Połączenie głosowe
Upewnij się, że masz włączone głośniki i mikrofon
zaprasza Cię do wspólnej nauki fiszek
Choroby zakaźne wywoływane są przez biologiczne czynniki chorobotwórcze. Czynnikami tymi mogą być:
- drobnoustroje, czyli małe, jednokomórkowe organizmy, jak bakterie, pierwotniaki, niektóre grzyby. Zwyczajowo do drobnoustrojów zalicza się też priony i wirusy, mimo, że nie są żywymi organizmami.
- organizmy wielokomórkowe o większych rozmiarach, np. tasiemce, czy glista. Nie są w potocznej świadomości kojarzone z chorobami zakaźnymi, ale zgodnie z definicją tych chorób, należą do czynników je powodujących.
Wszystkie patogeny są pasożytami - odżywiają się i rozmnażają kosztem organizmu ludzkiego.
Priony i wirusy co prawda nie odżywiają się w ogóle, ale w specyficzny dla siebie sposób powielają własne cząsteczki, przy czym zawsze odbywa się to wewnątrz organizmu i ze szkodą dla niego, dlatego również zaliczane są do pasożytów.
Priony
Prion to zmieniona cząsteczka białka, która w swej właściwej postaci jest składnikiem zdrowej komórki. Różni się od prawidłowej kształtem cząsteczki (strukturą trzeciorzędową) oraz zdolnością do narzucania prawidłowemu białku swojej konformacji.
Po przedostaniu się do wnętrza komórki prion wiąże się z prawidłowym białkiem i „zmusza je” do przyjęcia kształtu priona. Powstające w ten sposób priony nadają chorobotwórczy kształt kolejnym cząsteczkom. Prowadzi to do ich gromadzenia się w komórce (enzymy komórkowe nie potrafią ich rozłożyć) i wreszcie doprowadza do jej rozerwania. Uwolnione priony mogą atakować i niszczyć następne komórki.
Najbardziej znanym schorzeniem wywoływanym przez priony jest choroba Kreutzfelda - Jacoba wywołująca gąbczaste zwyrodnienie mózgu. Istnieją podejrzenia, że może się ona rozwijać na skutek wprowadzenia do organizmu prionów wywołujących podobną chorobę u krów - tzw. chorobę wściekłych krów (BSE).
Wirusy
Wirusy są czynnikami zakaźnymi zbudowanymi z białek i kwasów nukleinowych. Nie są zbudowane z komórek i nie mają własnego metabolizmu, dlatego nie są traktowane jako organizmy. Określone rodzaje wirusów infekują na ogół określony rodzaj komórek (są specyficzne). Wnikają do ich wnętrza, wbudowują swój materiał genetyczny w DNA komórki i zmuszają ją do produkcji nowych cząstek wirusa. Po wyprodukowaniu odpowiedniej ich ilości komórka najczęściej rozpada się, a uwolnione wirusy atakują następne komórki.
Zapobieganie chorobom wirusowym polega na stosowaniu szczepień ochronnych przeciw najczęściej występującym i niebezpiecznym odmianom wirusów. W ostatnich latach pojawia się coraz więcej skutecznych leków przeciwwirusowych pozwalających leczyć niektóre wywoływane przez nie choroby.
Częściej spotykane choroby wirusowe człowieka to:
- AIDS (przebieg infekcji wirusem HIV przedstawiony jest w dziale „Odporność organizmu”)
- choroby wieku dziecięcego: odra, ospa wietrzna, różyczka, nagminne zapalenie ślinianek przyusznych (świnka)
- infekcje wywołujące przeziębienia: katar, grypa
- wirusowe zapalenie wątroby (żółtaczka zakaźna)
Odzwierzęcą chorobą wirusową jest wścieklizna.
Bakterie
Bakterie są powszechnie występującymi organizmami, spotkać je można praktycznie wszędzie. Większość z nich nie jest dla człowieka groźna, a kontakt z nimi jest wręcz konieczny dla prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego. Niektóre są trwale związane z organizmem człowieka, żyjąc np. w jelicie grubym jako komensale lub w symbiozie.
