Pieśń o Rolandzie

Pieśń o Rolandzie

Rodzaj literacki: epika

Gatunek literacki: epos rycerski

Autor, czas i miejsce powstania

Problem autorstwa Pieśni o Rolandzie pozostał do tej pory nie wyjaśniony. Ostatni wiersz poematu wskazuje, iż jego twórcą mógł być Turold, być może opat Malmesbury lub biskup Bayeux. Niektórzy badacze przypisują Turoldowi autorstwo jedynie ostatniej części utworu, dla innych był on tylko recytatorem, a więc wykonawcą Pieśni o Rolandzie. Twórca poematu był niewątpliwie człowiekiem oczytanym, znał dzieła poetów antycznych, posiadał umiejętność analizy psychiki ludzkiej oraz miał dar obserwacji życia codziennego.

Pieśń o Rolandzie powstała prawdopodobnie około XI wieku, aczkolwiek dokładna data nie jest możliwa do ustalenia. Najstarsza zachowana wersja, tzw. rękopis oksfordzki, pochodzi z XII wieku. Kopia spisana przez normandzkiego skrybę, odkryta została na nowo w 1837 roku przez Francisque Michela, a opracowana krytycznie w XX wieku przez badacza literatury starofrancuskiej - Josepha Bédiera.

Czas i miejsce akcji. Kontekst historyczny

Akcja poematu nawiązuje do historycznej wyprawy cesarza Karola Wielkiego do Hiszpanii przeciwko Saracenom w VIII w. W trakcie odwrotu francuskich wojsk na tylną straż napadli Baskowie. Wbrew wersji przedstawionej w Pieśni o Rolandzie, Karol nie powrócił do Hiszpanii, nie zdobył Saragossy, w tym momencie historycznym potęga chrześcijańska nie zatriumfowała nad niewiernymi.

Bohaterowie

Roland - hrabia, dowódca jednego z oddziałów, symbol rycerstwa. Waleczny, odważny, rycerski, okrutny dla wrogów, serdeczny wobec przyjaciół. Jego osobowość nie jest jednak wolna od wad. Rolanda cechuje pycha (która doprowadza bohatera do klęski), porywczość i brak rozwagi. Pokonany przez wroga bohater umiera jako moralny zwycięzca i męczennik.

Karol Wielki - cesarz Francuzów, potężny i waleczny. Troszczy się o swoich poddanych, najwyższymi wartościami są dla niego wiara, Kościół katolicki i naród. Jego władza pochodzi od Boga. Karol Wielki jest symbolem wojującego Kościoła.

Oliwier - przyjaciel Rolanda, oddany, wierny, waleczny, rozsądny.

Ganelon - zdrajca, ojczym Rolanda, skazany przez Karola Wielkiego na śmierć.

Naim - książę, doradca Karola.

Turpin - biskup feudalny, wierny cesarzowi.

Streszczenie (fragment)

Po zaciętej bitwie cesarz Francji, Karol Wielki, zdobył Saragossę. Wojska francuskie zniszczyły miasto i wszystkie miejsca pogańskiego kultu. Karol Wielki jako chrześcijanin czynił to wszystko w imię Boga. Chciał ochrzcić pogan, jeżeli ktoś się opierał, rozkazywał go zabić. Nie została ochrzczona królowa, którą cesarz kazał zabrać jako brankę do Francji, gdyż zapragnął, aby ona nawróciła się na wiarę chrześcijańską z miłości.

Kiedy oddziały wojsk francuskich wracały po zwycięskiej bitwie do ojczyzny, żołnierze tylnej straży zostali zdradziecko napadnięci przez Saracenów. Oliwier, Prosił, aby Roland zadął w róg i wezwał na pomoc Karola Wielkiego. Roland odmówił, ponieważ jego imię zostałoby okryte hańbą. Oświadczył, że dla swego władcy i ojczyzny gotów jest znosić wszystko. Do rycerzy przemówił arcybiskup Turpin, który przypomniał, iż walczą oni w obronie chrześcijaństwa. Roland zdecydował się zadąć w róg, jednak było już za późno, Oliwier zarzucił przyjacielowi szaleństwo, które doprowadziło do śmierci rycerzy i przegranej bitwy. Roland, widząc klęskę, chciał zniszczyć swój miecz Durendal, aby nie dostał się w ręce wrogów. Z mieczem tym Roland walczył dla „słodkiej” Francji i Karola Wielkiego. Był to niezwykły miecz, gdyż w jego gałce umieszczono relikwie świętych.

