Połączenie głosowe
Upewnij się, że masz włączone głośniki i mikrofon
zaprasza Cię do wspólnej nauki fiszek
Kultura starożytna - antyk rozwijała się na obszarze śródziemnomorskim, głównie w Grecji i w Rzymie, na przestrzeni od III tysiąclecia p.n.e. do V w. n.e. W tym czasie istniała już bogata kultura Wschodu, reprezentowana przez ludy Mezopotamii, znające pismo klinowe. Najstarsze dzieła literackie stworzone zostały na tym obszarze przez Sumerów, od których Babilończycy i Asyryjczycy przyjęli pismo i kulturę. Najsłynniejszym utworem, powstałym na tych obszarach, jest epos o królu Gilgameszu. Równie ważnym, obok dokonań greckiego antyku, źródłem kultury europejskiej jest wcześniejsza od dzieł Homera Biblia (Stary Testament) tworzona i spisywana przez wiele wieków. Stanowi ona wyraz kultury i religii ludu hebrajskiego, posiadającego inne niż starożytni Grecy wyobrażenia o świecie, Bogu i człowieku. Pomimo znaczących różnic między poszczególnymi kulturami antyku w literackich i religijnych dziełach epoki starożytności odnaleźć można powtarzające się motywy i wątki, które staną się podstawą rozwoju europejskiej cywilizacji i literatury.
Zanim kultura i literatura grecka osiągnęły pełny rozkwit, rozwijała się na tych terenach bogata kultura tworzona przez ludność przedgrecką. Dzięki badaniom archeologicznym na obszarach leżących nad Morzem Egejskim odkryto ślady działalności ludzkiej pochodzące z przełomu III i II tysiąclecia p.n.e. Wykopaliska pozwoliły ustalić, iż istniały na tym obszarze trzy zespoły kulturowe: kultura kreteńska, mykeńska i helladzka w Grecji. Przedstawiciele świata egejskiego znali już pismo i to zarówno hieroglificzne, jak i linearne. W VIII w. p.n.e. pojawiają się poematy Homera, które uznaje się za właściwy początek antycznej literatury greckiej. Dzieła te, zamykając okres kultury mykeńskiej, stanowią punkt graniczny między epoką przedliteracką a literacką oraz są świadectwem społeczno-ekonomicznych przeobrażeń, jakie dokonały się w społeczeństwie greckim. Ustrój zbudowany na wspólnocie rodowej zostaje wtedy zastąpiony demokratycznym ustrojem tzw. miasta-państwa (polis). Eposy stworzone przez Homera nie tylko ukształtowały wyobrażenia moralne i religijne Greków, ale stały się jednym z ważniejszych czynników kształtujących kulturę europejską.
Epokę między VIII a VI w. p.n.e. nazywa się okresem archaicznym. Prowadzona na szeroką skalę kolonizacja grecka przyczyniła się do znaczącego rozwoju handlu i gospodarki. Na epokę archaiczną przypada bujny rozwój liryki tworzonej m.in. przez Anakreonta, Safonę, Tyrtajosa. V i IV w. p.n.e. to okres klasyczny, wzrasta wówczas coraz bardziej rola Aten, dlatego czasy te określa się także mia nem kultury attyckiej. Na lata działalności Peryklesa przypada najwspanialszy rozkwit kultury klasycznej; powstaje i rozwija się teatr oraz dramat, reprezentowany przez Ajschylosa, Sofoklesa, Eurypidesa; twórczość plastyczna osiąga swój punkt szczytowy, rozwija się filozofia (Sokrates, Platon, Arystoteles). W IV wieku daje się zauważyć laicyzacja kultury, mitologia traci swój kontakt z życiem, zanika religijna funkcja teatru, obniża się poziom poezji, rozkwit przeżywa jedynie proza. W następnym wieku, zwanym epoką hellenistyczną, Grecja traci niepodległość polityczną, Ateny przestają być głównym ośrodkiem kulturowym, w III w. p.n.e. Grecy po raz pierwszy stykają się z cywilizacją rzymską. Religia grecka traci swoją odrębność, zaznacza się w niej wpływ wierzeń Wschodu. Wielu Greków przyjmuje judaizm. W literaturze dużą popularność zyskuje epigramat.
