Rozkwit średniowiecza - ziemie polskie w wiekach średnich

Rozkwit średniowiecza - ziemie polskie w wiekach średnich

Najstarsze informacje o plemionach polskich pochodzą z połowy IX w. Znajdują się w tzw. Geografie bawarskim. Wymienione są tam plemiona, które kojarzy się z ziemiami polskimi: Wolinianie i Pyrzyczanie na Pomorzu Zachodnim, Ślężanie, Dziadoszanie, Opolanie i Golęszyce na Śląsku, Wiślanie i Lędzice w Małopolsce, Goplanie na Kujawach. Inny dokument z X w. wymienia na Śląsku - Trzebowian i Bobrzan. Na Mazowszu żyli Mazowszanie, a na ziemiach Wielkopolski mieli swoje siedziby Polanie. Ważnym źródłem informacji jest Kronika Galla Anonima, który będąc na dworze Bolesława Krzywoustego opracowywał dzieje Polski. Dużo informacji dotyczących dziejów Polski i jej sąsiadów zawiera kronika Thietmara.

Na naszych ziemiach wykształciły się dwa silniejsze ośrodki państwowe. Państwo Wiślan znajdowało się w górnym biegu Wisły, główne grody to Kraków i Wiślica. Nie jest wykluczone, że władca państwa Wiślan popadł w zależność od księcia wielkomorawskiego. Około poł. X w. państwo Wiślan i Śląsk dostały się pod panowanie czeskie - znajdowały się aż do lat 90. X w. Państwo Polan znajdowało się w dorzeczu Warty, Noteci, obejmowało tereny Wielkopolski, z głównymi grodami: Gnieznem, Poznaniem, Kruszwicą. Najprawdopodobniej przed księciem Mieszkiem I panowali: Ziemowit, Leszek, Ziemomysł (za Gallem Anonimem). Powstanie państwa datuje się na poł. IX w. Mieszko I (ok. 960-992) jest pierwszym źródłowo poświadczonym władcą Polan - zjednoczył plemiona polskie w dorzeczu Odry, Warty i Wisły. Wprowadził Polskę do wspólnoty państw chrześcijańskiej Europy.

Za Mieszka I, Bolesława I Chrobrego (992-1025) i Mieszka II (1025-1034) siłę obronną stanowiła drużyna książęca, która pozostawała na usługach władcy. Na jej utrzymanie Mieszko I nałożył na ludność (z wyjątkiem wojów i możnych) system świadczeń (rentę feudalną przede wszystkim w naturze, w sposób ograniczony w pieniądzu). Te świadczenia były także wykorzystywane przez podróżującego po kraju monarchę. Drużyna książęca była przez władcę dowolnie wykorzystywano, mógł organizować wyprawy łupieżcze i zaborcze. Wojowie uczestniczyli w podziale łupów wojennych.

Zapamiętaj!

Po załamaniu się państwa pierwszych Piastów w latach 1034-1039 - książę Kazimierz I Odnowiciel (1034-1058) zreorganizował i odbudował system militarny państwa. Dawni wojowie byli osadzani na ziemi z obowiązkiem stawienia się na wezwanie władcy, korzystali z części renty feudalnej. System ten był dziedziczny, prowadził do osłabienia władzy książęcej, uszczuplenia domeny książęcej - pojawiła się zależność militarna władcy od coraz silniejszej grupy wojów-rycerzy i możnych.

Budowa wielkich grodów była obowiązkiem całej ludności, miała charakter świadczenia publicznego. Grody przyciągały osadników, którzy, zamieszkując tereny wokół grodów, tworzyli podgrodzia, zaczynało się kształtować wczesnośredniowieczne miasto, otaczane wałem umocnień. Gród taki był ważnym elementem systemu militarnego państwa. Władza książęca w X-XI w. była bardzo silna. Państwo miało charakter monarchii patrymonialnej. Stąd też władcy dokonywali dowolnych podziałów ziemi między swoich synów. Tak robili: Mieszko I, Bolesław II Chrobry, Władysław I Herman (1079-1102), Bolesław III Krzywousty (1106-1138). Sprzyjało temu utrwalenie zasady dziedziczności tronu w obrębie dynastii piastowskiej. Władca, jako najwyższy sędzia, sprawował sądownictwo nad całością ludności państwa (z wyjątkiem duchowieństwa, podległego prawu kanonicznemu). Podziały dzielnicowe - początkowo nietrwałe - prowadziły stopniowo do osłabienia władzy centralnej, wzrostu znaczenia możnych, szczególnie od czasu panowania Bolesława II Szczodrego (1058-1079, wygnanie króla przez opozycję) i księcia Władysława I Hermana (zmuszony pod presją możnych i synów do podziału państwa).

