Połączenie głosowe
Upewnij się, że masz włączone głośniki i mikrofon
zaprasza Cię do wspólnej nauki fiszek
Na każdy organizm żyjący w środowisku oddziałują dwa rodzaje czynników:
- czynniki biotyczne, czyli wszystkie organizmy znajdujące się w tym samym środowisku i tworzące złożoną sieć zależności.
- czynniki abiotyczne, związane z przyrodą nieożywioną. Są to przede wszystkim czynniki klimatyczne (temperatura, wilgotność itp.), dostępność wody, rodzaj podłoża, ukształtowanie terenu itp.
Czynniki obu kategorii są zmienne, dlatego organizmy muszą wykazywać zdolność przystosowywania się do zmieniających się warunków, czyli zdolność do adaptacji.
Zdolność organizmu do przystosowania się do zmian działającego czynnika nazywamy tolerancją ekologiczną.
Zakres tolerancji obejmuje:
- minimum, czyli najniższą wartość czynnika, przy której dany organizm jest w stanie bytować
- maksimum, czyli najwyższą wartość czynnika pozwalającą na przetrwanie
- optimum, czyli wartość czynnika, w której organizm rozwija się najlepiej.
Najwięcej przedstawicieli danego gatunku występuje w warunkach optymalnych. W miarę przesuwania się w kierunku minimum lub maksimum ilość osobników maleje. Wartości badanego czynnika poniżej minimum i powyżej maksimum są letalne (czyli śmiertelne).
Przykład: Zakres tolerancji temperatury dla morskich ślimaków należących do rozkolców wynosi od 5° do 30°C. W temperaturze tuż powyżej 5° i tuż poniżej 30° stopni nie są spotykane w naturze, ale przetrzymywane w sztucznych warunkach żyją, przy czym leżą bez ruchu na dnie i nie odżywiają się. Wraz ze zbliżaniem się do temperatury optymalnej, czują się coraz lepiej. W temperaturze 17°-20° stopni przypada ich optimum. Właśnie w takiej temperaturze spotyka się je najczęściej w warunkach naturalnych.
Organizmy różnią się między sobą zakresem tolerancji:
- stenobionty mają wąski zakres tolerancji, czyli ich zdolność do adaptacji przy zmieniającym się czynniku jest niewielka
- eurybionty maja szeroki zakres tolerancji, tym samym mają dużą zdolność do adaptacji.
Powyższy podział dotyczy działania tylko jednego czynnika. Chcąc dokładnie określić jego rodzaj stosujemy przedrostki steno- i eury- z końcówką:
- termiczny - w odniesieniu do temperatury
- hydryczny - w odniesieniu do wody
- halinowy - w odniesieniu do zasolenia.
Ten sam organizm pod względem jednego czynnika może być eurybiontem, a pod względem innego stenobiontem. Na przykład większość krabów toleruje duże wahania temperatury wody, w której żyją (są eurytermami), ale wymagają wód o pełnym zasoleniu (są stenohalinami).
Zakres tolerancji ma duży wpływ na zasięg występowania organizmów na świecie. Eurybionty mają przeważnie duże zasięgi i nazywane są organizmami kosmopolitycznymi (powszechnie występującymi na świecie w różnych środowiskach). Stenobionty mają zasięgi niewielkie, często rozerwane, gdyż związane są ze specyficznymi warunkami środowiska. Czasami występują tylko na jednym niewielkim terenie i nigdzie indziej nie można ich spotkać. Gatunki takie nazywamy endemitami.
Specyficzne wymagania stenobiontów wobec środowiska sprawiają, że często są one organizmami wskaźnikowymi, czyli bioindykatorami, np. kaczeńce są bioindykatorem terenu podmokłego. W praktyce bioindykatory są coraz częściej wykorzystywane do oceny stanu zanieczyszczenia środowiska, np. porosty nie tolerują zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem siarki, dlatego są dobrym wskaźnikiem czystości powietrza, podobnie wiele bezkręgowców (niektóre małże, wypławki) są wskaźnikami czystości wód.
Zakresy tolerancji wobec poszczególnych czynników tworzą w sumie ogólne wymagania organizmu wobec środowiska.