Ustna twórczość poetycka istniała w kulturze rzymskiej już w V w. p.n.e. Były to przede wszystkim pieśni kultowe, magiczne i triumfalne. Właściwy rozwój literatury przypada jednak na III w. p.n.e., a więc na czasy greckiej epoki hellenistycznej. Powstanie prozy wiąże się z zapożyczeniem przez Rzymian pisma od Greków. Początkowo twórcy wykorzystują wątki i motywy literatury greckiej, głównie Homera. W III w. p.n.e. powstaje dokonany przez Tytusa Liwiusza przekład Odysei. Od Greków przejmują także Rzymianie wierzenia religijne i większość mitów. Około II w. p.n.e. powstaje teatr Plautusa. Najwybitniejszym komediopisarzem tego okresu stanie się Terencjusz. W pełni oryginalna twórczość rzymska rozwinęła się w I w. n.e. dzięki poetom tej miary co Wergiliusz i Horacy. Twórczość obydwu artystów przypada na okres rządów cesarza Augusta. Zarówno Wergiliusz, jak i Horacy byli zwolennikami Augusta i pochwałę jego rządów głosili w swoich tekstach. Tak jak Homera uznaje się za najwybitniejszego twórcę greckiego eposu, Eneidzie Wergiliusza przyznaje się miano narodowej epopei rzymskiej. Utwór ten, będący apoteozą „rzymskości”, ściśle powiązany jest z ideologią ówczesnego państwa. Drugim obok Wergiliusza reprezentantem klasycznej literatury rzymskiej jest Horacy, autor przede wszystkim Pieśni, zwanych odami. Elegijna i erotyczna poezja zyskała swój najdoskonalszy kształt w dziełach Owidiusza, autora Listów miłosnych, Sztuki kochania, ale także poważniejszych Żalów i Metamorfoz, których głównym tematem są mity. Kres epoce starożytności przynosi upadek Zachodniego Cesarstwa (476 r. n.e.), niosący ze sobą rozkład państwa oraz całej antycznej kultury.
V w. p.n.e. - czas politycznego i kulturalnego rozkwitu starożytnej Grecji - określa się mianem kultury klasycznej. Terminów klasyczny (łac. classicus - wzorowy) i klasycyzm używa się w różnych znaczeniach. Klasyczny oznacza najdoskonalszy etap rozwoju danej kultury i sztuki. W tym znaczeniu pojęcie to ma więc charakter wartościujący. Wyraz klasyczny posiada także charakter opisowy, oznacza taki prąd w sztuce i literaturze, który cechuje się umiarem, harmonią, utrzymaniem właściwych proporcji poszczególnych elementów. Tak rozumiane pojęcie odnosi się nie tylko do sztuki greckiej czasów Peryklesa, ale także do wszystkich nurtów, odznaczających się umiarem. Terminem klasyczny określa się także całą kulturę starożytną, nie tylko okres V w. p.n.e. w Grecji. Twórcy z epok następujących po antyku niejednokrotnie odwoływali się do starożytnych kanonów piękna i stworzonych wtedy reguł poetyckich. Tego rodzaju naśladowczą literaturę i sztukę określono w wieku XIX mianem „pseudoklasycznej”, pojęcie to w czasach współczesnych zastąpiono terminem klasycystyczny. W tym znaczeniu klasycystyczną można nazwać literaturę epoki oświecenia czy twórczość francuskiego poety Racine’a.
