W wyniku przesuwających się frontów ogromne tereny Europy Środkowo-Wschodniej dostały się pod wpływy polityczne i militarne Związku Radzieckiego. Takie rozwiązanie zostało zaakceptowane przez państwa zachodnie. Wkraczający żołnierze Armii Czerwonej początkowo byli witani jako wyzwoliciele.
We wszystkich państwach środkowoeuropejskich scenariusz polityczny był podobny. Komuniści, nie mający zbyt dużego poparcia w społeczeństwie, korzystając z pomocy radzieckiej i pod osłoną stacjonujących oddziałów radzieckich, wchodzili w sojusze wyborcze, zawierali porozumienia rządowe i parlamentarne. W drugiej kolejności opanowywali kluczowe stanowiska (wojsko, policja, gospodarka), przejmując pełną kontrolę nad całością państwa, które ulegało całkowitemu podporządkowaniu ZSRR.
Jeszcze w czasie II wojny światowej zmarł car Borys III, a władzę przejął małoletni Symeon II. We wrześniu 1946 r. proklamowano republikę, a w październiku wybory parlamentarne wygrali komuniści. Pierwszym komunistycznym premierem rządu został Georgi Dymitrow, były przewodniczący Kominternu.
W kraju rozpoczął się okres rządów dyktatury komunistycznej - czystki i nagonka na działaczy partii opozycyjnych, inwigilowanie i zwalczanie popularnej w społeczeństwie partii chłopskiej, której szef, Nikoła Petkow, został aresztowany i po pokazowym procesie stracony. Kolejny etap sowietyzacji nastąpił po 1947 r., po ratyfikowaniu traktatu pokojowego z sierpnia 1947 r. i opuszczeniu państwa przez aliancką komisję kontrolną. Nastąpiła kolektywizacja rolnictwa, wprowadzenie w gospodarce centralnego sterowania i planowości, rozbicie i delegalizacja partii opozycyjnych. Bułgarska partia socjaldemokratyczna została zmuszona do połączenia z Bułgarską Partia Robotniczą - utworzono Bułgarską Partię Komunistyczną.
W połowie 1944 r. front wschodni zbliżył się do granicy rumuńskiej. W sierpniu król Michał zdymisjonował profaszystowski rząd gen. Iona Antonescu i wypowiedział wojnę państwom Osi, doprowadzając jednocześnie do zawieszenia broni z ZSRR. Powstał rząd koalicyjny złożony z komunistów, Narodowej Partii Chłopskiej, liberałów i socjaldemokratów. Premier Nicolae Radescu, obawiając się wpływów komunistycznych, próbował ograniczyć wpływy Narodowego Frontu Demokratycznego (kierowany przez komunistów). W odpowiedzi w lutym 1945 r. wojska radzieckie przejęły kontrolę nad kwaterą dowództwa armii rumuńskiej, marszałek ZSRR, Andriej Wyszyński, zmusił króla do mianowania na stanowisko premiera przywódcę niewielkiej partii chłopskiej Frontu Oraczy Petru Grozę (rozpoczęcie reformy rolnej i nacjonalizacji przemysłu, początki zwalczania opozycji. Król Michał odsunął się od czynnego życia publicznego).
W listopadzie 1945 r. w wyborach do parlamentu Narodowy Front Demokratyczny i jego sojusznik w Siedmiogrodzie, Węgierska Unia Ludowa, odniosły sukces (wybory sfałszowano, partie opozycyjne odmówiły w nich udziału). Po podpisaniu w 1947 r. przez Rumunię traktatu pokojowego państwa zachodnie nie interesowały się sytuacją w tym kraju, nastąpiły czystki polityczne, sowietyzacja Rumunii. W grudniu 1947 r. król Michał został zmuszony do abdykacji, wyjechał z kraju. W nowych „wyborach” (grudzień) zwycięstwo odniósł sojusz komunistów i ludowców, w kwietniu uchwalono nową konstytucję wprowadzającą ustrój „demokracji ludowej”.