Roland czuje, że niebawem umrze, idzie na szczyt góry, kładzie się na zielonej murawie twarzą do ziemi, obraca głowę w kierunku Hiszpanii, co oznacza, iż umiera jako zwycięzca. Wspomina ziemie, które zdobył jako rycerz, ojczyznę, krewnych, Karola Wielkiego. Prosi Boga o przebaczenie, ofiarowuje Mu prawą rę kawicę, którą święty Gabriel wziął z jego dłoni. Kiedy umarł, aniołowie zanieśli jego duszę do raju.

Problematyka

Roland został wykreowany jako idealny rycerz. Jest on dzielnym wojownikiem, dobrym chrześcijaninem, wiernym poddanym króla. Ponad życie kocha swojego władcę: „Dla swego pana godzi się ścierpieć wielkie niedole i znosić wielkie gorąca i wielkie zimna, i trzeba postradać krew i ciało” i pilnuje jego własności, bo umiera za „słodką Francję” rozumianą jako włości suwerena. Walczy za wiarę chrześcijańską „Hańba dla pogan, prawo dla chrześcijan”, broni Kościoła, modli się za siebie i swoich rycerzy, czuje się nie tylko wasalem króla, ale i Boga, gdyż umierając w geście lennika oddaje Bogu swą rękawicę. Jego dusza, jako wojownika za wiarę, została wzięta przez aniołów do nieba. Jest waleczny, będąc idealnym rycerzem nie umiera jak zwykły żołnierz, jego śmierć została przedstawiona w kategoriach cudowności. Bohater, mimo że przegrał bitwę, nie został pokonany - ostatkiem sił udaje się na wzgórze, aby móc skłonić głowę w kierunku Hiszpanii. Dla Rolanda sprawą nadrzędną był rycerski honor rozumiany jako cześć, godność osobista, dobre imię, ambicja. Roland za wszelką cenę szuka wyróżnienia, toteż bitwa z Saracenami stała się taką okazją. Postępowanie honorowe to dotrzymywanie danego słowa, gdyż jego złamanie byłoby zdradą nie tylko ojczyzny, ale i własnego dobrego imienia „Nie daj Bóg, aby przeze mnie hańbiono mój ród i aby słodka Francja miała iść w pogardę”, „Chybabym oszalał! Postradałbym w słodkiej Francji moje imię”. Honor to także mieszanina sumienia z egoizmem, bo przecież Roland nie chciał zadąć w swój cudowny róg, aby wezwać na pomoc Karola Wielkiego, gdyż chciał okryć się chwałą (działał z pobudek egoistycznych), kiedy zaś ujrzał cierpienie i śmierć swoich rycerzy, odezwało się w nim sumienie, chciał zatrąbić w róg, ale było już za późno.

Główne tematy i idea przewodnia poematu

Celem poematu było wezwanie całego rycerstwa do wzięcia udziału w walkach z islamem. W dobie wojen krzyżowych postać Rolanda miała się stać symbolem porażającego zwycięstwa wiary chrześcijańskiej. Jednocześnie poemat stanowił formę apoteozy ojczyzny i pochwałę bohaterów, którzy oddając swe życie za wiarę, króla i Francję urastali do rangi męczenników i świętych.

Główne motywy tematyczne utworu:

- rycerska przyjaźń między Rolandem i Oliwierem, wątek miłości bohatera do kobiety (Ody),

- zdrada ojczyzny popełniona przez Ganelona i kara jako konsekwencja niewierności,

- miłość ojczyzny i wierność królowi oraz wierze chrześcijańskiej, konieczność świętej wojny z islamem,

- zwycięstwo sumienia i uczuć patriotycznych nad pychą (decyzja Rolanda o wezwaniu pomocy).

Przepojona wiarą, miłością i patriotyzmem Pieśń o Rolandzie jest francuskim eposem narodowym.