Najistotniejsze założenia estetyki klasycznej zostały stworzone przez dwóch wybitnych filozofów greckich - Platona i Arystotelesa. Platon po raz pierwszy utożsamił piękno z dobrem i prawdą, czyniąc je najwyższymi wartościami. Arystoteles w swojej Poetyce wyłożył zasady i reguły tworzenia poezji (dlatego mówimy, że jego poetyka ma charakter normatywny). Filozof ten upowszechnił pojęcie mimesis, wskazujące na naśladowczy charakter sztuki wobec natury. Naśladowanie rozumiał przy tym nie jako ślepe kopiowanie, artysta może ukazywać rzeczywistość, jaką ona jest, ale również, jaką może być lub jaką być powinna.
Arystoteles stworzył także teorię tragedii i prawdopodobnie komedii (ta część Poetyki nie zachowała się do naszych czasów). Piękno dzieła sztuki wyznaczył w kategoriach ładu, proporcji, umiaru oraz harmonii. Poetyka Arystotelesa miała ogromny wpływ na rozwój rozumienia sztuki, nie tylko w starożytności, ale i w czasach nowożytnych.
W kulturze starożytnej Grecji powstają i rozwijają się trzy podstawowe rodzaje literackie. W VIII w. p.n.e., za sprawą eposów Homera, tworzy się epika. Na VII-VI w. p.n.e. przypada rozwój liryki, w V w. powstaje teatr i dramat grecki, zaś w epoce hellenistycznej (III w. p.n.e.) panuje epigramat. Do najchętniej uprawianych gatunków literackich należą: epickie - epopeja; liryczne - pieśni, dytyramby (utwory ku czci Dionizosa), peany (pieśni ku czci Apollina), pieśni miłosne (epitalamia), elegie, hymny, prozodia (pieśni procesyjne) i in.; oraz dramatyczne - tragedia, komedia i dramat satyrowy.
Starożytnej Grecji zawdzięcza Europa powstanie i rozwój filozofii. Początki myśli filozoficznej pojawiły się w Grecji w VII w. p.n.e., najpełniejszy zaś rozkwit nauki przypada na IV w. p.n.e. Pierwotnie filozofia miała charakter prawie wyłącznie kosmologiczny, zajmowała się wyjaśnianiem powstania świata, ale także i bogów. Potem pojawiło się zainteresowanie człowiekiem, w ostatniej fazie rozwoju (I w. p.n.e. - V w. n.e.) nastąpiło zbliżenie do religii. Jednym z najwybitniejszych filozofów V w. p.n.e. był Sokrates, który cen trum swojej myśli uczynił człowieka. Uważał on, że celem każdej jednostki jest szczęście i pożytek, które zapewnić może jedynie dobro. Najwyższym dobrem według Sokratesa była cnota, na którą składały się podstawowe wartości moralne, przynależące jedynie rodzajowi ludzkiemu, takie jak: sprawiedliwość, odwaga itd. Cnota, będąca najwyższą wartością, utożsamiana była ze szczęściem i wiedzą. Zdobywając wiedzę, człowiek zyskuje szczęście, a z nim dobro i pożytek. Sokrates nie wykładał swych poglądów na piśmie. Rozmawiając na ulicach i placach Aten z uczniami i przypadkowymi słuchaczami, starał się w drodze dyskusji doprowadzić rozmówcę do poznania prawdy.
Odniesienie do filozofii sokratejskiej odnaleźć można w dwóch największych systemach stworzonych przez Platona i Arystotelesa. Platon (V w. p.n.e.) był twórcą filozofii idealistycznej, zakładającej, iż oprócz przemijających bytów realnych istnieją trwałe i niezmienne byty idealne, będące jedynymi prawdziwymi bytami. Świat realny jest odwzorowaniem świata idei. Teza ta pociągnęła za sobą przekonanie o dualizmie (dwoistości) bytu i człowieka. Platon głosił wyższość duszy nad ciałem, wiedzy wrodzonej, rozumowej nad zmysłową. Za właściwy cel człowieka uznawał dążenie do wartości idealnych i trwałych. Utożsamiał dobro i piękno z prawdą, szczególne znaczenie przypisywał cnocie i miłości, pojmowanej jako dążenie duszy do wiecznego posiadania dobra i szczęścia.