Komórki bakterii są małe, prosto zbudowane i otoczone ścianą komórkową. Ściana może być grubsza lub cieńsza i, przy stosowaniu odpowiednich metod barwienia, zabarwiająca się trwale lub ulegająca odbarwieniu. Fakt ten jest podstawą klasyfikowania bakterii na:
- gram + (dodatnie) - to te o grubej ścianie, barwiące się trwale
- gram - (ujemne) - posiadające ścianę cienką i odbarwiające się.
Podział ten jest ważny z medycznego punktu widzenia, gdyż od właściwości ściany komórkowej bakterii zależy jej wrażliwość na antybiotyk.
Bakterie chorobotwórcze to zaledwie 3-4% wszystkich znanych gatunków bakterii. Stosują różne strategie atakowania organizmu człowieka, ale najczęściej choroba jest skutkiem produkowania przez nie szkodliwych substancji:
- enzymów rozpuszczających tkanki gospodarza - tak działa laseczka zgorzeli gazowej wywołująca gangrenę lub gronkowce i paciorkowce rozpuszczające czerwone ciałka krwi
- toksyn zatruwających organizm, np. laseczka jadu kiełbasianego, laseczka tężca.
Profilaktyka chorób bakteryjnych polega przede wszystkim na stosowaniu podstawowych zasad higieny i poddawaniu się szczepieniom ochronnym. Lekami stosowanymi w zwalczaniu chorób bakteryjnych są antybiotyki. Substancje te w naturze wytwarzane są przez niektóre mikroorganizmy (głównie grzyby oraz bakterie) i skierowane są przeciwko innym, konkurencyjnym mikroorganizmom. Współcześnie antybiotyki otrzymywane są drogą sztucznej syntezy. Ich sposób działania jest różny, np. penicylina hamuje budowę ściany komórkowej. Ze względu na coraz częściej spotykane zjawisko oporności bakterii na antybiotyki, leki te powinny być stosowane z umiarem i tylko w przypadkach bezwzględnie koniecznych.
Antybiotyki są lekami zwalczającymi choroby bakteryjne i nie są skuteczne w leczeniu chorób wirusowych.
Częściej spotykane choroby bakteryjne to: angina, gruźlica, tężec, cholera, kiła, rzeżączka, dur brzuszny, tyfus, szkarlatyna (płonica), dyfteryt (błonica), dżuma.
Grzyby
Grzyby chorobotwórcze to najczęściej drożdżaki, rozwijają się zazwyczaj na skórze, w jamie ustnej i na błonach śluzowych narządów płciowych, wywołując schorzenia zwane grzybicami. Łatwo się przenoszą przez bezpośredni kontakt z zarażoną osobą lub przez urządzenia sanitarne (prysznice) i inne przedmioty. Mogą być też ubocznym skutkiem leczenia antybiotykami. Leczenie jest trudne, często długotrwałe, gdyż choroba ma tendencje do nawracania.
Pierwotniaki
Czynności życiowe pierwotniaków przypominają czynności organizmów zwierzęcych, tzn. przeważnie są one heterotroficzne i posiadają zdolność aktywnego poruszania się. W przeciwieństwie do zwierząt mają zawsze jednokomórkową budowę. W naszej szerokości geograficznej tylko nieliczne z pierwotniaków są patogenami, częściej zdarza się to w krajach tropikalnych.