Obraz obyczajów epoki

Autor Pieśni o Rolandzie z dużą wiernością odtworzył życie społeczno-obyczajowe Francji w XI wieku. Poemat ukazuje świat feudalnego rycerstwa i arystokracji - warstw, których życie podporządkowane zostało religii chrześcijańskiej, miłości ojczyzny i wierności wobec władcy. Liczne obrazy scen wojennych towarzyszą przedstawieniu relacji społecznych: stosunki między władcą a wasalami, rycerzy między sobą oraz zasady funkcjonowania państwa (narady, sądy). Obrazu feudalnego społeczeństwa dopełniają opisy zbroi oraz strojów.

Średniowieczne wzorce osobowe

W epoce średniowiecza wykształciły się pewne wzory zachowań ludzkich, uznawane za szczególnie pożądane. Należą do nich ideał doskonałego rycerza oraz ideał władcy.

Ideał doskonałego rycerza: Idealny rycerz to człowiek, dla którego najwyższe wartości stanowią: miłość ojczyzny, wiara katolicka oraz posłuszeństwo i wierność wobec władcy. W walce kieruje się honorem, jest odważny i mężny, wierny w przyjaźni i miłości. Nadrzędnym celem jego życia jest walka w obronie chrześcijaństwa, realizowana w trakcie częstych w okresie średniowiecza wypraw krzyżowych.

Takim idealnym rycerzem, spełniającym wszystkie wymogi wzoru, był Roland. Syntezę jego rycerskich cnót ukazuje scena śmierci bohatera, w której Roland za swe ziemskie czyny uzyskuje wieczną sławę i nagrodę w niebie. Mając świadomość zbliżającego się zgonu, bohater na miejsce swojej śmierci wybiera wzgórze (aluzja do Golgoty, na której ukrzyżowany został Chrystus) i gromadzi wokół siebie atrybuty swojego stanu (miecz - tym cenniejszy, że w jego głowicy są zamknięte relikwie - i róg - atrybut dowódcy). W swojej ostatniej spowiedzi przywołuje wartości nadające sens jego życiu: wiarę, ojczyznę, wierność wobec króla, przywiązanie do rodu. Po akcie zgonu (przypominającym śmierć Chrystusa) aniołowie zabierają duszę bohatera do nieba. W scenie śmierci Roland urasta do symbolu wojownika - męczennika, świętego, ginącego za wiarę.

Idealny władca, którego przykładem jest w poemacie postać Karola Wielkiego, posiada wszystkie cechy doskonałego rycerza. Będąc zwierzchnikiem państwa, wykazuje ponadto troskę o swoich poddanych, jest mężnym i odważnym dowódcą wojskowym, walczącym w obronie wolności narodu i broniącym chrześcijańskiej wiary. Idealny panujący, którego władza pochodzi od Boga, pełni na ziemi funkcję namiestnika Stwórcy i kierując się rozwagą, honorem, męstwem i mądrością, realizuje w świecie Boskie przykazania.

Pieśń o Rolandzie jako przykład chanson de geste

Pieśń o Rolandzie należy do jednego z najstarszych gatunków średniowiecznych, opiewających bohaterskie czyny legendarnych lub historycznych postaci. W materii tego typu utworów elementy prawdopodobne i fakty wpisane zostały w czasoprzestrzeń mityczno-religijną.

Najstarsze zachowane chansons de geste, czyli „pieśni o czynie” pochodzą z XI i XII wieku. Pisane były w języku francuskim lub staroprowansalskim, zazwyczaj wierszem dziesięciozgłoskowym, tworzącym większe części kompozycyjne (tzw. laisy). Twórcę pieśni określano mianem truwera, a wykonawcę - żonglera. Śpiewane przy akompaniamencie muzyki, przekazywane ustnie, zostały w późniejszych czasach spisane.

Od początku XIII wieku pojawiają się wzmianki o trzech grupach chansons de geste:

- cykl królewski, związany z osobą Karola Wielkiego (Pieśń o Rolandzie),

- cykl Garina z Monglane, którego centralną postacią jest Wilhelm z Orange,

- cykl „buntowników”, czyli zbuntowanych wasali.

Kształt artystyczny