Połączenie głosowe
Upewnij się, że masz włączone głośniki i mikrofon
zaprasza Cię do wspólnej nauki fiszek
Już na początku XVI wieku zaczęły docierać na ziemie polskie renesansowe wzory z Europy Południowej i Zachodniej. Wpływy odrodzenia przyjmowały się w Polsce bardzo szybko. Działo się tak szczególnie za sprawą odwiedzających stolice europejskie polskich poselstw oraz młodzieży coraz liczniej studiującej na włoskich, francuskich i niemieckich uniwersytetach. Nie bez znaczenia był też fakt, że zawierające wiedzę o świecie książki po zastosowaniu druku stały się o wiele tańsze i z każdym rokiem były bardziej dostępne.
Za główny ośrodek polskiego odrodzenia można w XVI wieku uznać stołeczny Kraków. Na początku tego wieku, w latach 1502-1505 przebudowywano istniejącą w wawelskiej katedrze kaplicę biskupa Jana Grota, wydzielając z niej część na kaplicę grobową króla Jana Olbrachta. Wtedy to włoski architekt Franciszek Florentczyk wykonał w niej niszę, która przez znawców uznawana jest za pierwsze dzieło architektury renesansowej w Polsce.
W tym samym mniej więcej czasie z inicjatywy królewicza Zygmunta Franciszek Florentczyk dokonał pierwszej w XVI wieku przebudowy zamku na Wawelu. Cechy renesansowe otrzymało wtedy zachodnie skrzydło królewskiego pałacu.
W latach 1507-1517 na kolejne zlecenia Zygmunta, który już był wtedy królem Polski, Franciszek Florentczyk kontynuował prace przy przebudowie wawelskiego zamku, nadzorując i projektując roboty przy północnym skrzydle pałacu. Po jego śmierci prace kontynuowano i wówczas wielkim kunsztem i zmysłem architektonicznym wykazał się w następnych latach inny wybitny włoski budowniczy - Bartolomeo Berrecci. W latach 1517-1533 budowano według jego projektów mieszczącą się w obrębie katedry kaplicę Zygmuntowską, którą wielu uznaje za najpiękniejsze dzieło renesansowej architektury na północ od Alp, czyli poza Włochami.
Wielką sławę zyskały dekoracyjne tkaniny - arrasy, zamawiane w dużych ilościach najpierw przez Zygmunta I Starego, a później przez Zygmunta Augusta u świetnych flamandzkich mistrzów sztuki tkackiej.
W otoczeniu króla zawsze było sporo artystów i uczonych, którzy, popisując się swoimi umiejętnościami, wykonywali zlecone prace, służyli radą, przekazywali wieści z dalekiego świata, zabawiali monarchę i dworzan. W polskie środowisko naukowe i artystyczne wtapiały się szybko wybitne obce osobowości przybywające do Polski z nadzieją na pieniądze i sławę. Nie tylko na dworze królewskim mogli je uzyskać. Za przykładem panującego szli bowiem liczni magnaci, którzy również chcieli mieć, może nie tak duże jak Wawel, ale równie piękne rodowe rezydencje. Śladów tego typu działalności można się doszukać jeszcze dziś, zwiedzając zamki w Pieskowej Skale, Krasiczynie, Baranowie.
Nowe kościoły w tym okresie wznoszono rzadko, ale te, które istniały, otrzymywały często dodatkowe elementy wystroju wewnętrznego. Pojawiały się w nich renesansowe nagrobki oraz tablice i rzeźby nagrobne przedstawiające realistycznie wyglądające postacie zmarłych w charakterystycznej, na wpół podpartej leżącej pozie.
Do wyjątkowego rozkwitu renesansowej architektury i sztuki doszło też w niektórych polskich miastach. Zadziwia piękno przebudowywanych w tym czasie ratuszów: w Tarnowie, Poznaniu, Wrocławiu, Sandomierzu, Gdańsku. Zachwycają wymyślną attyką (obmurowanie dachu) krakowskie Sukiennice i wspaniały dom kupiecki zwany Dworem Artusa w Gdańsku.
Znakomicie w czasach renesansu rozwijało się również na ziemiach polskich malarstwo. Często zdobiono ściany freskami.
Zasłynął z tej twórczości niemiecki artysta Hans DÜrer, który w latach 1528-1534 przyozdobił wiele wawelskich komnat z sypialnią Zygmunta Starego i Salą Poselską włącznie. Działał w tych czasach także wybitny malarz polski - Stanisław Samostrzelnik. Malował doskonałe miniatury. Jego dziełem jest polichromia w kościele Cystersów w Mogile.
W czasach renesansu modne stało się malowanie portretów, które często zamawiali członkowie rodzin królewskich oraz znakomitsi przedstawiciele szlachty, duchowieństwa i mieszczan.
Wysoko ceniono muzykę. Na dworze królewskim i w rezydencjach wielu magnatów istniały stałe kapele. Przy wawelskiej katedrze działała słynna kapela rorantystów. Do historii przeszły nazwiska dwóch ówczesnych wybitnych polskich kompozytorów: Cypriana Bazylika i Mikołaja Gomółki.
Wiek XVI to okres szybkiego rozwoju polskiego szkolnictwa i nauki. Ciągle przybywało różnego typu szkół, zwłaszcza parafialnych, których było około 2500. Kształtowało się też szkolnictwo średnie. Ciągle wzrastała liczba ludzi umiejących czytać i pisać.
