Połączenie głosowe
Upewnij się, że masz włączone głośniki i mikrofon
zaprasza Cię do wspólnej nauki fiszek
Rozbicie dzielnicowe sprzyjało słabnięciu władzy centralnej princepsa i wzrostowi znaczenia lokalnych książąt-juniorów, którzy będąc wielokrotnie w konflikcie z innymi władcami piastowskimi szukali poparcia i pomocy. Uzyskiwali ją od możnych duchownych i świeckich. Dochodziło do swoistego targu - w zamian za przywileje, które osłabiały władzę książęcą, a wzmacniały możnych, ci ostatni wspierali walczących książąt. Próby wzmocnienia władzy książęcej, które podejmowali Władysław II Wygnaniec i Mieszko III Stary, zakończyły się wybuchem wojny domowej i obaleniem władców przez możnowładztwo krakowskie. Powierzenie przez możnych krakowskich księciu Kazimierzowi II Sprawiedliwemu tronu krakowskiego, wbrew woli Krzywoustego,złamało zasadę niepodważalności woli panującego.
Zapamiętaj!
Z czasem tron krakowsko-sandomierski z woli możnych, uzurpujących sobie prawo do wyboru władcy, stanie się de facto elekcyjny. Uznanie przez możnych krakowskich lokalnych książąt za panów Krakowa dokona się pod warunkiem każdorazowych nadań kolejnych przywilejów i wolności.
W okresie rozbicia dzielnicowego i kształtowania się stanów wzrosło znaczenie wieców. Coraz częstszą praktyką stawało się uczestniczenie w wiecach jedynie wąskiej grupy dostojników duchownych i świeckich (w przeciwieństwie do okresu minionego, kiedy uczestniczyli w nim wolni, prości ludzie). Wiec międzydzielnicowy łączył kilka wieców dzielnicowych pod przewodnictwem księcia lub książąt. Wiec dzielnicowy urzędniczy odbywał się w każdej dzielnicy osobno, przynajmniej raz do roku. Książę konsultował się z wiecem w sprawach: podziału ziemi i spadku, powołania następcy, nałożenia podatku, ustanowienia nowych praw, prowadzenia polityki zagranicznej,wydania przywilejów i lokacji, obsadzania urzędów. Na początku XIV w. pojawiły się pierwsze wiece urzędnicze ogólnopaństwowe, z których następnie wykształcił się sejm walny, czyli parlament polski.
Organizacja wojskowa państwa wynikała z przeobrażeń systemu militarnego państwa z poł. XI w. Coraz mniejsze znaczenie miała drużyna książęca, a punkt ciężkości przesunął się na osiadłych na ziemi wojów-rycerzy - w czasie rozbicia dzielnicowego stali się podstawą organizacji wojskowej państwa. Książę płacił rycerzom za wyprawy poza granice kraju, wykupywał ich z niewoli, wynagradzał poniesione straty. Na wojnie dowodził książę-wódz, w jego zastępstwie wojewoda lub starosta. Powszechność obowiązku wojskowego była ograniczana - objęła całą ludność w przypadku wojny obronnej w granicach ziemi. Chłopi byli zobowiązani do budowy i naprawy umocnień grodów, robienia zasadzek na nieprzyjaciela, dostarczania wozów i koni do transportu. Miasta - obok załogi książęcej - bronili na murach mieszczanie.
Podobnie jak na zachodzie Europy, na ziemiach polskich w XII i XIII stuleciu ukształtowały się w społeczeństwie stany:
W średniowieczu ukształtowały się dwa rodzaje immunitetów:
W XII stuleciu w Europie miał miejsce postęp w dziedzinie gospodarki. Dało się to zwłaszcza zauważyć w rolnictwie. Dzięki stosowaniu nowych metod uprawy, nowych narzędzi i nawożeniu wzrosła wydajność. Na ziemiach polskich rozpoczął się szeroki proces osadniczy związany z zakładaniem wsi i lokowaniem miast na nowych zasadach.
Już w XII w. wykształcił się w Polsce tzw. „obyczaj wolnych gości”. Byli to ludzie wolni, którzy w zamian za płacenie według umowy opłat dzierżawnych panu, uprawiali jego ziemię. Po wywiązaniu się ze zobowiązań można było rozwiązać umowę i odejść. Było to tzw. „polskie prawo czynszowe”.