Arystoteles był uczniem Platona i, mimo odmienności idei, przyjął od swego poprzednika wiele założeń. Odrzucił platońską teorię bytu idealnego, zakładając, że jedynym bytem prawdziwym są jednostkowe rzeczy, w których szukać należy ich ogólnej istoty. Poznanie według Arystotelesa odbywa się za pomocą rozumu i zmysłów. W przeciwieństwie do Platona filozof uznawał, iż nie ma pojęć wrodzonych, umysł jest nie zapisaną tablicą, która zapełnia się w procesie postrzegania rzeczywistości. Wiedza zmysłowa prowadzi do poznania rozumowego. Właściwym celem człowieka nie jest cnota, ale szczęście rozumiane nie jako przyjemność, lecz życie godne człowieka, rozumne i pełne cnoty. Od Arystotelesa pochodzi podział filozofii, wyróżnienie logiki, opracowanie psychologii oraz nowe pojęcie Boga, rozumu, materii, formy itd.
W okresie hellenistycznym (III w. p.n.e.) powstały dwie nowe znaczące szkoły: epikurejska i stoicka.
Twórcą szkoły stoickiej był Zenon z Kition. Jej założenia były kontynuowane w rzymskiej myśli filozoficznej, reprezentowanej przez Senekę i Marka Aureliusza. Stoicy odrzucili dualizm ciała i ducha, Boga i świata i przyjęli, że świat jest jednolity, materialny i doskonały. Najważniejsze miejsce w tej filozofii zajęła etyka. Za najwyższe szczęście i dobro człowieka uznali cnotę. Uważali, że człowiek, który nie jest w stanie zapanować nad okolicznościami zewnętrznymi, powinien się od nich uniezależnić. Aby to osiągnąć, każdy musi panować nad sobą, żyć w zgodzie z ogólnie pojętą naturą i kierować się w życiu nie emocjami, ale rozumem. Tylko tak prowadzone, cnotliwe życie daje wolność i szczęście. Ideałem stoików był mędrzec, żyjący rozumnie, cnotliwie, a przez to bogaty wewnętrznie i wolny. Mędrzec nie powinien poddawać się afektom, czyli namiętnościom, musi zobojętnieć na emocje i uczucia (głównie smutek) i nie przywiązywać się do dóbr materialnych. W potocznym rozumieniu mianem postawy stoickiej określa się za chowanie dystansu wobec radosnych i smutnych wypadków losowych oraz surowe przestrzeganie zasad cnoty w życiu.
Epikureizm stworzony został przez Epikura w tym samym czasie co stoicyzm. Epikurejczycy uważali, iż celem życia człowieka jest szczęście, które utożsamiali z osiągnięciem przyjemności. Przeciwieństwem tego stanu było nieszczęście, wynikające z doznawania cierpień. Zdrowie ciała i spokój duszy zapewniały radość. Epikur, wychodząc z założenia, że życie ludzkie jest krótkotrwale, uważał, iż należy z niego korzystać wtedy, kiedy jest nam dane. Stąd wzięło się słynne hasło „carpe diem” - chwytaj dzień. Ponieważ potrzeby człowieka nigdy nie zostaną zaspokojone, Epikur uznał, że najwyższą formą szczęścia jest unikanie cierpienia i wyzbywanie się potrzeb. Cnota i rozum są jedynie środkami do szczęścia i same w sobie nie są najwyższym dobrem. Epikur uznawał istnienie bogów, ale odmawiał im zdolności jakiejkolwiek ingerencji w sprawy świata. Człowiek uwolniony od przesądów religii powinien realizować swe szczęście na ziemi, prowadząc życie mądre, cnotliwe i sprawiedliwe. Filozofia Epikura oparta była na hedonizmie; cnota, rozum i przyjaźń służyły jedynie uzyskaniu indywidualnej przyjemności. Wewnętrzny spokój, rozumne i cnotliwe życie prowadzą do osiągnięcia osobistego szczęścia, które z kolei przyczynia się do szczęścia ogółu.
