Połączenie głosowe
Upewnij się, że masz włączone głośniki i mikrofon
zaprasza Cię do wspólnej nauki fiszek
Według Słownika terminów literackich pod red. J. Głowińskiego przypowieść to „gatunek literatury moralistycznej, utwór narracyjny, w którym przedstawione postacie i zdarzenia nie są ważne ze względu na swoje cechy jednostkowe, lecz jako przykłady uniwersalnych prawideł ludzkiej egzystencji, postaw wobec życia i kolei losu. Świat przedstawiony w przypowieści stanowi zbiór sytuacyjnych wykładników jakiejś ogólnej prawdy moralnej, filozoficznej, czy religijnej. Przypowieść zawiera niejednokrotnie rozwiniętą fabułę, jednakże jest ona z racji swojego przykładowego charakteru silnie uschematyzowana i uboga w realia, które podlegają rygorystycznej selekcji ze względu na nadrzędny charakter utworu”.
Proces Kafki to przypowieść, którą można interpretować na wiele sposobów. Znawca twórczości Kafki - Erich Heller napisał „Trudu interpretowania Procesu oszczędzić sobie można tylko w jeden sposób: nie czytając go”.
Główny bohater powieści - Józef K. jest pozbawiony cech wyróżniających go spośród innych ludzi. To przeciętny, trzydziestoletni człowiek, pracujący jako urzędnik w banku, marzący o karierze zawodowej, szukający rozrywki w piwiarni i na spotkaniach z kochanką. Prowadzi monotonne, schematyczne życie zamknięte między bankiem a wynajętym pokojem. Mieszka w anonimowym mieście pozbawionym własnej indywidualności. Ten nie istniejący świat sprawia wrażenie realnego. Nagle spokojne życie Józefa K. ulega zmianie. Pewnego dnia odwiedzają go ubrani na czarno funkcjonariusze wymiaru sprawiedliwości i aresztują go. Nie podają jednak przyczyny oskarżenia i sposobu przeprowadzenia śledztwa. Informują jedynie Józefa K., że nie może sobie pomóc i ma czekać na dalszy rozwój wypadków. Mimo aresztowania bohater pozostaje w mieszkaniu, może też dalej pracować. Choć Józef K. nie poczuwa się do żadnej winy, ogarnia go strach. Stara się bronić, zatrudnia adwokata, szuka pomocy u innych ludzi. Wszyscy są jednak albo bezsilni wobec prawa, albo pracują w wymiarze sprawiedliwości. Nagle okazuje się, że z prawem związanych jest wielu ludzi - nawet ksiądz. Sąd i urzędy jak pajęczyna osaczają Józefa K. i są stale obecne w jego życiu. W miarę upływu czasu bohater dostrzega własną bezsilność i ostatecznie poddaje się losowi, do końca jednak nie rozumie przyczyn procesu i wyroku. Jedyną winą Józefa K. stała się jego egzystencja, wola życia w godności i wolności. Główny bohater jest przedstawiony bardzo schematycznie. Anonimowość tej postaci Kafka podkreślił pozbawiając ją nazwiska. Z Józefem K. może utożsamiać się wielu ludzi, tak więc staje się on postacią uniwersalną.
Jak już powiedziano, Proces można interpretować na wiele sposobów i na wielu płaszczyznach: religijnej, filozoficznej, egzystencjalnej. Spróbujemy zastanowić się nad kilkoma możliwościami.
Proces można interpretować jako powieść o zniewoleniu człowieka przez panujące prawo, tradycje, zwyczaje. Ludzie są bezsilni wobec społeczeństwa, jeśli chcą wyłamać się spod przyjętych norm. Tę wersję interpretacji powieści nasuwa sytuacja samego pisarza, nie potrafiącego odnaleźć się w życiu. Małżeństwo postrzegane jako przymus, praca zawodowa ograniczająca wolność twórczą były dla Kafki trudne do zniesienia. Z kolei otoczenie nie akceptowało jego modelu życia. Podobnie Józef K. nie mógł zrozumieć obowiązującego, absurdalnego prawa. Buntując się przeciwko zasadom panującym w jego świecie, bohater powieści skazał się na potępienie i śmierć.