| Nazwa choroby | Pierwotniak wywołujący chorobę | Sposób zarażenia | Przebieg infekcji, objawy |
|---|---|---|---|
| Choroby pospolicie występujące w Polsce: | |||
| lamblioza | lamblia jelitowa | drogą pokarmową (niemyte owoce, brak higieny odżywiania) | Pasożyt bytuje w jelicie cienkim i przewodach żółciowych, wywołuje różne dolegliwości ze strony układu pokarmowego: bóle brzucha, biegunki, mdłości, czasami przebieg jest bezobjawowy. |
| rzęsistkowica | rzęsistek pochwowy | kontakt seksualny, u kobiet przez urządzenia sanitarne | Pasożytuje w drogach płciowych i moczowych, wywołując stany zapalne, pieczenie, świąd, upławy. |
| toksoplazmoza | Toxoplasma gondii | drogą pokarmową, częstym źródłem są koty (w kale zarażonych kotów występują postacie inwazyjne). | Choroba często przebiega bezobjawowo, ale u kobiet wciąży pierwotniaki mogą pokonać barierę łożyskową i wtedy wywołują uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego u rozwijającego się płodu. |
| Choroby krajów tropikalnych, pojawiające się w Polsce w wyniku „przywiezienia” przez podróżujące osoby to: | |||
| malaria | zarodziec malarii | ukąszenie komara widliszka | Występuje w strefie tropikalnej w Afryce, Azji i Ameryce. Podczas ukąszenia przez komara, wraz z jego śliną do krwi człowieka dostają się inwazyjne postacie pierwotniaka. Najpierw mnożą się w wątrobie i śledzionie, następnie atakują czerwone krwinki - wnikają do ich wnętrza, rozmnażają się i doprowadzają do ich rozpadu. Rozpad krwinek jest synchroniczny i następuje co trzeci lub czwarty dzień (zależy od postaci malarii). Rozpad objawia się wysoką gorączką i silnymi dreszczami. Choroba jest uleczalna pod warunkiem wczesnego zdiagnozowania. Nieleczona prowadzi do śmierci. Malaria jest poważnym problemem medycznym krajów okołozwrotnikowych. Z powodu braku odpowiedniej opieki medycznej i środków finansowych jest jedną z częstszych przyczyn śmierci ich mieszkańców. Pewną odporność na chorobę daje obecność nietypowych krwinek spotykanych w anemii sierpowatej - chorobie o podłożu genetycznym (zarodźce nie atakują tych krwinek), dlatego anemia sierpowata jest często spotykana wśród ludności krajów tropikalnych. |
| śpiączka afrykańska | świdrowiec gambijski | ukąszenie przez muchę tse-tse | Występuje wyłącznie w tropikalnych rejonach Afryki. Wywołuje objawy ogólnego osłabienia, a w ostatnim stadium zaburza pracę ośrodkowego układu nerwowego. Chory jest nadmiernie podniecony, po czym zapada w śpiączkę kończącą się śmiercią. Stosowanie odpowiednich leków prowadzi do całkowitego wyleczenia. |
| czerwonka pełzakowata (dyzenteria) | pełzak czerwonki (ameba) | drogą pokarmową najczęściej przez wypicie wody, w której znajdują się pierwotniaki. | Bytuje w jelicie grubym i czasem latami nie ujawnia się (odżywia się wtedy żyjącymi tam bakteriami). Po pewnym czasie, najczęściej w chwilach osłabienia organizmu, uaktywnia się, zaczyna odżywiać się nabłonkiem jelita, wywołując silne i krwawe biegunki. Choroba jest uleczalna, ale niebezpieczna, a nieleczona prowadzi do śmierci. Profilaktyka polega na spożywaniu w krajach tropikalnych wyłącznie wody kupowanej w zamkniętych butelkach. |
Pasożyty wewnętrzne
Bytują wewnątrz organizmu człowieka, najczęściej w przewodzie pokarmowym. Są przedstawicielami płazińców (tasiemce) oraz nicieni, nazywanych dawniej obleńcami (glista, włosień, owsik).
Choroby wywołane przez pasożyty
| Nazwa choroby | Pasożyt | Sposób zarażenia | Przebieg zakażenia i objawy |
|---|---|---|---|
| tasiemczyca | tasiemiec uzbrojony, tasiemiec nieuzbrojony, tasiemiec bruzdogłowiec, sporadycznie inne gatunki tasiemców | Zjedzenie zakażonego, surowego lub niedogotowanego mięsa zawierającego postać larwalną - tzw. wągier. | W jelicie cienkim wągier przekształca się w dojrzałego osobnika. W zależności od gatunku może osiągać od 3 do kilkunastu m długości. Do ścian jelita przyczepia się przyssawkami lub haczykami. Ciało pasożyta podzielone jest na człony, najstarsze z nich wypełnione w całości jajami, odrywają się i wydalane są wraz z kałem. Objawy zarażenia to ogólne osłabienie, chudnięcie, różne dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Zakażenie bruzdogłowcem prowadzi ponadto do silnego niedoboru witaminy B12, co prowadzi do anemii złośliwej. Aby ustrzec się przed zakażeniem, nie należy spożywać mięsa, które nie było badane przez weterynarza. Choroba jest łatwo leczona farmakologicznie. |