Warunki i zasoby środowiska niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu nazywamy niszą ekologiczną.
Przykłady adaptacji organizmów do różnych czynników środowiska
| Czynnik środowiska | Rośliny | Zwierzęta |
|---|---|---|
| temperatura | Dla większości roślin optimum przypada między 20° a 30°C - takie temperatury przez cały rok występują tylko w strefie klimatu tropikalnego. W strefie umiarkowanej niekorzystny okres zimowy rośliny mogą przetrwać dzięki zrzucaniu liści (drzewa, krzewy) lub zamieraniu nadziemnych części (byliny). Rośliny strefy polarnej, tzw. kriofity nawet w lecie narażone są na niskie temperatury - mają niewielkie rozmiary, liście często pokryte kutnerkiem. | W klimacie gorącym:
|
| woda | Ze względu na różne zakresy tolerancji roślin w stosunku do ilości wody wyróżnia się grupy ekologiczne:
|
Ze względu na możliwość poruszania się nie są tak bardzo uzależnione od obecności wody jak rośliny. Nicienie, pierścienice oraz płazy, czyli zwierzęta słabo przystosowane do życia na lądzie i tym samym narażone na wysychanie, bytują najczęściej w glebie, ściółce, wśród traw itp. Owady, pajęczaki oraz gady, ptaki i ssaki cechuje wodoszczelna powłoka ciała. Skrajnym przypadkiem są zwierzęta pustynne, np. wielbłąd magazynujący w garbie tłuszcz (materiał zapasowy na wypadek głodu). W procesie utleniania tłuszczu jako produkt uboczny powstaje woda. |
| światło | Jest podstawowym czynnikiem warunkującym życie roślin. Ze względu na zapotrzebowanie na ilość światła rośliny dzielą się na:
|
Nie korzystają ze światła bezpośrednio, ale są od niego uzależnione - większość jest aktywniejsza w dzień. Zwierzęta preferujące brak światła (nietoperze, krety) mają przeważnie uwsteczniony narząd wzroku, a rozwinięte inne narządy zmysłów. |
| zasolenie | Zdecydowana większość roślin nie toleruje zasolenia gleby, istnieją jednak wyjątki - są to halofity, czyli słonorośla, np. soliród zielny. | Dotyczy zwierząt wodnych, stąd podział na zwierzęta słodkowodne i morskie. Wśród morskich większość wymaga pełnego zasolenia (3,5%), tylko niewielka część toleruje zasolenie niższe, dlatego np. różnorodność organizmów żyjących w Bałtyku (przeciętne zasolenie 0,7%), jest niewielka w porównaniu z otwartymi morzami. |
Istnieją organizmy żyjące w warunkach wyjątkowych: znane są bakterie i sinice żyjące w gorących źródłach (np. w temperaturze powyżej 90°C), w środowisku o wysokim stężeniu siarkowodoru, metanu, wysokim lub niskim pH.
Nazywamy je ekstremofilami. Ich istnienie świadczy o tym, że życie może rozwijać się w bardzo niesprzyjających warunkach.
Teksty dostarczyło Wydawnictwo GREG. © Copyright by Wydawnictwo GREG
Autorzy opracowań: B. Wojnar, B. Włodarczyk, A Sabak, D. Stopka, A Szostak, D. Pietrzyk, A. Popławska, E. Seweryn, M. Zagnińska, J. Paciorek, E. Lis, M. D. Wyrwińska, A Jaszczuk, A Barszcz, A. Żmuda, K. Stypinska, A Radek, J. Fuerst, C. Hadam, I. Kubowia-Bień, M. Dubiel, J. Pabian, M. Lewcun, B. Matoga, A. Nawrot, S. Jaszczuk, A Krzyżek, J. Zastawny, K. Surówka, E. Nowak, P. Czerwiński, G. Matachowska, B. Więsek, Z. Daszczyńska, R. Całka
Zgodnie z regulaminem serwisu www.opracowania.pl, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody autora jest niedozwolone.
Ciekawostki (0)
Zabłyśnij i pokaż wszystkim, że znasz interesujący szczegół, ciekawy fakt dotyczący tego tematu.