Początki państwa polskiego

Początki państwa polskiego

Pierwszy historyczny władca polski

W X wieku na terenie późniejszego państwa polskiego zamieszkiwały liczne plemiona Słowian. Byli wśród nich Polanie, Mazowszanie, Wiślanie, Lędzianie, Pomorzanie, Ślężanie, Opolanie i inni. Największe znaczenie osiągnęli Polanie, zamieszkujący ziemie wokół Gniezna, i Wiślanie, żyjący wokół Krakowa. Plemiona te zorganizowały wczesnopaństwowe formy. W czasach panowania Mieszka I - pierwszego historycznego władcy Polski - Polanie opanowali obszary zamieszkałe przez pozostałe plemiona. Dało to początek naszemu państwu, a nazwę „Polska” zawdzięczamy właśnie Polanom.

Nie wiadomo, czy to sam Mieszko podporządkował sobie plemiona zamieszkujące tereny dzisiejszej Polski, czy dokonali tego jego przodkowie. Wiemy, że zorganizował mocną armię i rozszerzał terytorium swego państwa. Rządził przy pomocy starszyzny plemiennej. Ludność zamieszkująca tereny państwa Mieszka czciła wielu bogów. Władca zdawał sobie sprawę, że przyjęcie nowej wiary umocni jego władzę w państwie i jednocześnie zmniejszy dążenie chrześcijańskich sąsiadów Polski do ingerencji w jej wewnętrzne sprawy pod pretekstem szerzenia chrześcijaństwa. Przyjęcie chrztu zostało poprzedzone sojuszem Mieszka I z księciem czeskim Bolesławem I. Książę polski pojął za żonę w 965 roku córkę Bolesława Dobrawę. Na Wielkanoc 966 roku nastąpił uroczysty chrzest Mieszka i jego najbliższego otoczenia w Gnieźnie.

Chrzest polski i jego znaczenie

Mieszko po przyjęciu chrztu stał się równy innym władcom chrześcijańskim, a Polska została wprowadzona do wspólnoty państw chrześcijańskich. W związku z tym władca miał większe możliwości prowadzenia wygodnej dla siebie polityki zagranicznej. Mógł zawierać przymierza, liczyć na pomoc innych państw chrześcijańskich. Pozycja panującego w kraju również uległa wzmocnieniu. Kościół głosił bowiem, że władza pochodzi od Boga, a sprzeciwianie się jej jest grzechem. Przyjęcie chrztu spowodowało również, że pogańskie plemiona dzięki religii zaczęły konsolidować się w jeden naród, a jedna organizacja kościelna wzmacniała organizm państwowy. Coraz liczniej przybywali także duchowni, a więc ludzie wykształceni, znający łacinę. Dzięki nim Polska wkroczyła w krąg łacińskiej kultury chrześcijańskiej. Początkowo chrystianizacja (nawracanie na chrześcijaństwo) obejmowała ludzi z otoczenia Mieszka, później mieszkańców miast i podgrodzi, a następnie, wraz z rozbudową sieci kościołów, wiara w jednego Boga coraz silniej oddziaływała na ogół ludności. Na odległych terytoriach, zamieszkiwanych przez prymitywne plemiona, trudu niesienia nowej religii podejmowali się misjonarze. Wielu z nich przypłaciło to życiem (najbardziej znany jest św. Wojciech zamordowany przez Prusów).

Głównymi ośrodkami życia religijnego w kraju były w czasach Mieszka Gniezno, Poznań i Ostrów Tumski.

Zapamiętaj!

Chrzest Polski w 966 roku przyczynił się do wzrostu znaczenia państwa polskiego na arenie międzynarodowej, wewnątrz kraju zaś wzmocnił pozycję władcy i spowodował rozwój kulturalny i gospodarczy kraju.

