Połączenie głosowe
Upewnij się, że masz włączone głośniki i mikrofon
zaprasza Cię do wspólnej nauki fiszek
Od końca XIV wieku wzrosło w Polsce znaczenie stanu szlacheckiego. Kolejni królowie (od Ludwika Andegaweńskiego do przedstawicieli Jagiellonów) przyznawali szlachcie przywileje - szczególne prawa wydawane w celu zapewnienia sobie poparcia szlachty. Kolejne ustępstwa władców:
a) za zagwarantowanie uznania praw do korony polskiej jednej z córek Ludwik Węgierski zwolnił szlachtę od podatku - z wyjątkiem 2 gr z łanu - przywilej koszycki z 1374 r. (nazwy przywilejów pochodzą od nazw miejscowości, w której były wydawane);
b) za uzyskanie zgody na przyznanie następstwa tronu dla swych synów Władysław Jagiełło zapewnił szlachcie nienaruszalność dóbr ziemskich oraz wydał zakaz więzienia jej bez nakazu sądowego - przywileje: czerwiński 1422 r. i jedlneńsko-krakowski 1430 r.;
c) Kazimierz Jagiellończyk w celu nakłonienia szlachty do wzięcia udziału w wojnie przeciw Krzyżakom zapewnił, iż bez zgody sejmików ziemskich nie będą ustanawiane nowe prawa, podatki i zwoływane pospolite ruszenie - przywileje cerekwicko-nieszawskie z 1454 r.;
d) Jan Olbracht w związku z wyprawą mołdawską wydał przywilej, którego postanowienia dotyczyły m.in.: zwolnienia szlachty od ceł za własne towary, zakazu posiadania dóbr ziemskich przez mieszczan oraz ograniczenia wyjścia synów chłopskich ze wsi (przywiązanie chłopa do ziemi) - przywilej piotrkowski z 1496 r.;
e) Aleksander Jagiellończyk na sejmie w Radomiu w 1505 r. wydał ustawę „Nihil novi” (nic nowego) zakazującą królowi wydawania nowych ustaw bez zgody senatu i posłów.
Przywileje szlacheckie stanowiły podstawę przewagi szlachty nad innymi stanami (mieszczaństwem i chłopami) i jej współudziału w rządzeniu państwem. Uzyskanie przez szlachtę wpływu na najważniejsze decyzje państwowe (nowe prawa, podatki, decyzje o wojnie i pokoju) spowodowało wykształcenie w Polsce formy rządów nazwanej demokracją szlachecką. Stan szlachecki wywalczył sobie w Rzeczypospolitej pełnię praw i wolności, a monarcha (król) zrezygnował z części swoich uprawnień, dzieląc się swoją władzą ze szlachtą.
W XVI wieku szlachta posiadała: prawo do elekcji (wyboru) króla, udziału w sejmikach ziemskich i posłowania na sejm, prawo do sprawowania urzędów i godności. Początkowo szlachta zbierała się na sejmikach ziemskich, czyli zjazdach całej szlachty danej ziemi, aby obradować nad podatkami, spisywać miejscowe prawa zwyczajowe, sprawować sądy. Z czasem (od 1454 roku) uprawnienia sejmików ogromnie wzrosły, a panujący odwoływali się do ich decyzji (np. za rządów Władysława Jagiełły uchwaliły nadzwyczajne podatki na wykupienie ziemi dobrzyńskiej z rąk Krzyżaków).
Uprawnienia sejmików ziemskich dotyczyły również: wybierania posłów na sejm walny i ustalania instrukcji dla posłów (sejmik przedsejmowy), odbierania relacji posłów z obrad sejmowych (sejmik relacyjny), sprawowania rządów podczas bezkrólewia (sejmiki kapturowe - czarny kaptur był oznaką żałoby).
Od końca XV wieku (rok 1493) wykształcił się w Polsce sejm walny, czyli zjazd przedstawicieli szlachty wyłonionych na sejmikach ziemskich i zaopatrzonych w tzw. instrukcje (zalecenia otrzymane na sejmikach).
Sejm walny (słowo „walny” oznaczało „silny”) składał się z „trzech stanów sejmujących”:
- senatu (rada królewska złożona z możnowładców),
- króla,
- izby poselskiej (posłowie - przedstawiciele sejmików ziemskich).
Sejm walny uchwalał ustawy, podatki, zwoływał pospolite ruszenie, zawierał traktaty pokojowe i przymierza, kontrolował skarb, podejmował uchwały większością głosów. Tylko król miał prawo zwoływać wspólny zjazd izby poselskiej i senatu oraz zatwierdzać projekty ustaw. Ustawa „Nihil novi” przyznała sejmowi walnemu najważniejszą rolę w państwie, ponieważ tylko sejmy mogły stanowić nowe prawa!
Oprócz sejmów walnych istniały także sejmy: konwokacyjny, zwoływany w okresie bezkrólewia - ustalał miejsce i czas elekcji; koronacyjny, zwoływany do Krakowa, w czasie którego odbywała się koronacja.
Sejm zwyczajny zwoływany był co dwa lata na okres 6 tygodni, najczęściej do Piotrkowa, Krakowa, Grodna lub Warszawy.
Udział przedstawicieli stanu szlacheckiego na sejmach i sejmikach doprowadził do rozwoju parlamentaryzmu w Polsce. Parlament to organ przedstawicielski, złożony z senatu i izby poselskiej (lub tylko z jednej izby), w Polsce tego okresu nazywany parlamentem szlacheckim, gdyż tylko szlachta miała prawo do zasiadania w nim.
Przywileje szlacheckie doprowadziły do uzyskania wpływu „narodu szlacheckiego” na decyzje ogólnopaństwowe, co w istocie oznaczało, że ten stan był prawdziwym gospodarzem Rzeczypospolitej szlacheckiej.
Teksty dostarczyło Wydawnictwo GREG. © Copyright by Wydawnictwo GREG
Autorzy opracowań: B. Wojnar, B. Włodarczyk, A Sabak, D. Stopka, A Szostak, D. Pietrzyk, A. Popławska, E. Seweryn, M. Zagnińska, J. Paciorek, E. Lis, M. D. Wyrwińska, A Jaszczuk, A Barszcz, A. Żmuda, K. Stypinska, A Radek, J. Fuerst, C. Hadam, I. Kubowia-Bień, M. Dubiel, J. Pabian, M. Lewcun, B. Matoga, A. Nawrot, S. Jaszczuk, A Krzyżek, J. Zastawny, K. Surówka, E. Nowak, P. Czerwiński, G. Matachowska, B. Więsek, Z. Daszczyńska, R. Całka
Zgodnie z regulaminem serwisu www.opracowania.pl, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody autora jest niedozwolone.
Ciekawostki (0)
Zabłyśnij i pokaż wszystkim, że znasz interesujący szczegół, ciekawy fakt dotyczący tego tematu.