Emigracyjny rząd czechosłowacki utrzymywał dobre stosunki z ZSRR. W sierpniu 1944 r. na Słowacji wybuchło powstanie antyniemieckie kierowane przez komunistów. Czesi i Słowacy wykazywali pozytywny stosunek wobec wkraczających oddziałów Armii Czerwonej. W marcu 1945 r. prezydent Edward Beneś powierzył misję premiera Zdenkowi Fierlingerowi, który stanął na czele koalicyjnego rządu - program zakładał przeprowadzenie reformy rolnej, nacjonalizację przemysłu i ścisły sojusz z ZSRR. Rząd koalicyjny przystąpił do rozprawy z kolaborantami aresztując wielu Słowaków i znacznie mniej Czechów (prawdziwych i nieprawdziwych współpracowników państwa słowackiego kierowanego przez ks. Józefa Tiso skazanego na śmierć w 1946 r.).
W majowych wyborach z 1946 r. komuniści zdobyli prawie 40% mandatów. Dzięki temu w nowym rządzie obsadzili wiele kluczowych stanowisk (m.in. sprawy wewnętrzne) - premierem został komunista Klement Gottwald. Mieli duże wpływy w wojsku, rozpoczął się okres czystek. W listopadzie 1947 r. pod presją komunistów prezydent Beneś zdymisjonował jednego z wicepremierów. Komuniści tracili popularność w społeczeństwie. W lutym 1949 r. komuniści przystąpili do organizowania demonstracji będących wyrazem poparcia dla ministrów komunistycznych. Politycy partii opozycyjnych wyrażali protesty wobec działań policji, czystek i praktyk komunistów. W atmosferze napiętej sytuacji prezydent Beneś zdymisjonował ministrów nie będących członkami partii komunistycznej - nowymi ministrami zostali komuniści. Ze zdwojoną siłą kontynuowano czystki i likwidowano partie opozycyjne. Rozbita socjaldemokracja czechosłowacka w 1948 r. została wcielona do Komunistycznej Partii Czechosłowacji. Majowa konstytucja wprowadzała ustrój „demokracji ludowej” - prezydent Beneś ustąpił z urzędu, niebawem zmarł. Komuniści przejęli pełnię władzy, w Czechosłowacji rozpoczął się okres terroru komunistycznego.
Pod koniec 1944 r. Węgry zostały zajęte przez wojska Armii Czerwonej. Jako państwo współpracujące z Niemcami były traktowane na równi z krajami pokonanymi - gwałty, rabunek mienia, deportacje i terror radziecki wobec wielu środowisk nie tylko kolaborujących z faszystami (aresztowany i zabity Raoul Wallenberg, dyplomata szwedzki pomagający w czasie wojny Żydom). W Debreczynie w grudniu powstał koalicyjny rząd gen. Beli Miklosza, który podpisał rozejm z ZSRR. Węgierska Partia Komunistyczna nie cieszyła się szerokim poparciem w społeczeństwie. W listopadzie 1945 r. w wyborach parlamentarnych wygrała umiarkowana Partia Drobnych Rolników (57% głosów), socjaldemokraci i komuniści łącznie uzyskali prawie 35% głosów. Pod naciskiem Rosjan został utrzymany koalicyjny rząd, a ministrem spraw wewnętrznych został komunista. 31 stycznia 1946 r. Węgry zostały republiką.
Rozpoczął się czas terroru komunistycznego, przy zachowaniu pozorów demokracji. Zainteresowanie państw zachodnich Węgrami po podpisaniu w lutym 1947 r. traktatu pokojowego było minimalne. Po serii aresztowań polityków niekomunistycznych i sfingowanych procesów nastąpiła sowietyzacja państwa. W maju, pod presją komunistów, premier Ferenc Nagy ustąpił ze stanowiska. Mimo braku szerokiego poparcia w społeczeństwie, komuniści weszli do rządów koalicyjnych, doprowadzając następnie do rozbicia, a w końcu rozwiązania partii demokratycznych. W czerwcu 1948 r. doszło do zjednoczenia komunistów i socjaldemokratów, przyspieszono akcję czystek, wzmógł się terror służb bezpieczeństwa. W wyborach z maja 1949 r. komuniści „zdobyli” ponad 95% miejsc w parlamencie, nowa konstytucja z sierpnia, wzorowana na radzieckiej, utwierdziła dominującą pozycję komunistów w państwie i kończyła okres sowietyzacji.
