Połączenie głosowe
Upewnij się, że masz włączone głośniki i mikrofon
zaprasza Cię do wspólnej nauki fiszek
Dominującym czynnikiem rzeźbotwórczym w klimatach wilgotnych i okresowo wilgotnych jest niszcząca i budująca działalność wód płynących. Rzeźba terenu powstała w wyniku takiego działania określana jest jako fluwialna.
Podstawowymi formami terenu w rzeźbie fluwialnej są doliny rzeczne. Dolina składa się z trzech części:
1. koryta - miejsca, gdzie obecnie płynie woda,
2. dna - dolnej, płaskiej części doliny (niektóre doliny nie mają płaskiego dna),
3. zbocza - pochyłej części doliny.
Działalność niszcząca wód płynących to erozja rzeczna. Intensywność erozji zależy od ilości i wielkości materiału skalnego niesionego przez rzekę. Decyduje o tym ilość oraz szybkość płynięcia wody. Erozja rzeczna dzieli się na wgłębną, wsteczną i boczną.
Erozja wgłębna prowadzi do pogłębiania dna doliny. Wynikiem tego działania są przede wszystkim doliny V-kształtne (wciosy). Swoją nazwę zawdzięczają temu, że w przekroju poprzecznym przypominają literę V. Są to doliny o stromych zboczach, bez wykształconego dna, występujące głównie w górach, w górnym biegu rzeki.
W wyniku erozji wgłębnej powstają również:
- gardziele dolinne - doliny o bardzo stromych, często pionowych zboczach;
- jary lub kaniony - doliny o stromych zboczach tworzące się zwykle na obszarach o budowie płytowej.
Charakterystyczną cechą kanionu jest schodkowy profil zbocza dolinnego. W miejscu występowania skał odpornych na niszczenie zbocze jest strome (często pionowe). Tam, gdzie są skały mniej odporne, zbocze jest łagodne.
W korytach rzecznych, w miejscu występowania odpornych skał tworzą się progi skalne i wodospady. Do ich niszczenia przyczynia się erozja wsteczna.
Spadająca woda podcina próg skalny u jego podstawy. Położone wyżej skały odrywają się i próg wodospadu cofa się w górę rzeki. Erozja wsteczna rozwija się również w obszarach źródłowych rzek. Woda podziemna, wypływająca w formie źródła, wypłukuje materiał skalny. Obszar źródłowy cofa się, rzeka się wydłuża. Jeżeli erozja wsteczna przetnie dział wodny, może dojść do połączenia z inną rzeką i tzw. kaptażu (przeciągnięcia).
W środkowym biegu rzeki, na terenach o niewielkim spadku zanika erozja wgłębna. Pojawia się natomiast erozja boczna. Prowadzi do poszerzania dna doliny i tworzenia doliny płaskodennej. Bocznie erodują rzeki meandrujące. Rzeka tego typu wije się w obrębie płaskiego dna doliny tworząc meandry (zakola). Nurt rzeczny po zewnętrznej stronie meandra podcina zbocze doliny. Jest to właśnie erozja boczna. Po stronie wewnętrznej meandra ma miejsce akumulacja rzeczna.
Zbocza dolin płaskodennych prawie zawsze mają profil schodkowy. Są to terasy (tarasy) rzeczne. Wyróżnia się trzy rodzaje teras rzecznych:
- terasy skaliste - początkowo ma miejsce erozja boczna prowadząca do powstania płaskiego dna doliny. Następnie erozja wgłębna rozcina dno i tworzy terasę wyciętą w litej skale;
- terasy osadowe - w pierwszej fazie dolina zasypana zostaje przez materiał osadowy. Następnie erozja wgłębna prowadzi do rozcięcia nagromadzonego materiału, przy czym rozcięcie to nie dochodzi do skały litej;
- terasy skalisto-osadowe - dolina zostaje zasypana przez materiał osadowy. Erozja wgłębna rozcina osady oraz skałę litą znajdującą się pod nimi.
Teksty dostarczyło Wydawnictwo GREG. © Copyright by Wydawnictwo GREG
Autorzy opracowań: B. Wojnar, B. Włodarczyk, A Sabak, D. Stopka, A Szostak, D. Pietrzyk, A. Popławska, E. Seweryn, M. Zagnińska, J. Paciorek, E. Lis, M. D. Wyrwińska, A Jaszczuk, A Barszcz, A. Żmuda, K. Stypinska, A Radek, J. Fuerst, C. Hadam, I. Kubowia-Bień, M. Dubiel, J. Pabian, M. Lewcun, B. Matoga, A. Nawrot, S. Jaszczuk, A Krzyżek, J. Zastawny, K. Surówka, E. Nowak, P. Czerwiński, G. Matachowska, B. Więsek, Z. Daszczyńska, R. Całka
Zgodnie z regulaminem serwisu www.opracowania.pl, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody autora jest niedozwolone.
Ciekawostki (0)
Zabłyśnij i pokaż wszystkim, że znasz interesujący szczegół, ciekawy fakt dotyczący tego tematu.