Ciągle była żywa i funkcjonowała instytucja wiecu, czyli zgromadzenia możnych świeckich i duchownych. W X i XI w. miał on ograniczone znaczenie - zatwierdzał decyzje władców, był organem doradczym dla panującego. Z czasem pozycja wieców dzielnicowych (okres rozbicia dzielnicowego) wzrosła wobec słabości władzy centralnej. Koronacje piastowskie: 1025 - Bolesław I Chrobry, 1025 - Mieszko II Lambert, 1076 - Bolesław II Szczodry - miały ogromne znaczenie:

Chrzest księcia i rozpoczęcie chrystianizacji kraju w 966 r. miało ogromne znaczenie. Polska została włączona do kręgu państw chrześcijańskiej Europy, co oznaczało możliwość czerpania z dorobku cywilizacyjnego i kulturowego, wzmocnienie władzy książęcej przez podporządkowanie Kościoła władcy, usamodzielnienie się Kościoła w Polsce wobec presji Kościoła niemieckiego. W 1000 r. odbył się tzw. zjazd w Gnieźnie i w konsekwencji utworzenie metropolii gnieźnieńskiej i trzech biskupstw polskich (Kraków, Kołobrzeg, Wrocław). Kontynuowana była akcja misyjna kierowana z Rzymu poprzez biskupstwo misyjne w Poznaniu. Kościół, uposażany licznymi dobrami przez władców, staje się realną siłą polityczną szczególnie od 2. poł. XI w. Z czasem Kościół będzie występował jako samodzielna siła, mając liczne immunitety od książąt polskich. Instytucje kościelne - parafie, diecezje, klasztory - otrzymywały od ludności tzw. dziesięcinę, która obok zwyczajowych świadczeń na rzecz państwa (panującego) znacznie obciążała ludność.

Mieszko I

Mieszko I przez współczesnych kronikarzy niemieckich nazywany jest „przyjacielem cesarza” (Widukind) i „wiernym cesarzowi”. W 972 r. (Thietmar) przyjaźń z Ottonem I Mieszko potwierdził płacąc trybut z ziem „aż do rzeki Warty”. Książę dwukrotnie popierał opozycję antycesarską ks. bawarskiego Henryka Kłótnika (973 i 983 r.). Dla wyjaśnienia został wezwany do Kwedlinburga, gdzie oddał na dwór niemiecki syna Bolesława jako zakładnika pokoju. Po śmierci cesarza Ottona I władca polski, popierając pretensje do tronu niemieckiego księcia Henryka, zerwał zależność od cesarstwa. W czasie spotkania z cesarzem Mieszko I odnowił przyjaźń i uznał jego zwierzchnictwo. Podarował cesarzowi wielbłąda i wiele innych darów (986 r.).

Bolesław I Chrobry (992-1025)

