Bajki - wybór (I. Krasicki)
Bajki Ignacego Krasickiego są zawarte w dwóch zbiorach: Bajki i przypowieści (1779 r.) oraz Bajki nowe (1802 r.) - łącznie blisko 200 utworów.
Typowa bajka poety to krótkie przedstawienie sytuacji dwóch postaci poprzez opis lub dialog, które zmierza do pouczenia, „jak żyć, jak postępować”.
Pan i pies
Bohaterem bajki jest pies strzegący nocą domu przed złodziejami. Wykonywał swą pracę rzetelnie, szczekając całą noc. Nazajutrz został zbity za to, że obudził pana. Gdy następnej nocy nie szczekał, złodziej okradł dom. Pies znów został zbity, bo nie ostrzegł pana. Pies jest tutaj alegorią wierności i posłuszeństwa. Wadą pana jest głupota, bezmyślność.
Przedstawiona w bajce sytuacja ukazuje okrutną prawdę, że sługa w relacji z panem zawsze przegrywa. Niezależnie od tego, czy rzetelnie wykona obowiązki, czy je zaniedba, zostaje ukarany. Morał dla ludzi współczesnych może też brzmieć tak: często gniewamy się na kogoś, kto nas ostrzega, a potem mamy pretensje, że nas właśnie nie ostrzegł. Bajka ma uniwersalną wymowę, jest aktualna. Zawiera ostrzeżenie: postępuj konsekwentnie, słuchaj rad innych.
Utwór jest trzynastozgłoskowcem zapisanym w czterech wersach.
Ptaszki w klatce
Bajka zapisana w formie dialogu młodego i starego czyżyka. Ptaki znajdują się w klatce. Kontrast ptaków wynika nie tylko z wieku, ale także z różnicy poglądów na temat wolności. Stary czyżyk to alegoria patrioty; młody czyżyk jest alegorią młodego Polaka, który przyzwyczaił się do sytuacji, w jakiej się znajduje. Wadą młodego czyżyka jest bezmyślność, uleganie wpływom.
Pouczeniem w bajce jest myśl, że do niewoli można się przyzwyczaić, zwłaszcza jeśli nie pamięta się wolności. Morał zawiera przestrogę dla zniewolonego narodu (odniesienie poety do rozbioru Polski).
Ta bajka również zachowała swoją aktualność, dziś można w niej odnaleźć prawdę: trzeba uważać, by nie przyzwyczaić się do niewygodnej, złej sytuacji, żeby nie uznawać tego, co negatywne, za normalne i właściwe. Bajka ma także sens alegoryczny: to opis sytuacji w zniewolonej ojczyźnie (Polska była wówczas pod zaborami), w której młodym Polakom groziło wynarodowienie, utrata tożsamości narodowej. Bajka zawiera ostrzeżenie: traktuj świat z dystansem, nie wyrzekaj się własnego zdania, ceń wolność.
Kruk i lis
Tym razem morał - pouczenie znajduje się na początku bajki: „Bywa często zwiedzionym, / Kto lubi być chwalonym”. Autor ośmiesza takie wady, jak: próżność, łatwowierność, zbytnia pewność siebie, brak krytycyzmu. Z ich powodu kruk, który był chwalony przez sprytnego lisa, postanowił dać popis śpiewu i wypuścił z dzioba ser. Stracił smaczne jedzenie i ośmieszył się tylko nieudolnym krakaniem.
Kruk jest tu alegorią głupoty i próżności; lis - sprytu. Bajka jest nadal aktualna.
Owieczka i pasterz
Obok zwierzęcia mówiącego ludzkim głosem pojawia się w bajce człowiek, pasterz. Denerwuje się niewdzięcznością owieczki, którą strzyże. Dziękując, zwierzę zwraca uwagę, że strzyżenie owiec przynosi korzyść człowiekowi, który z ich wełny ma ubrania.
Utwór liczy cztery trzynastozgłoskowe wersy. Autor demaskuje postawę fałszywej dobroczynności, która przynosi korzyści nie temu, do kogo jest skierowana, ale temu, kto wykonuje „dobroczynny” gest, który naprawdę ma tylko jemu przynieść korzyść. Wadą pasterza jest fałsz, nieuczciwość. Morał wypływający z bajki brzmi: właściwie oceniaj innych.
Bajka zawiera ostrzeżenie: oceniajmy innych z dystansu i krytycznie, nie dajmy się nabrać na fałsz i obłudę.