Zjazd w Gnieźnie

Pierworodnym synem Mieszka I i Dobrawy był Bolesław. Kiedy miał kilka lat, został wysłany na dwór cesarski jako zakładnik. Tam nawiązywał przyjaźnie z możnymi ówczesnego świata i zdobywał doświadczenie, które mógł później wykorzystać, rządząc państwem. Po śmierci ojca Bolesław wypędził z kraju macochę i przyrodnich braci. Przejął władzę w kraju i kontynuując politykę swego ojca dbał o poprawne stosunki z najsilniejszym sąsiadem - cesarzem Niemiec. Jako książę chrześcijański udzielił w 996 roku gościny wygnanemu z Pragi biskupowi Wojciechowi, który udał się z misją chrystianizacyjną do kraju Prusów. Z wyprawą tą Bolesław wiązał polityczne ambicje podporządkowania sobie wojowniczych sąsiadów. Misjonarz jednak został zamordowany. Bolesław wykupił z rąk pogan ciało Wojciecha (według tradycji zapłacił za nie tyle złota, ile ono ważyło). Szczątki męczennika złożył w kościele gnieźnieńskim jako cenne relikwie. Już w 999 roku biskup został kanonizowany (ogłoszony świętym), co umożliwiło polskiemu władcy podjęcie starań o powołanie w Gnieźnie arcybiskupstwa.

Zapamiętaj!

Pierwszym męczennikiem, który na ziemiach polskich zginął za wiarę chrześcijańską był Czech - biskup Wojciech. Polska zyskała w ten sposób swego patrona (opiekuna z grona świętych).

W 1000 roku cesarz niemiecki Otton III przyjechał z pielgrzymką do grobu Wojciecha w Gnieźnie, aby oddać hołd świętemu. Cesarz, któremu marzyło się odnowienie dawnego Imperium Rzymskiego, widział w swych planach Polskę jako jedną z równoprawnych części nowego cesarstwa. Sądził, że Bolesław poprze jego plany i na znak przymierza i braterstwa włożył na głowę Bolesława swój diadem cesarski. Podarował również polskiemu księciu włócznię św. Maurycego (symbol władzy), w zamian Bolesław podarował Ottonowi relikwie św. Wojciecha (fragment jego szczątków, a dokładniej ramię). Słynny zjazd gnieźnieński, czyli spotkanie cesarza Niemiec z księciem Polski, był potwierdzeniem przyjaznych stosunków między tymi państwami. Pomysł przymierza nie został jednak zrealizowany, gdyż wkrótce po powrocie do Niemiec Otton III zmarł, a kolejny władca Niemiec toczył z Bolesławem wieloletnie wojny.

Zjazd gnieźnieński nie był jednak bezowocny. W wymiarze symbolicznym cesarz uznał polskiego władcę za równego sobie i zgodził się w ten sposób na podjęcie starań o koronę królewską. Na zjeździe ogłoszono również decyzje papieża o utworzeniu arcybiskupstwa w Gnieźnie i trzech nowych biskupstw (w Kołobrzegu, Wrocławiu i Krakowie). Potwierdzono także, że Kościół w Polsce jest niezależny i podlega bezpośrednio papieżowi. Zjazd gnieźnieński faktycznie potwierdził i umocnił niezależność naszego kraju.

Zapamiętaj!

Zjazd gnieźnieński, który miał miejsce w 1000 roku, umocnił książęcą władzę Bolesława w Polsce, ułatwił mu starania o uzyskanie korony królewskiej oraz wzmocnił pozycję Polski w środkowej Europie.

Pierwszy król na ziemiach polskich

Już symboliczne przekazanie przez Ottona III włóczni św. Maurycego i nałożenie Bolesławowi cesarskiego diademu było zapowiedzią, że książę polski dołoży wszelkich starań, aby uzyskać tytuł królewski. Władca dokonał tego dopiero u schyłku życia. W 1025 roku Bolesław został koronowany w katedrze gnieźnieńskiej u grobu św. Wojciecha. Arcybiskup namaścił władcę świętymi olejami, co oznaczało, że będzie królował z woli bożej. Bolesław otrzymał insygnia władzy królewskiej - koronę, berło, jabłko, miecz i włócznię św. Maurycego. W ten sposób Polska stała się monarchią, w której władza spoczęła w ręku jednej osoby - króla. Fakt ten podkreślał, że królestwo Bolesława jest niezależnym krajem, równorzędnym partnerem innych państw europejskich.