Prowadził bardzo aktywną politykę zagraniczną. Lata 992-1002, to czas wzmacniania władzy królewskiej i konsolidowanie państwa (usunął przyrodnich braci i macochę). Utrzymywał dobre stosunki z cesarstwem, Skandynawią i Węgrami, pogorszeniu uległy kontakty z Czechami i Rusią. Rozpoczął także starania o powołanie arcybiskupstwa w Gnieźnie. Wykorzystując męczeńską śmierć biskupa praskiego Wojciecha Sławnikowica w misji u Prusów w 997 r. i rozpoczął organizowanie kultu jego osoby - w 999 r. erygowane zostało „arcybiskupstwo św. Wojciecha w Gnieźnie”. Pielgrzymka cesarza Ottona III do grobu świętego Wojciecha w 1000 r. w Gnieźnie (zjazd gnieźnieński) potwierdziła utworzenie arcybiskupstwa w Gnieźnie i trzech biskupstw. Bolesław otrzymał prawo inwestytury dostojników kościelnych (naznaczania ich), Otton III uznał naszego księcia za równego sobie i zgodził się w ten sposób na podjęcie starań o koronę królewską (nałożenie diademu cesarskiego). Podarował Bolesławowi włócznię św. Maurycego, a Bolesław zrewanżował się, dając cesarzowi relikwie św. Wojciecha (ramię) i 300 uzbrojonch żołnierzy. Bolesław podjął u papieża starania o koronę królewską. Początek XI w. przyniósł zmianę pokojowej polityki Chrobrego. Rozpoczęły się wojny z królem niemieckim Henrykiem II i interwencje na Rusi Kijowskiej.

Etapy wojen z Niemcami:

I etap: 1002-1005 - Chrobry zajmuje Milsko i Łużyce, interweniuje w Czechach (zasiada na tronie, Czechy lennem niemieckim). Następuje kontrakcja króla niemieckiego. Walki toczą się na Łużycach i w Milsku, rusza wyprawa Henryka II na Polskę (wsparcie Wieletów i Czechów). Po zwycięstwach niemieckich zostaje podpisany w 1005 r. pokój pod Poznaniem: Chrobry traci: Łużyce, Milsko i Czechy, zatrzymuje Morawy i prawdopodobnie Słowację; II etap: 1007-1013 - Chrobry atakuje ziemie niemieckie, wyprawia się pod Magdeburg, odwetowe wyprawy niemiecko-czeskie (1010 - Śląsk, 1012) kończą się przegranymi Niemców. Henryk II rusza do Italii - w 1013 r. zostaje podpisany kolejny pokój w Merseburgu: Chrobry zostaje lennikiem Henryka II z Łużyc i Milska, otrzymuje pomoc niemiecką w wyprawie na Ruś, i obiecuje pomoc polską w wyprawie do Italii; III etap: 1015-1018 - Polacy otrzymują pomoc niemiecką w wyprawie na Ruś, brak jednak pomocy polskiej w niemieckiej wyprawie do Włoch, a Bolesław kontaktuje się z opozycją antyhenrykowską, co przyczynia się do wybuchu kolejnej wojny. Polacy unikają starć, broniąc się w grodach m.in. w 1017 r. w Niemczy. Wyprawa niemiecka dochodzi do Śląska, pomoc czeska okazuje się jednak nieskuteczna, rusza jednocześnie atak Rusinów Jarosława Mądrego na Polskę. W tej sytuacji udaje się odeprzeć atak niemiecki. W 1018 r. zostaje podpisany, kończący wojny, pokój w Budziszynie - Łużyce i Milsko pozostały przy Bolesławie, podobnie Morawy i prawdopodobnie Słowacja.

Celem podjęcia interwencji na Rusi było odzyskanie Grodów Czerwieńskich i rozbicie sojuszu rusko-niemieckiego a także próba utrwalenia wpływów polskich przez małżeństwo córki Bolesława z księciem Świętopełkiem. Wyprawy na Kijów odbyły się w latach: 1013-1014, 1018. W konsekwencji zdobyto liczne łupy i przyłączono do Polski Grody Czerwieńskie. Udało się także ułożyć przyjazne stosunki z księciem kijowskim Jarosławem.

Niestety zainteresowanie sprawami południa i wschodu oderwało uwagę od Pomorza Zachodniego, które częściowo usamodzielniło się.

Zapamiętaj!

Terytorium państwa Bolesława II Chrobrego w 1025 r. obejmowało: Pomorze Wschodnie (Gdańskie), Wielkopolskę, Śląsk z ziemią lubuską, Łużyce i Milsko, Małopolskę, Grody Czerwieńskie, Mazowsze i Kujawy, Morawy i prawdopodobnie Słowację.