W kolejnej próbie interpretacji powieści podkreślić należy samotność bohatera. Józef K. jest samotny, mieszka w wynajętym mieszkaniu. Prawdopodobnie nie ma bliskiej rodziny. Poznajemy jedynie jego wuja Karola, który opiekował się Józefem, gdy był on dzieckiem. Bohater nie lubi swojego dawnego opiekuna, a ten nie przejmuje się procesem Józefa, jedynie wpływem jaki może mieć cała sprawa na los rodziny. Jako człowiek samotny, pozbawiony wsparcia rodziny i bliskich przyjaciół Józef K. jest całkowicie bezbronny wobec panującego prawa.
Świat, w którym żyje Józef K. ma cechy ustroju totalitarnego. Państwa totalitarne powstały już po śmierci Kafki, lecz pisarz zetknął się z pewną namiastką totalitaryzmu - z niezwykle rozbudowanym aparatem biurokratycznym, charakterystycznym dla Monarchii Austro-Węgierskiej. Przepisy dotyczyły prawie wszystkich dziedzin życia, w biurach pracowały rzesze urzędników wielu szczebli, a załatwienie nawet drobnej sprawy wymagało od przeciętnego obywatela cierpliwości i czasu. Kafka sam pracował w firmie ubezpieczeniowej i dokładnie orientował się, jak trudne może być dla petenta przebrnięcie przez biurokratyczny gąszcz. Podobnie w powieści Józef K. napotyka funkcjonariuszy niskiego szczebla, którzy aresztując go, nie znają sprawy, bo nie leży to w ich kompetencjach. Natomiast dotarcie do wyższych instancji jest niemożliwe. Z drugiej strony biura sądu (czyli Urzędu) mieszczą się właściwie wszędzie, co świadczy o całkowitym zdominowaniu mieszkańców miasta przez biurokrację. Przepisy i prawo reprezentowane przez nie, są bezduszne, traktują człowieka jak przedmiot. Ludzie nie mają możliwości odwołania się od wydanych wyroków (czyli decyzji urzędniczych). Przedstawiciele władzy w imię prawa skazują na śmierć, nie dopuszczając podejrzanych do obrony. Jest to jedna z totalitarnych cech ustroju, który ogranicza wolność człowieka. Celem jego jest przejęcie całkowitej kontroli nad jednostką zmienioną w pozbawionego godności niewolnika. Wobec ludzi niezadowolonych lub nie chcących się podporządkować, władza stosuje represje: absurdalne oskarżenia i procesy, tortury, karę śmierci. Kontrolę nad społeczeństwem zapewnia rozbudowany system urzędów, inwigilacja i pozbawienie obywateli poczucia wolności nawet w ich własnych mieszkaniach. Religia także staje się narzędziem manipulowania ludzkimi umysłami. Człowiek osaczony zewsząd przez prawo jest bezbronny wobec władzy i poddaje się jej mechanizmom. Ponura wizja świata zdominowanego przez bezduszne urzędy i absurdalne prawo zrealizowała się niedługo po śmierci Kafki. Ludzkość została dotknięta klęską totalitaryzmu wywołaną przez Hitlera, Stalina, Mao, „Czerwonych Khmerów”. Ich rządy opierały się na podobnych zasadach jak działalność sądu w powieści Kafki - na kłamstwie, chęci zdominowania i pozbawienia indywidualności przeciętnego człowieka, na zniszczeniu więzów rodzinnych. Być może ten sposób interpretacji jest zbyt daleko idący i niezgodny z intencjami pisarza, lecz Proces jest powieścią, stwarzającą możliwości odczytania na wiele sposobów.
Teksty dostarczyło Wydawnictwo GREG. © Copyright by Wydawnictwo GREG
Autorzy opracowań: B. Wojnar, B. Włodarczyk, A Sabak, D. Stopka, A Szostak, D. Pietrzyk, A. Popławska, E. Seweryn, M. Zagnińska, J. Paciorek, E. Lis, M. D. Wyrwińska, A Jaszczuk, A Barszcz, A. Żmuda, K. Stypinska, A Radek, J. Fuerst, C. Hadam, I. Kubowia-Bień, M. Dubiel, J. Pabian, M. Lewcun, B. Matoga, A. Nawrot, S. Jaszczuk, A Krzyżek, J. Zastawny, K. Surówka, E. Nowak, P. Czerwiński, G. Matachowska, B. Więsek, Z. Daszczyńska, R. Całka
Zgodnie z regulaminem serwisu www.opracowania.pl, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody autora jest niedozwolone.