Zapamiętaj!

Bolesław I zmarł kilka miesięcy po koronacji. Potomni nadali mu przydomek Chrobry, co oznacza dzielny, waleczny. Pierwszy król Polski zapisał się w dziejach jako jeden z najwybitniejszych władców. Umocnił państwo ojca i rozszerzył jego granice. Tocząc wieloletnie wojny z sąsiadami (Czechy, Niemcy, Ruś Kijowska) powiększył terytorium kraju, zawarł korzystne traktaty pokojowe i zgarnął olbrzymie łupy.

Po śmierci Bolesława kraj nasz zaczął przeżywać trudności. Buntowała się ludność, która pragnęła wrócić do dawnych wierzeń. Sytuację taką wykorzystywali sąsiedzi, którzy podczas licznych wypraw wojennych spustoszyli znaczną część Polski i odzyskali zagarnięte przez Bolesława Chrobrego tereny. Kryzys w monarchii trwał wiele lat. W kilkadziesiąt lat później potomek Bolesława Chrobrego - Bolesław II Śmiały - stracił koronę, a państwo straciło króla na ponad dwa stulecia.

Organizacja państwa polskiego za pierwszych Piastów

Pod koniec X wieku obszar państwa polskiego wynosił 250 tysięcy km². Na obszarze tym zamieszkiwało blisko milion ludzi. Zaludnienie było nierównomierne, skupiało się głównie wokół większych grodów. Na czele państwa stał książę.

Zakres jego władzy był bardzo szeroki. Kierował on polityką zagraniczną, zawierał sojusze, organizował wyprawy wojenne, dowodził wojskiem. Książę stanowił prawo i był najwyższym sędzią. Od jego wyroków nie było odwołania. Całe państwo uważał za swoją własność, a jego mieszkańców za swoich poddanych. Od ludności poddanej pobierał daniny i wymagał posług. Władca rządził wespół z możnymi, którzy tworzyli radę książęcą. Dwór był ośrodkiem życia państwowego. Przebywali na nim zawsze najbliżsi doradcy i najważniejsi urzędnicy dworscy. Wśród urzędników, zwanych komesami, największą rolę odgrywał wojewoda (palatyn), który zarządzał dworem, w razie potrzeby zastępował księcia w sprawach państwowych (np. dowodził wojskiem). Kraj dzielił się na prowincje, czyli ziemie (np. ziemia krakowska, sandomierska). Podstawą organizacji terytorialnej były grody, zarządzane przez kasztelana. Terytorium należące do grodu nazywano kasztelanią. Zakres władzy kasztelana był dość duży. Był on przedstawicielem księcia; dowodził załogą grodu, sprawował sądy, zbierał daniny od poddanych.

Grody pełniły ważną rolę obronną. W czasie wojny znajdowała w nich schronienie okoliczna ludność, mieszkająca na podgrodziu.

Siłą zbrojną księcia była drużyna. Stanowili ją dobrze zaprawieni w walce woje, piesi i konni, gotowi na każde wezwanie władcy. Początkowo drużynnicy wraz z rodzinami pozostawali na utrzymaniu księcia, potem czasami książę za zasługi w walce nadawał im ziemię.

Zdecydowaną większość społeczeństwa stanowili wolni chłopi, uprawiający własną ziemię. Obok nich istniała ludność niewolna. Byli to jeńcy wojenni, których osiedlano w dobrach książęcych, lub niewolnicy kupowani na targu (zatrudnieni jako służba). Do dziś zachowały się nazwy miejscowości, w których osadzano obcych jeńców, np. Prusy, Węgrzce.

Możni stanowili nieliczną grupę, wywodzili się najczęściej z dawnej starszyzny plemiennej. Z czasem ta grupa znacznie się powiększyła w związku z nadawaniem im ziemi przez księcia - za zasługi i wierną służbę.

Najwięcej ludzi mieszkało na wsi i trudniło się rolnictwem, hodowlą, rybołówstwem. Większość potrzeb (odzież, niezbędne w gospodarstwie narzędzia itp.) zaspokajano we własnym zakresie. Gospodarstwa były więc najczęściej samowystarczalne.