| glistnica | glista ludzka | Spożycie jaj glisty znajdujących się na nieumytych owocach lub warzywach, w wodzie, a także na nieumytych rękach. | Z połkniętych jaj w jelicie wylęgają się larwy, które przebijają ścianki jelita i dostają się do krwi. Wraz z krwią wędrują do płuc, gdzie z kolei przebijają pęcherzyki płucne i wędrują w górę dróg oddechowych. Dochodząc do gardła wywołują u zakażonej osoby odruch połykania i po raz drugi dostają się do jelita cienkiego. Tu przekształcają się w osobniki dorosłe, rozmnażają się, a jaja wydalane są wraz z kałem. Jaja glist potrafią przetrwać długi okres w niekorzystnych warunkach, nawet po 3 latach zachowują zdolność do inwazji. Poza objawami ze strony układu pokarmowego, chorego cechuje duża nerwowość, częste są też objawy alergii. Profilaktyka polega na przestrzeganiu podstawowych zasad higieny odżywiania. Choroba łatwo leczona farmakologicznie. |
| włośnica | włosień spiralny (włosień kręty) | Zjedzenie niedogotowanego mięsa wieprzowego (lub dziczyzny) zawierającego larwę pasożyta | Zjedzone larwy dostają się do jelita cienkiego, gdzie dojrzewają płciowo, rozmnażają się, przy czym samice nie składają jaj, lecz „rodzą” młode larwy i wkrótce giną. Larwy natomiast przebijają ścianki jelita i wędrują wraz z krwią do różnych narządów ciała. Osiadają najczęściej w mięśniach szkieletowych gdzie zwijają się spiralnie, otaczają się osłonką i w takiej postaci mogą przetrwać nawet kilkadziesiąt lat. Okres wędrówki larw charakteryzuje się wysoką gorączką i ogólnym złym samopoczuciem, bólami i usztywnieniem mięśni, zaburzeniami oddychania i akcji serca. Zarażenie większą ilością włośni może być dla człowieka śmiertelne. Leczenie jest bardzo trudne, możliwe tylko w okresie wędrówki larw. Po otorbieniu się w mięśniach są już praktycznie nieusuwalne. |
| owsica | owsik | Połknięcie jaj znajdujących się na niemytych owocach i warzywach, również na rękach (często samozarażenie) | Z połkniętych jaj rozwijają się larwy, a po pewnym czasie osobniki dorosłe. Pasożytują w jelicie grubym. Samice składają jaja na zewnątrz w okolicy otworu odbytowego, skąd przy braku higieny, mogą zostać przeniesione na różne przedmioty, w tym na żywność. Choroba spotykana jest najczęściej u dzieci w wieku przedszkolnym, co związane jest z typowym dla tego okresu wkładaniem palców i różnych przedmiotów do ust. |
Pasożyty zewnętrzne
Mogą być stałe lub okresowe. Pasożytem stałym jest świerzbowiec, wywołujący chorobę - świerzb. Żywi się komórkami naskórka, drążąc w nim korytarze i wywołując uczucie silnego świądu. Ławo przenosi się przez bezpośredni kontakt lub przedmioty codziennego użytku.
Pasożyty okresowe żywią się krwią. Należą do nich pchły, wszy, komary, kleszcze, pijawki. Są niebezpieczne głównie z powodu przenoszenia różnych chorób. Np. kleszcze przenoszą wirusowe zapalenie opon mózgowych i boreliozę.
Teksty dostarczyło Wydawnictwo GREG. © Copyright by Wydawnictwo GREG
Autorzy opracowań: B. Wojnar, B. Włodarczyk, A Sabak, D. Stopka, A Szostak, D. Pietrzyk, A. Popławska, E. Seweryn, M. Zagnińska, J. Paciorek, E. Lis, M. D. Wyrwińska, A Jaszczuk, A Barszcz, A. Żmuda, K. Stypinska, A Radek, J. Fuerst, C. Hadam, I. Kubowia-Bień, M. Dubiel, J. Pabian, M. Lewcun, B. Matoga, A. Nawrot, S. Jaszczuk, A Krzyżek, J. Zastawny, K. Surówka, E. Nowak, P. Czerwiński, G. Matachowska, B. Więsek, Z. Daszczyńska, R. Całka
Zgodnie z regulaminem serwisu www.opracowania.pl, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody autora jest niedozwolone.
Ciekawostki (0)
Zabłyśnij i pokaż wszystkim, że znasz interesujący szczegół, ciekawy fakt dotyczący tego tematu.