Połączenie głosowe
Upewnij się, że masz włączone głośniki i mikrofon
zaprasza Cię do wspólnej nauki fiszek
Roztopiona masa skalna przedostająca się na powierzchnię Ziemi nazwana została lawą. Wulkanizm to ogół zjawisk geologicznych związanych z wydobywaniem się lawy oraz towarzyszących jej substancji na powierzchnię Ziemi.
Oprócz lawy na powierzchnię wydobywają się gazy oraz elementy stałe. Mogą to być fragmenty skał o różnej wielkości: bomby wulkaniczne, lapille, piasek, pyły wulkaniczne. Noszą one nazwę materiału piroklastycznego. Osadzające się piaski i pyły po scementowaniu spoiwem krzemionkowym lub ilastym tworzą tufy wulkaniczne. Mogą one być podłożem bardzo żyznych gleb wulkanicznych. Gazy wydobywające się z wulkanu to mieszanina pary wodnej, dwutlenku i tlenku węgla, dwutlenku siarki i chlorowodoru.
W zależności od zawartości krzemionki (SiO2) dzieli się lawy na kwaśne, obojętne i zasadowe. Lawy kwaśne są lepkie i w związku z tym tworzą bardziej strome stożki wulkaniczne. Lawy obojętne i zasadowe są bardziej płynne i tworzą rozległe tarcze wulkaniczne.
Lawa może wydostawać się na powierzchnię przez szczelinę (wypływ linearny, liniowy) lub komin wulkaniczny zakończony kraterem (wypływ centralny, punktowy).
Klasyczny wulkan składa się z ogniska magmy, komina zakończonego kraterem i stożka wulkanicznego.
Stożek wulkaniczny najczęściej zbudowany jest z naprzemianległych warstw zastygłej lawy i materiału piroklastycznego. Taka budowa możliwa jest wówczas, gdy każda erupcja wulkanu rozpoczyna się wyrzucaniem gazów i materiału piroklastycznego i kończy wylewem lawy.
Ze względu na rodzaj lawy, wygląd stożka i charakter działalności wyróżnia się typy wulkanów:
- hawajski - są to wulkany tarczowe lub tarcze wulkaniczne. Wulkany takie określane są jako lawowe. Najczęściej jest to płynna lawa bazaltowa, tworząca rozległy stożek wulkaniczny o łagodnych stokach;
- peleański - określany jako wulkan mieszany. Erupcja rozpoczyna się wyrzuceniem dużej ilości gazów i materiału piroklastycznego. Potem wypływa kwaśna lawa tworząca stromy stożek wulkaniczny. Nazwa pochodzi od wulkanu Mont Pelée na Martynice;
- wezuwiański - określany jako wulkan eksplozywny. Wyrzuca bardzo duże ilości materiału piroklastycznego, a wypływ lawy jest niewielki. Również buduje strome stożki wulkaniczne.
Ze względu na przejawianą aktywność wulkany dzieli się na:
- czynne - takie, które obecnie przejawiają swoją aktywność;
- drzemiące - takie, które były aktywne w czasach historycznych, lecz dzisiaj nie przejawiają aktywności;
- wygasłe - takie, które nie wybuchały w czasach historycznych, lecz na powierzchni są widoczne ślady ich działalności (stożki wulkaniczne).
Po ustaniu działalności wulkanicznej tworzą się na tych obszarach charakterystyczne formy terenu:
- kaldera - zagłębienie powstające w wyniku rozerwania stożka wulkanicznego lub zapadnięcia się obszaru nad opróżnionym ogniskiem wulkanicznym;
- nek wulkaniczny - wzniesienie o bardzo stromych stokach zbudowane z lawy zakrzepłej w kominie wulkanicznym. Stożek wulkaniczny ulega zniszczeniu przez zewnętrzne czynniki rzeźbotwórcze i pozostaje na powierzchni tylko lawa, która zastygła w dawnym kominie wulkanicznym;
- dajka - ślad lawy, która zastygła w szczelinach skalnych, a następnie została odsłonięta przez niszczące czynniki rzeźbotwórcze. Często przyjmuje formę murów wulkanicznych o grubości od kilku centymetrów do kilku kilometrów.
Teksty dostarczyło Wydawnictwo GREG. © Copyright by Wydawnictwo GREG
Autorzy opracowań: B. Wojnar, B. Włodarczyk, A Sabak, D. Stopka, A Szostak, D. Pietrzyk, A. Popławska, E. Seweryn, M. Zagnińska, J. Paciorek, E. Lis, M. D. Wyrwińska, A Jaszczuk, A Barszcz, A. Żmuda, K. Stypinska, A Radek, J. Fuerst, C. Hadam, I. Kubowia-Bień, M. Dubiel, J. Pabian, M. Lewcun, B. Matoga, A. Nawrot, S. Jaszczuk, A Krzyżek, J. Zastawny, K. Surówka, E. Nowak, P. Czerwiński, G. Matachowska, B. Więsek, Z. Daszczyńska, R. Całka
Zgodnie z regulaminem serwisu www.opracowania.pl, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody autora jest niedozwolone.
Ciekawostki (0)
Zabłyśnij i pokaż wszystkim, że znasz interesujący szczegół, ciekawy fakt dotyczący tego tematu.