W czasie wojny tereny Jugosławii zostały zajęte przez wojska niemiecko-włoskie. Król Piotr II i legalny rząd udali się na emigrację. W kraju rozpoczęła się wojna partyzancka z okupantami - na czele ruchu oporu stanął przywódca komunistów Josip Broz-Tito. Antyfaszystowska Rada Wyzwolenia Narodowego Jugosławii, grupująca różne środowiska polityczne, była polityczną reprezentacją ruchu oporu. Komuniści jugosłowiańscy cieszyli się poparciem i pomocą radziecką. W 1943 r. Antyfaszystowska Rada proklamowała się organem ustawodawczym, tworząc Komitet Wyzwolenia Narodowego (tymczasowy rząd) z Tito na czele. Próby porozumienia polityków jugosłowiańskich na Zachodzie z Tito skończyły się fiaskiem. W marcu 1945 r. w Belgradzie powstał rząd koalicyjny - większość stanowisk ministerialnych obsadzili komuniści. W wyniku listopadowych wyborów (głosowano na jedną listę) władzę zdobyli komuniści, którzy w styczniu 1946 r. uchwalili tekst konstytucji (wzorowana na radzieckiej z 1936 r.). Powstała Federacyjna Republika Jugosławii (Serbia, Słowenia, Chorwacja, Macedonia, Czarnogóra, Bośnia i Hercegowina), nastąpiła nacjonalizacja przemysłu, pełna kolektywizacja rolnictwa, Tito zdobył prawie nieograniczoną władzę jako prezydent, premier, minister obrony, przywódca jednej partii. Po umocnieniu się komunistów u władzy nastąpił okres represji wobec działaczy innych partii, czystki, terror i eliminacja partii opozycyjnych.
Po początkowych doskonałych stosunkach Tito z Kremlem nastąpił czas ochłodzenia (zbytnia samodzielność i niezależność Jugosławii), aż do całkowitego zerwania. Tito cieszył się w kraju pełnym poparciem, liczba członków partii komunistycznej rosła. Wobec izolacji ze światem komunistycznym Jugosławia nawiązała współpracę z Zachodem.
W kraju w latach 50. zaszły poważne zmiany - w czerwcu 1950 r. na mocy ustawy o radach robotniczych w przedsiębiorstwach wprowadzono zarząd rad robotniczych, w 1952 r. rozpoczęto odchodzenie od kolektywizacji - rozwiązanie spółdzielni. W styczniu 1953 r. nowa konstytucja wprowadziła wyższą izbę parlamentu - Radę Producentów, zwiększono uprawnienia samorządu lokalnego - nowy model komunizmu samorządowego.
W sytuacji przejmowania przez komunistów-władzy w państwach Europy Środkowo-Wschodniej i narastających konfliktów w ramach „zimnej wojny” zaczęto zacieśniać współpracę między partiami komunistycznymi. Inspiracja do takich działań płynęła z Moskwy. 22 września 1947 r. w Szklarskiej Porębie zebrali się przedstawiciele partii komunistycznych (ZSRR, Polska, Czechosłowacja, Węgry, Rumunia, Jugosławia, Bułgaria, Francja, Włochy). Na zakończenie konferencji 27 września zebrani powołali do życia Biuro Informacyjne - Kominform: kierowanie wspólną walką z imperializmem, wymiana doświadczeń i wsparcie. Potępiono państwa zachodnie, partie socjalistyczne i socjaldemokratyczne. Ruch komunistyczny cieszył się coraz szerszym uznaniem. Dzięki pomocy państw komunistycznych w wielu krajach do władzy doszli komuniści - Chiny, Korea, Birma, Indochiny, państwa latynoamerykańskie. Rozwój komunizmu w świecie, jego wsparcie w ruchu dekolonizacyjnym, ekspansja ideologiczna i militarna wywołały reakcję demokracji zachodnich, które dostrzegły konieczność współpracy i tworzenia organizacji międzynarodowych.
Pogłębiaj wiedzę w temacie: Sowietyzacja Europy Środkowo-Wschodniej
Ciekawostki (0)
Zabłyśnij i pokaż wszystkim, że znasz interesujący szczegół, ciekawy fakt dotyczący tego tematu.