w. p.n.e. Odkrycia tego dokonano w 1922 r. Grobowiec był wyposażony w przedmioty domowego użytku i zbytku, odnaleziono też nietknięty sarkofag z mumią faraona w złotej pośmiertnej masce.

W starożytnym Egipcie troszczono się też specjalnie o groby, które miały zabezpieczyć zmarłemu spokój. Faraonowie budowali sobie grobowiec - piramidę - budowlę w kształcie ostrosłupa. Dostojnicy i dworzanie spoczywali po śmierci w grobowcach w kształcie domów, budowanych nieopodal piramid. Ubodzy Egipcjanie grzebali zwłoki swych bliskich w piaskach pustyni, by choć na pewien czas ochronić ciała przed zepsuciem.

Na terenie dzisiejszego Egiptu wznoszą się kamienne bryły piramid (na zachodnim brzegu Nilu), spośród których (jest ich przeszło 70) rozmiarami wyróżnia się piramida faraona Cheopsa w Gizie, zbudowana 4800 lat temu. Jest to największa kamienna budowla świata, wysoka na 146 metrów, złożona z bloków kamiennych, z których każdy ważył 2,5 tony.

Groby i piramidy wyposażano w pokarm, napoje, sprzęty, narzędzia, meble - wszystko, z czego zmarły korzystał za życia. Do grobu wkładano również zwój papirusu - „księgę umarłych”. Był to zbiór modlitw i zaklęć, które miały pomóc umarłemu dostać się na drugi świat.