Wzrost poziomu wykształcenia oraz upowszechnienie druku sprzyjało rozwojowi renesansowej literatury. Niewątpliwie najwybitniejszym twórcą polskiego odrodzenia był Jan Kochanowski, autor licznych fraszek, pieśni i cyklu Trenów, utworów żałobnych poświęconych zmarłej córeczce, Urszuli. Obok niego tworzyli Mikołaj Rej, zwany „ojcem literatury polskiej”, który jako pierwszy zaczął pisać w języku polskim (językiem literatury była dotąd łacina), Andrzej Frycz Modrzewski - autor politycznego traktatu O poprawie Rzeczypospolitej, a u schyłku epoki Mikołaj Sęp-Szarzyński.
Najwybitniejszym dziełem naukowym, nie tylko w Polsce, ale i na świecie było dzieło żyjącego w latach 1473-1543 wielkiego astronoma Mikołaja Kopernika O obrotach sfer niebieskich, w którym głosił całkowicie nową teorię na temat budowy wszechświata. Mikołaj Kopernik, jak przystało na humanistę, był człowiekiem o wszechstronnych zainteresowaniach. Posiadał dużą wiedzę nie tylko w zakresie astronomii. Interesował się medycyną, prawem, filozofią, ekonomią, geografią i kartografią. Wykazywał się znajomością poezji i malarstwa. Był również biegły w sztuce fortyfikacji, co udowodnił w 1520 r., przygotowując obronę Olsztyna przed Krzyżakami. Jako jeden z pierwszych uzasadnił teorię, że pieniądz gorszy wypiera z obiegu pieniądz lepszy.
Nie brakowało w tamtych czasach również wybitnych historyków i geografów, którzy starali się upowszechniać wiedzę o przeszłym i współczesnym im świecie. Wśród nich ważną postacią był Marcin Bielski, autor znanego dzieła pt. Kroniki wszytkiego świata. Duże osiągnięcia w tym zakresie mieli również Maciej Miechowita, Ludwik Decjusz, Bernard Wapowski, Stanisław Orzechowski, Marcin Kromer.
Obcy i polscy mistrzowie polskiego renesansu
| Imię i nazwisko twórcy | Lata życia, narodowość | Dziedzina nauki lub sztuki | Najważniejsze dzieła |
|---|---|---|---|
| Franciszek Florentczyk | ?—1506 Włoch, od 1502 r. w Polsce | architekt |
Nisza nagrobka Jana Olbrachta w wawelskiej katedrze. Przebudowa zamku królewskiego na Wawelu. |
| Bartolomeo Berrecci | 1480—1537 Włoch, od 1516 r. w Polsce | architekt, rzeźbiarz | Prace przy przebudowie zamku królewskiego na Wawelu. Budowa kaplicy Zygmuntowskiej. |
| Jan Maria Padovano | 1493—1574 Włoch | rzeźbiarz, architekt |
Prace przy odbudowie po pożarze krakowskich Sukiennic. Nagrobki biskupów w katedrze wawelskiej: P. Gamrata, S. Maciejowskiego, P. Tomickiego. |
| Hans DÜrer | 1490—1534 Niemiec, od 1527 r. w Polsce | malarz | Malowidła ścienne wykonane w komnatach zamku wawelskiego. |
| Stanisław Samostrzelnik | 1485—1541 Polak | malarz |
Freski w klasztorze Cystersów w Mogile. Ilustracje modlitewników dla Zygmunta I i Bony. Portret biskupa Tomickiego w krużgankach klasztoru Franciszkanów. |
| Mikołaj Gomółka | 1535—1591 Polak | muzyk i kompozytor | Melodie na Psałterz Polski przez Mikołaja Gomółkę uczynione |
| Biernat z Lublina | 1465—1529 Polak | pisarz i tłumacz |
Zbiór bajek — Żywot Ezopa Fryga Modlitewnik — Raj duszny |
| Mikołaj Rej | 1505—1569 Polak | poeta i prozaik |
Krótka rozprawa między Panem, Wójtem a Plebanem Wizerunek własny żywota człowieka poczciwego |
| Jan Kochanowski | 1530—1584 Polak | poeta |
Hymn: Czego chcesz od nas, Panie... Pieśni Odprawa posłów greckich Pieśń świętojańska o sobótce Treny |
| Andrzej Frycz Modrzewski | 1503—1572 Polak | pisarz polityczny | O poprawie Rzeczypospolitej |
| Marcin Bielski | 1495—1575 Polak | pisarz, historyk | Kroniki wszytkiego świata |
| Maciej Miechowita | 1457—1523 Polak | pisarz, historyk, geograf, lekarz |
Chronica Polonorum Traktat o dwóch Sarmacjach |
| Mikołaj Kopernik | 1473—1543 Polak | astronom, znał się na ekonomii, medycynie, prawie, filozofii, geografii, kartografii, poezji, malarstwie | De revolutionibus orbium coelestium („O obrotach sfer niebieskich”) |
Teksty dostarczyło Wydawnictwo GREG. © Copyright by Wydawnictwo GREG
Autorzy opracowań: B. Wojnar, B. Włodarczyk, A Sabak, D. Stopka, A Szostak, D. Pietrzyk, A. Popławska, E. Seweryn, M. Zagnińska, J. Paciorek, E. Lis, M. D. Wyrwińska, A Jaszczuk, A Barszcz, A. Żmuda, K. Stypinska, A Radek, J. Fuerst, C. Hadam, I. Kubowia-Bień, M. Dubiel, J. Pabian, M. Lewcun, B. Matoga, A. Nawrot, S. Jaszczuk, A Krzyżek, J. Zastawny, K. Surówka, E. Nowak, P. Czerwiński, G. Matachowska, B. Więsek, Z. Daszczyńska, R. Całka
Zgodnie z regulaminem serwisu www.opracowania.pl, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody autora jest niedozwolone.
Ciekawostki (0)
Zabłyśnij i pokaż wszystkim, że znasz interesujący szczegół, ciekawy fakt dotyczący tego tematu.