Połączenie głosowe
Upewnij się, że masz włączone głośniki i mikrofon
zaprasza Cię do wspólnej nauki fiszek
Plejstoceńskie zlodowacenia w ogromnym stopniu wpłynęły na krajobraz północnej i środkowej Polski. Obszary te podlegały bezpośredniemu oddziaływaniu lodu i wód płynących pod lodem oraz od czoła lądolodu. Na obszarze najmłodszego zlodowacenia bałtyckiego zachowała się rzeźba młodoglacjalna. Charakterystycznymi formami terenu tej rzeźby są:
- wały moreny czołowej - powstałe w miejscu dłuższego postoju czoła lądolodu przez wytapianie się materiału skalnego z lodu (najwyższe wzniesienia Pojezierza Mazurskiego i Pomorskiego - Wieżyca, Dylewska Góra, Szeska Góra);
- powierzchnie moreny dennej - równinne, faliste lub pagórkowate powierzchnie pokryte materiałem morenowym pozostawionym przez wycofujący się lądolód. W zagłębieniach moreny dennej gromadząca się woda tworzy jeziora (Śniardwy, Mamry, Niegocin). W Polsce powierzchnie morenowe znajdują się na północ od wałów moreny czołowej;
- drumliny - niewysokie pagórki o owalnym zarysie kształtowane z materiału morenowego przez przesuwający się po nim lądolód (np. drumliny w okolicy Gniewa);
- stożki sandrowe (sandry) - piaszczysto-żwirowe równiny tworzące się na przedpolu lądolodu. Materiał ten jest osadzany przez wody roztopowe płynące od lądolodu. W Polsce występują na południe od wałów moreny czołowej (Równiny Kurpiowska i Tucholska);
- rynny polodowcowe - podłużne zagłębienia powstałe wskutek niszczącej działalności wody płynącej pod dnem lądolodu. Po stopnieniu lodu w ich miejscu utworzyły się jeziora rynnowe (Hańcza, Gopło, Jeziorak, Drawsko);
- ozy - formy terenu w kształcie długich, krętych wałów. Powstają wskutek osadzania materiału rzecznolodowcowego w szczelinach lądolodu (np. ozy w okolicy Poznania lub Mrągowa);
- kemy - formy akumulacji rzecznolodowcowej o różnych kształtach (pagóry, wały, grzędy) osadzające się w szczelinach lądolodu;
- pradoliny - ogromne, szerokie doliny powstałe na przedpolu lądolodu. Zostały wyżłobione przez wody roztopowe płynące równolegle do czoła lądolodu. Na terenie dzisiejszej Polski wody roztopowe łączyły się z wodami rzek płynących z południa. Najwyraźniejszymi pradolinami w Polsce są: toruńsko-eberswaldzka, warszawsko-berlińska oraz Narwi i Biebrzy.
W Tatrach oraz w Karkonoszach w plejstocenie istniały lodowce górskie. W znacznym stopniu przekształciły one rzeźbę tych gór. Charakterystycznymi górskimi polodowcowymi formami terenu w Tatrach i Karkonoszach są:
- cyrki (kotły) polodowcowe - zagłębienia powstałe w miejscu pola firnowego lodowca, po wytopieniu się lodu. Obecnie w cyrkach zalanych przez wodę utworzyły się jeziora (stawy tatrzańskie i karkonoskie);
- doliny U-kształtne (żłoby polodowcowe) - w przekroju poprzecznym przypominają literę U. Dno doliny jest płaskie, a zbocza bardzo strome;
- doliny zawieszone (wiszące) - boczne żłoby polodowcowe występujące wysoko nad dnem doliny głównej. Płynąca nimi dzisiaj woda tworzy wodospady (np. Wodogrzmoty Mickiewicza w Tatrach).
Obecność lądolodu skandynawskiego zaznaczyła się również na jego dalekim przedpolu. Odpowiedzialny jest za to zimny, peryglacjalny (okołolodowcowy) klimat panujący wtedy na obszarach nie zajętych bezpośrednio przez lód.
W Górach Świętokrzyskich utworzyły się gołoborza. Są to głazowiska ostrokrawędzistych odłamków skalnych powstałe w wyniku wietrzenia mrozowego w warunkach peryglacjalnego klimatu.
W plejstocenie utworzyły się również istniejące w Polsce pokrywy lessowe. Utworzyły się w wyniku osadzenia pyłu kwarcowego. Pył ten powstawał na przedpolu lądolodu wskutek intensywnego wietrzenia mrozowego. Wiatr wieją cy od lądolodu porywał cząsteczki pyłu i osadzał je w pewnej odległości od lądolodu. W Polsce pokrywy lessowe występują na Wyżynie Lubelskiej, w południowej części Wyżyny Małopolskiej oraz na Nizinie Śląskiej.
Teksty dostarczyło Wydawnictwo GREG. © Copyright by Wydawnictwo GREG
Autorzy opracowań: B. Wojnar, B. Włodarczyk, A Sabak, D. Stopka, A Szostak, D. Pietrzyk, A. Popławska, E. Seweryn, M. Zagnińska, J. Paciorek, E. Lis, M. D. Wyrwińska, A Jaszczuk, A Barszcz, A. Żmuda, K. Stypinska, A Radek, J. Fuerst, C. Hadam, I. Kubowia-Bień, M. Dubiel, J. Pabian, M. Lewcun, B. Matoga, A. Nawrot, S. Jaszczuk, A Krzyżek, J. Zastawny, K. Surówka, E. Nowak, P. Czerwiński, G. Matachowska, B. Więsek, Z. Daszczyńska, R. Całka
Zgodnie z regulaminem serwisu www.opracowania.pl, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody autora jest niedozwolone.
Ciekawostki (0)
Zabłyśnij i pokaż wszystkim, że znasz interesujący szczegół, ciekawy fakt dotyczący tego tematu.