Wydalanie
Sposoby wydalania końcowych produktów przemiany materii
Przez wydalanie rozumiemy usuwanie końcowych produktów przemiany materii poza obręb organizmu. Obok oddychania i przemiany materii jest ono jedną z nieodzownych funkcji każdej komórki.
Końcowe produkty przemiany materii to związki najczęściej nieorganiczne, nieprzydatne do dalszego przerobu. Są wydalane są przez płuca, skórę, nerki.
| Wydalanie |
| nerki |
skóra |
płuca |
- mocznik,
- woda,
- sole min. (mocz)
|
- dwutlenek węgla (CO2),
- woda,
- mocznik,
- amoniak,
- sole min. (pot)
|
- dwutlenek węgla (CO2),
- para wodna
|
Budowa i rola układu wydalniczego
Do ważniejszych funkcji układu wydalniczego należy:
a) wydalanie zbędnych produktów przemiany materii;
b) regulowanie zawartości wody w organizmie;
c) regulowanie gospodarki mineralnej;
d) regulowanie ciśnienia krwi.
Budowa układu moczowego
| Elementy układu moczowego |
Budowa |
Funkcja |
| Nerki |
Na przekroju nerki wyróżniamy:
- korę nerki, w której znajdują się kłębuszki nerkowe, będące splotem włosowatych naczyń krwionośnych otoczonych torebką,
|
Produkcja moczu pierwotnego. |
- rdzeń nerki, w nim znajdują się kanaliki nerkowe uchodzące do piramid nerkowych, które z kolei uchodzą do miedniczek nerkowych
|
Powstawanie moczu ostatecznego. |
| Moczowody |
Przewody łączące miedniczkę nerkową z pęcherzem moczowym. Ich ściany zbudowane są z tkanki mięśniowej gładkiej, a od wewnątrz wyścielone są błoną śluzową. |
Przepływ moczu. |
| Pęcherz moczowy |
Ścianki zbudowane z mięśni gładkich. Pojemność wynosi 300-700 cm3. |
Zbieranie moczu. |
| Cewka moczowa |
Jest zbudowana z mięśni gładkich. Wewnątrz znajduje się błona śluzowa, między pęcherzem a cewką moczową występuje mięsień zwieracz. |
Wyprowadzanie moczu. |
Podstawową funkcjonalną jednostką nerki jest nefron składający się z:
- ciałka nerwowego,
- kanalika krętego.
Ciałko nerkowe to kłębuszek naczyń włosowatych otoczony przez torebkę kłębuszka zwaną torebką Bowmana. Torebka kłębuszka przechodzi w kanalik kręty.
Powstawanie moczu i higiena układu moczowego
Proces tworzenia się moczu w nerkach przebiega w dwóch etapach:
- I etap to filtracja kłębuszkowa - tętniczka doprowadzająca krew do kłębka jest grubsza niż naczynie odprowadzające, dlatego krew przesączając się spływa do torebki otaczającej kłębek, tworząc mocz pierwotny; który zawiera: wodę, mocznik, sole mineralne, cukier.
- II etap to wchłanianie do krwi wody i związków, które organizm może jeszcze wykorzystać. Wchłanianie odbywa się w kanalikach krętych. Powstały płyn spływa, jako mocz ostateczny, do miedniczek nerkowych.
Właściwości moczu
Mocz jest to przejrzysty płyn o jasnożółtym zabarwieniu i charakterystycznym zapachu. W ciągu doby człowiek wydala średnio około 600-2500 ml moczu. W skład moczu wchodzą: mocznik, kwas moczowy, amoniak, sole mineralne, woda. Obecność w moczu białka, cukru, barwników żółciowych pozwala określić stan chorobowy. Białko w moczu sugeruje o uszkodzeniu nerek. Obecność cukru świadczy o chorobie trzustki. Kwas moczowy występuje w moczu pacjentów chorych na białaczkę. Mocz chorych na żółtaczkę ma ciemniejszą barwę, a to za sprawą barwników żółciowych. Stwierdzenie w moczu czerwonych krwinek może wskazywać na kamicę nerkową. Wykonując w moczu test ciążowy można stwierdzić także ciążę.