Na przełomie XII i XIII w. pojawili się na ziemiach polskich osadnicy z Niemiec, którzy przynieśli ze sobą nowe prawo czynszowe nazywane w Polsce „prawem niemieckim” lub „magdeburskim”. Na nim były zakładane nowe wsie lub łączono kilka starych w jedną, nadając nowe prawo czynszowe.
Nowo lokowane wsie charakteryzowały się:
Lokacja wsi na prawie niemieckim często miała następujący przebieg. Jeden człowiek organizował kolonistów, którzy przybywali na ziemie właściciela gruntu. Organizator wsi, zwany zasadźcą, występował w imieniu mieszkańców nowo lokowanej wsi i stawał się jakby pośrednikiem między ludnością a panem ziemi. Otrzymywał największy nadział ziemi, wolny od świadczeń, częściowo uczestniczył w dochodach z czynszów oraz dochodach właściciela wsi wypływających z opłat sądowych. Stawał się wasalem pana i sołtysem wsi. Jego rolę ograniczała częściowo ława, w skład której wchodzili chłopi z danej wsi.
Na ziemiach polskich osadnictwo na nowym prawie czynszowym najpierw upowszechniło się na Pomorzu Zachodnim i na Śląsku. Z biegiem czasu obejmowało ziemie polskie położone na wschodzie: Małopolskę, Wielkopolskę i Mazowsze.
Zapamiętaj!
Wprowadzenie nowego prawa czynszowego zwiększało dochody właścicieli ziemskich a chłopom, jeśli tylko wywiązywali się z umów, dawało wolność osobistą.
W XIII w. na ziemiach polskich wzorem Europy Zachodniej mieszczaństwo zaczęło odgrywać coraz większą rolę. Miasta próbowały uniezależniać się od władców i uzyskiwać samorząd i własne prawa. Podobnie w Polsce już w XIII w. osady miejskie zaczęły uzyskiwać prawa lokacyjne. Wzorem dla nich były miasta północnoniemieckie, więc zyskały nazwę lokacji miejskich na prawie niemieckim - magdeburskim. Różnice w nazwie, np. prawo średzkie czy chełmińskie, wynikały z nazw miast, za pośrednictwem których upowszechniło się w Polsce niemieckie prawo lokacyjne. Miasta lokowane na prawie miejskim otrzymywały od właścicieli miasta (księcia, króla) samorząd z dziedzicznym wójtem podległym właścicielowi miasta. Z biegiem czasu powstawały wybieralne ławy miejskie, które były sądami kolegialnymi. W nowo lokowanym mieście wytyczano rynek i prostopadle odchodzące od niego ulice. Często miasta otaczano murem, co jednak wymagało specjalnego przywileju władcy.
Zapamiętaj!
Kraków, jako jedno z pierwszych miast na ziemiach polskich, został lokowany na prawie niemieckim przez księcia Bolesława Wstydliwego w 1257 r.
Teksty dostarczyło Wydawnictwo GREG. © Copyright by Wydawnictwo GREG
Autorzy opracowań: B. Wojnar, B. Włodarczyk, A Sabak, D. Stopka, A Szostak, D. Pietrzyk, A. Popławska, E. Seweryn, M. Zagnińska, J. Paciorek, E. Lis, M. D. Wyrwińska, A Jaszczuk, A Barszcz, A. Żmuda, K. Stypinska, A Radek, J. Fuerst, C. Hadam, I. Kubowia-Bień, M. Dubiel, J. Pabian, M. Lewcun, B. Matoga, A. Nawrot, S. Jaszczuk, A Krzyżek, J. Zastawny, K. Surówka, E. Nowak, P. Czerwiński, G. Matachowska, B. Więsek, Z. Daszczyńska, R. Całka
Zgodnie z regulaminem serwisu www.opracowania.pl, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody autora jest niedozwolone.
Ciekawostki (0)
Zabłyśnij i pokaż wszystkim, że znasz interesujący szczegół, ciekawy fakt dotyczący tego tematu.