Grecką i rzymską kulturę antyczną, a także Biblię uznaje się za główne źródła kultury europejskiej. Grekom zawdzięczamy powstanie i rozwój rodzajów oraz gatunków literackich, główne myśli filozoficzne oraz klasyczne kanony piękna. Estetyka starożytna obowiązywała praktycznie do końca XVIII wieku. W literaturze europejskiej i polskiej co jakiś czas odżywały ideały starożytności. Wymownym przykładem jest tutaj epoka renesansu, w Polsce zaś głównie twórczość Jana Kochanowskiego oraz późniejszy, osiemnastowieczny klasycyzm. Wątki i motywy pochodzące z antycznej kultury i Biblii, aż do czasów nam współczesnych funkcjonują w literaturze. Przykładem mogą być pochodzące z początku XX wieku dramaty S. Wyspiańskiego: Powrót Odysa i Noc listopadowa, a także poezje Kornela Ujejskiego, Leopolda Staffa, Zbigniewa Herberta czy J. M. Rymkiewicza. Znajomość literatury i sztuki starożytnej świadczy o wspólnej świadomości kulturowej Europejczyków. Wątki i motywy antyczne mają nie tylko znaczenie historyczne, ale służą niejednokrotnie próbom wyjaśniania sytuacji człowieka współczesnego, nie tracą więc swojej aktualności.
Nie wszystkie zabytki sztuki starożytnej dotrwały do naszych czasów. Dzięki pracom wykopaliskowym odkryto fragmenty budowli epoki przedgreckiej: pałac kreteński w Knossos, skarbiec Atreusa w Mykenach, ruiny w Troi. W architekturze kultury greckiej wykształciły się trzy style: dorycki, joński i koryncki. Budowle cechowała harmonia, umiar i proporcjonalność poszczególnych elementów. Najwybitniejszym zabytkiem architektury greckiej jest zabudowa wzgórza Akropol w Atenach, które po zburzeniu w czasie wojny z Persami - zostały odbudowane za czasów Peryklesa (V w. p.n.e.). Do najdoskonalszych budowli należały świątynie poświęcone Atenie (Partenon), świątynia Nike, posąg Ateny dłuta Fidiasza. Wspaniałe budowle, m.in. świątynia Zeusa, powstały na Olimpie - miejscu organizowania igrzysk oraz w Delfach. W czasach Peryklesa zbudowano amfiteatralny teatr Dionizosa. Rzeźbę grecką okresu klasycznego cechowało dążenie do oddania ruchu, w późniejszym czasie zaś do wyrażania emocji człowieka. Najwybitniejszymi rzeźbiarzami greckimi byli Poliklet, Myron („Dyskobol”) i Fidiasz („Atena”, „Zeus”). Z okresu helleńskiego (III w. p.n.e.) pochodzą „Wenus z Milo”, „Grupa Laokoona” i „Nike z Samotraki”.
Kulturę Rzymu poprzedza, posiadająca własny styl artystyczny, cywilizacja Etrusków. Rzymianie początkowo posługiwali się greckimi normami architektonicznymi, później zaś wytworzyli swój własny styl. Do najwybitniejszych budowli należą: Koloseum, Panteon (świątynia poświęcona wszystkim bogom) oraz zabudowa Forum Romanum, z której pozostały jedynie ruiny, a także m.in. łuki triumfalne Tytusa i Konstantyna oraz kolumna Trajana. Dzięki pracom archeologicznym odkryto ruiny budowli w Pompejach i Herkulanum, co znacząco poszerzyło znajomość antyku. Rzeźba rzymska w dużej mierze uzależniona była od greckiej. Jednym z najdoskonalszych zabytków jest posąg cesarza Marka Aureliusza.