Wydalanie moczu
Wydalanie moczu przez małe dzieci w pierwszych miesiącach życia jest aktem odruchowym. W starszym wieku odruch ten staje się kontrolowany przez korę mózgową, dzięki czemu można świadomie powstrzymywać i regulować oddawanie moczu.
W przypadku ciężkich chorób lekarze ratują życie stosując sztuczną nerkę, dzięki której wykonuje się dializę, czyli oczyszczanie krwi ze szkodliwych związków, np.: mocznika. Oczyszczona krew powraca przez żyłę do ciała pacjenta.
Higiena układu moczowego
Do najczęściej spotykanych chorób układu moczowego należą: przewlekłe i ostre zapalenie nerek, pęcherza moczowego, cewki moczowej; kamica moczowa. Głównym czynnikiem wywołującym choroby układu moczowego są bakterie i czynniki klimatyczne, np.: temperatura.
Aby uniknąć chorób, należy:
a) nie przetrzymywać moczu;
b) przestrzegać zasad higieny osobistej;
c) nosić ciepłą odzież w dni chłodne i wietrzne.
Budowa i rola skóry
Skóra spełnia wiele zadań w organizmie człowieka. Przede wszystkim:
a) stanowi powłokę zewnętrzną ciała;
b) odbiera wrażenia ze środowiska za pomocą receptorów (zakończeń nerwowych);
c) stanowi barierę przed wnikaniem bakterii do wnętrza;
d) ochrania organizm przed utratą ciepła;
e) wytwarza witaminę D3;
f) uczestniczy w procesach wydzielania i wydalania;
g) ochrania przed promieniowaniem nadfioletowym.
| Warstwa skóry |
Budowa |
| Naskórek: |
|
|
Komórki zrogowaciałe tworzą nabłonek wielowarstwowy o różnej grubości. Najstarsze komórki złuszczają się w postaci cienkich płatów. |
|
Jest to warstwa macierzysta naskórka, ponieważ powstają tu nowe komórki. Z niej powstają gruczoły skóry, włosy i paznokcie. Występują tu komórki produkujące barwnik, zwany melaniną, nadający barwę włosom i skórze. Warstwa ta chroni również organizm przed działaniem promieni ultrafioletowych. Pod wpływem promieniowania ilość barwnika zwiększa się, zabezpieczając głębsze warstwy skóry i zmniejszając ryzyko zachorowania na raka skóry. |
| Skóra właściwa |
Zbudowana jest z tkanki łącznej. Jej grubość wynosi 0,5-3 mm. Występują tu włosowate naczynia krwionośne i limfatyczne, nerwy, ciałka zmysłowe, cebulki włosowe oraz części wydzielnicze gruczołów potowych. Odznacza się dużą elastycznością i wytrzymałością. |
| Rkanka podskórna |
Formalnie nie należy do skóry, ale jest z nią ściśle związana. Składa się z tkanki łącznej i podściółki tłuszczowej. Chroni organizm przed utratą ciepła. |
Wytwory naskórka
Do wytworów naskórka zaliczamy gruczoły skóry, włosy i paznokcie.
| Wytwory naskórka |
Cechy budowy i funkcje |
| Włosy |
Powstają z komórek naskórka, wnikających w głąb skóry aż do warstwy podskórnej. We włosach wyróżnia się: łodygę włosa, występującą ponad skórą, i korzeń włosa, tkwiący skośnie w skórze. Włosy żyją od 3 do 5 lat. |
| Gruczoły potowe |
Tworzą kłębuszki z kanalikami wyprowadzającymi pot. Wydalanie potu służy termoregulacji oraz wydalaniu zbędnych produktów przemiany materii. |
| Gruczoły łojowe |
Mają kształt pęcherzykowaty. Są zlokalizowane w sąsiedztwie włosów. Ich wydzielina, łój, służy do natłuszczania skóry i włosów, zabezpiecza też przed bakteriami. |
| Gruczoły mlekowe |
Pełny rozwój osiągają u kobiet, ich funkcje wydzielnicze są realizowane w okresie karmienia potomstwa. |
| Paznokcie |
Pokrywają opuszki palców. Są to zrogowaciałe płytki utworzone przez warstwę rozrodczą naskórka. Zdrowe paznokcie mają gładką i lekko wypukłą powierzchnię. |
Rola skóry i obiegu krwi w termoregulacji
Podczas nadmiernego oziębienia powierzchni ciała naczynia krwionośne kurczą się i mniejsza ilość krwi dociera do skóry, skutkiem czego ciało oddaje mniej ciepła.