Mądry i głupi
Bohaterami tej bajki są ludzie. Jeden z nich - głupi - dużo mówił, nawet krzyczał, bo drugi - mądry - milczał. Gdy głupi zamilkł, aby odpocząć, mądry powiedział, że dzwon jest głośny ze względu na pustkę w jego wnętrzu. Morałem z tej bajki może być znane powiedzenie, że „mowa jest srebrem, a milczenie złotem”. Niekoniecznie wiele mówi człowiek mądry, bo wiele myśli. W kontraście - człowiek głupi mówi wiele, bo nie myśli. Bajka zawiera ostrzeżenie: nie wierz krzykaczom, mądrość zwykle bywa cicha.
Dewotka
Autor bajki demaskuje fałszywą pobożność. Dewotka, wypowiadając ostatnie słowa modlitwy „Ojcze nasz...”, bije swą służącą. Ostatni wers utworu jest błagalnym zwrotem do Boga o zachowanie przed udawaną pobożnością: „Uchowaj, Panie Boże, takiej pobożności!”. W tych słowach zawarty jest morał: potępienie fałszu w uczuciach i poglądach (nie tylko religijnych). Ten morał jest zawsze aktualny. Bajka zawiera ostrzeżenie: strzeż się fałszu w uczuciach.
Syn i ojciec
Poprzez kontrastowe przedstawienie ojca i syna poeta wskazuje na morał, który zawiera się na początku bajki, w pierwszym wersie: każdy czas w życiu człowieka cechuje się określonymi trudnościami. Młody człowiek musi się uczyć i brakuje mu czasu na przyjemności, stary zaś z przyjemności korzystać już nie może ze względu na zdrowie. Warto więc cieszyć się każdą miłą chwilą w życiu.
Treść utworu jest ciągle aktualna - życie człowieka ma stałe etapy, każdy z nas w określonym czasie przeżywa te same problemy. Bajka zawiera ostrzeżenie: nie narzekaj.
Szczur i kot
Bajka o szczurze, który pysznił się tym, że jest na ołtarzu. Za swą pychę został ukarany, gdy oszołomiony dymem kadzideł został porwany i uduszony przez kota. Krótka relacja z sytuacji została w bajce urozmaicona słowami szczura: „Mnie to kadzą”, które skierował do swego rodzeństwa. Morał wskazuje na konieczność unikania bezkrytycznej zarozumiałości, która może prowadzić do zguby. Szczur jest w tej bajce alegorią bezmyślnej ambicji i dumy. Bajka zawiera ostrzeżenie: nie ulegaj fałszywej dumie.
Podsumowanie
Bajki mają charakter uniwersalny - zawierają prawdy nadal aktualne, każdy człowiek może się z nich uczyć i nimi bawić. Głównym celem Krasickiego było właśnie: „bawiąc, uczyć” (sam tak określił swój cel) - w zabawnej i ciekawej formie pisarz przedstawił proste, ale ważne prawdy o życiu i o człowieku. Swoje bajki konstruował tak, że obok znaczenia dosłownego (ciekawej historii) mają także znaczenie alegoryczne (jak np. bajka Ptaszki w klatce, w której przedstawił zgubne skutki ulegania obcym wpływom, wynarodowienie, zniewolenie). Ten alegoryczny sens jest w bajkach najważniejszy.
Bajki należą do epiki. Wszystkie zacytowane w podręczniku bajki są krótkie i zwięzłe - liczą po 4 lub 6 wersów. To bajki epigramatyczne (krótkie, o małej ilości bohaterów - zwykle dwóch; jednym motywie, ich forma to krótkie sprawozdanie lub dialog; zdania są krótkie, o małej ilości określeń, przeważają zdania oznajmujące), obok nich istnieją także bajki narracyjne (dłuższe, z rozbudowaną fabułą).
Ignacy Krasicki często używa w bajkach mowy niezależnej - przytacza wypowiedzi postaci, tak jak zostały powiedziane, np. „Że milczała - „Niewdzięczna” - żwawo ją ofuknie” (Owieczka i pasterz). Stosuje także:
- zdania wykrzyknikowe, w których często jest wyrażony morał, np.: „Uchowaj, Panie Boże, takiej pobożności!” - Dewotka,
- zdania pytające, będące podsumowaniem („Bóg ci zapłać... a z czego te suknie?” - Owieczka i pasterz) lub stanowiące wstęp do wyrażenia określonej prawdy („Czegoż płaczesz?” - Ptaszki w klatce).
Ciekawostki (0)
Zabłyśnij i pokaż wszystkim, że znasz interesujący szczegół, ciekawy fakt dotyczący tego tematu.