Połączenie głosowe
Upewnij się, że masz włączone głośniki i mikrofon
zaprasza Cię do wspólnej nauki fiszek
Wietrzenie skał to proces geologiczny prowadzący do rozpadu i rozkładu skał litych i przekształcania ich w skały luźne zwane zwietrzeliną.
Wietrzenie skał może być fizyczne, chemiczne lub biologiczne.
Wietrzenie fizyczne (mechaniczne) prowadzi do rozpadu skały, bez zmiany jej składu chemicznego. Najczęściej zachodzi na obszarach pozbawionych roślinności, przy częstych zmianach temperatury i wilgotności. W zależności od czynnika wywołującego rozpad skały wyróżnia się:
- wietrzenie mrozowe (zamróz, kongelacja) - rozpad skały pod wpływem wody zamarzającej w szczelinach skalnych. Woda podczas zamarzania zwiększa swoją objętość rozsadzając skałę. Ten typ wietrzenia najintensywniej zachodzi wówczas, gdy temperatura powietrza oscyluje wokół 0°C (woda często zamarza i rozmarza). Produktem wietrzenia są różnej wielkości ostrokrawędziste odłamki skalne. Jest to tzw. gruz. W górach powstają rumowiska skalne oraz gołoborza. Produktem wietrzenia mrozowego może być również pył. Woda zamarzająca w mikroszczelinach ziaren piasku powoduje ich rozpad na drobniejsze cząsteczki pyłu;
- wietrzenie insolacyjne (termiczne) - w tym typie wietrzenia przyczyną rozpadu skały są zmiany jej temperatury. Jest to wietrzenie charakterystyczne dla klimatów gorących i suchych, o dużych amplitudach dobowych temperatury powietrza. Może występować w dwóch formach:
- rozpad ziarnisty zachodzi w skałach, których minerały mają różną rozszerzalność cieplną. Następuje nierównomierne rozszerzanie się i kurczenie minerałów. Powoduje to rozpad skały na drobne ziarna;
- łuszczenie się skały (wietrzenie skorupowe) polega na odrywaniu się jej przypowierzchniowej warstwy, która jest najbardziej narażona na zmiany temperatury.
Szczegółowe badania wykazały, że przy wietrzeniu insolacyjnym niezbędna jest obecność wody.
- wietrzenie solne (eskudacja) - zachodzi również w klimatach gorących i suchych. Sól krystalizująca się w szczelinach skalnych zwiększa swoją objętość, co może prowadzić do rozpadu skały. Sole krystalizujące na powierzchni gruntu tworzą różnego rodzaju polewy i skorupy zwane lakierem pustynnym;
- wietrzenie ilaste (deflokulacja) - zachodzi pod wpływem nasiąkania wodą skał ilastych. Są to skały osadowe okruchowe. Okruchy te są bardzo małe. Skały ilaste pod wpływem wody pęcznieją. Wyparowanie wody jest przyczyną ich kurczenia się i powstawania szczelin.
Wietrzenie chemiczne prowadzi do rozkładu skały wraz ze zmianą składu chemicznego minerałów, z których zbudowana jest skała. Warunkiem niezbędnym tego typu wietrzenia jest obecność wody. Najczęściej jest to woda opadowa. Pod jej wpływem w skałach zachodzą reakcje chemiczne prowadzące do ich rozkładu:
- rozpuszczanie (solucja) - niektóre ze skał rozpuszczają się całkowicie (chlorki, gipsy, wapienie, dolomity). Inne ulegają częściowemu rozpuszczaniu (margle, piaskowce, których spoiwem jest węglan wapnia);
- hydroliza - rozkład minerałów na część zasadową i kwaśną. Przykładem może być rozkład skaleni prowadzący do kaolinizacji lub laterytyzacji. W warunkach klimatu gorącego wilgotnego skalenie pod wpływem wody i dwutlenku węgla przeobrażają się w kaolinit. Natomiast w klimacie gorącym okresowo suchym skały zawierające skalenie tworzą czerwone zwietrzeliny laterytowe o dużej zawartości wodorotlenku glinu i żelaza;
- uwodnienie (hydracja) - przemiana minerałów bezwodnych w słabo uwodnione, np. przemiana anhydrytu w gips lub hematytu w limonit;
- uwęglanowienie (karbonatyzacja) - przekształcanie minerałów w węglany. Temu procesowi podlegają głównie krzemiany i glinokrzemiany;
- utlenienie (oksydacja) - reakcja łączenia się minerałów z tlenem. Np. zamiana siarczków na siarczany, magnetytu na hematyt.
Wietrzenie biologiczne to rozpad i rozkład skały pod wpływem bezpośredniego lub pośredniego działania organizmów żywych. Przykłady wietrzenia biologicznego:
- mechaniczne oddziaływanie korzeni roślin (szczególnie drzew), wciskających się w szczeliny skalne;
- chemiczne działanie różnych substancji będących wynikiem funkcji życiowych roślin i zwierząt (odchody, kwasy organiczne);
- bezpośrednie i pośrednie oddziaływanie zwierząt ryjących. Pośrednie działanie polega na przedostawaniu się wody przez nory i korytarze zwierząt ryjących. Wzmaga się w ten sposób wietrzenie chemiczne;
- działanie bakterii. Przykładem jest przemiana gipsu w siarkę pod wpływem bakterii beztlenowych.
Teksty dostarczyło Wydawnictwo GREG. © Copyright by Wydawnictwo GREG
Autorzy opracowań: B. Wojnar, B. Włodarczyk, A Sabak, D. Stopka, A Szostak, D. Pietrzyk, A. Popławska, E. Seweryn, M. Zagnińska, J. Paciorek, E. Lis, M. D. Wyrwińska, A Jaszczuk, A Barszcz, A. Żmuda, K. Stypinska, A Radek, J. Fuerst, C. Hadam, I. Kubowia-Bień, M. Dubiel, J. Pabian, M. Lewcun, B. Matoga, A. Nawrot, S. Jaszczuk, A Krzyżek, J. Zastawny, K. Surówka, E. Nowak, P. Czerwiński, G. Matachowska, B. Więsek, Z. Daszczyńska, R. Całka
Zgodnie z regulaminem serwisu www.opracowania.pl, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody autora jest niedozwolone.
Ciekawostki (0)
Zabłyśnij i pokaż wszystkim, że znasz interesujący szczegół, ciekawy fakt dotyczący tego tematu.