Przy przegrzaniu naczynia krwionośne w skórze rozszerzają się, skóra czerwienieje i zwiększa się wydzielanie potu. Pot, znajdujący się na powierzchni skóry, paruje pobierając ciepło, co z kolei powoduje ochłodzenie ciała.
Higiena skóry
Na powierzchni skóry gromadzi się brud, który składa się z potu, łoju, złuszczonych komórek naskórka, kurzu i licznych bakterii. W razie uszkodzenia skóry bakterie z brudu mogą przenikać do organizmu, dlatego należy codziennie zmywać całą powierzchnię skóry ciepłą wodą i mydłem. Codzienna pielęgnacja skóry ma też znaczenie estetyczne i wpływa na dobre samopoczucie.
W okresie dojrzewania na skórze twarzy, szyi, pleców pojawia się trądzik. Jest on spowodowany zaburzeniami hormonalnymi w organizmie. Trądzik nie jest stanem chorobowym i jeżeli nie zostanie zainfekowany, po jakimś czasie zniknie.
Czystość i higiena skóry zabezpiecza nas przed pasożytami, np.: wszawicą, pchłami, świerzbowcem.
Do najczęściej występujących chorób skóry zaliczamy: grzybicę, opryszczkę, ropne choroby skóry wywołane przez bakterie, łuszczycę, choroby alergiczne. Skóra narażona jest również na oparzenia i odmrożenia.
Oparzenia mogą być spowodowane: ogniem, wrzącą wodą, związkami chemicznymi, promieniami słonecznymi. Rozróżnia się trzy stopnie oparzeń. Jedynie w przypadku oparzenia pierwszego stopnia (zaczerwienie i lekki obrzęk skóry) nie trzeba zwracać się do lekarza. W przypadku większego oparzenia nie wolno przekłuwać pęcherzy. Najlepiej przyłożyć sterylizowany opatrunek i udać się do lekarza.
Odmrożenia poznajemy po zblednięciu skóry i utracie jej wrażliwości, ponieważ ustaje tam krążenie krwi. Pomoc polega na przywróceniu krążenia przez delikatne nacieranie skóry lub kąpiel w coraz wyższej temperaturze. Odmrożone miejsce po ogrzaniu można posmarować tłustym kremem. Przy cięższych odmrożeniach, gdy nastąpi martwica tkanek, należy zwrócić się do lekarza.
Zestawienie wiadomości o pracy układów
Współdziałanie układu krwionośnego z innymi układami
Układ krwionośny zawiera krew, która jako tkanka płynna krąży w naczyniach krwionośnych, docierając do wszystkich komórek ciała. Za pośrednictwem krwi możliwa jest współpraca wszystkich narządów i układów. Główną funkcją krwi jest transport pobranego z układu oddechowego tlenu oraz z układu pokarmowego (jelita cienkiego) składników pokarmowych i dostarczenie ich do komórek. W komórkach odbywa się przemiana materii i powstają produkty uboczne - szkodliwe dla organizmu, które krew pobiera i transportuje do odpowiednich układów, w celu usunięcia ich z organizmu.
Współpraca układów w procesie metabolizmu
| Krwionośny (transport) |
Pokarmowy (trawienie) |
Oddechowy (wymiana gazowa) |
Wydalniczy (usuwanie produktów przemiany materii) |
Praca komórek (metabolizm) |
| transport O2 |
pobieranie pokarmu |
pobieranie O2 |
odsączanie z krwi i wydalanie: mocznika, kwasu moczowego, wody |
utlenianie składników pokarmowych |
| transport CO2 |
trawienie pokarmu |
wydalanie CO2 |
- |
wytwarzanie produktów przemiany materii |
| transport substancji pokarmowych |
wchłanianie składników pokarmowych |
wydalanie wody |
- |
magazynowanie produktów budulcowych i energetycznych |
| transport produktów przemiany materii |
usuwanie niestrawionych resztek |
- |
- |
- |
Ciekawostki (0)
Zabłyśnij i pokaż wszystkim, że znasz interesujący szczegół, ciekawy fakt dotyczący tego tematu.