Zaczątki teatru greckiego datuje się na VI w. p.n.e., jego najświetniejszy okres przypada na czasy panowania Peryklesa (V w. p.n.e.). Słowo teatr wywodzi się z języka greckiego: teatos - dostrzegalny, teates - widz i theatron - miejsce dramatycznych przedstawień. Najstarsze zachowane teatry greckie to ateński teatr Dionizosa, którego budowę zakończono w IV w. p.n.e., teatr Dionizosa w Delfach oraz teatr w Epidaurze na Peloponezie (obydwa z IV w. p.n.e.). Budowla teatralna składała się z półkolistej, amfiteatralnie wznoszącej się widowni. Zalążkiem sceny była orchestra, plac o kształcie połowy koła, do niego przylegała skene - kamienne podwyższenie z drewnianą nadbudową (episkenion) obrazującą frontalną ścianę świątyni lub pałacu. Dwa boczne skrzydła budynków nosiły nazwę paraskeniów. Aktorzy występowali na umieszczonych przed episkenionem proskenium. Przedstawienie odgrywano pod gołym niebem, nie używano kurtyny i nie stosowano antraktów (przerw). Interweniujący w życie bohaterów bogowie pojawiali się za pomocą maszyny. Operację tę nazywano po łacinie deus ex machina.
Aktorzy (wyłącznie mężczyźni) ubrani byli w ozdobne, kolorowe, widoczne z daleka stroje, na głowie nosili tzw. onkos (specyficzne uczesanie, które optycznie podwyższało artystę), ich sandały miały koturny, a twarz zakrywała biała maska, obrazująca płeć, status społeczny postaci, nastrój. Taki strój nadawał postaciom charakter monumentalny. Liczba aktorów była ograniczona, początkowo występował jeden, następnie dwóch, potem trzech.
Dramat grecki wyrósł z religijnych obrzędów obchodzonych ku czci Dionizosa, boga narodzin, śmierci i użycia. Każdego roku obchodzono 4 święta Dionizosa. Były to: tzw. Małe Dionizje (czyli wiejskie) - które odbywały się jesienią, w święto winobrania, w styczniu Lenaje - święto wytłaczania wina, z końcem lutego Antesterie - święto otwierania beczek z młodym winem. Wielkie Dionizje (czyli miejskie) odbywały się na przełomie marca i kwietnia.
Wielkie Dionizje dały początek tragedii, Małe - komedii (od nazwy pieśni śpiewanej podczas tych uroczystości, zwanej komos).
Tragedia powstała z obrzędowej pieśni śpiewanej na cześć Dionizosa, zwanej dytyrambem. Pierwotną formą gatunku był dialog prowadzony przez przodownika chóru (koryfeusza) z chórem. Z czasem koryfeusza zastąpił aktor, wprowadzony przez najstarszego znanego dramatopisarza - Tespisa (VI w. p.n.e.). Drugiego aktora dodał Ajschylos, a trzeciego Sofokles. Nazwa tragedia pochodzi od stroju śpiewaków, którzy pieśń na cześć Dionizosa wykonywali ubrani w koźle skóry (gr. pieśń kozłów - tragos - kozioł, aoide - pieśń). Najwybitniejszymi twórcami tragedii byli:
- Ajschylos (VI w. p.n.e.), którego utwory bliskie formie obrzędowej nasycone były liryzmem. Jego najbardziej znane tragedie to: Persowie, Prometeusz skowany i trylogia Oresteja.
- Sofokles (zob. str. 44).
- Eurypides (V w. p.n.e.) ograniczył rolę chóru i poszerzył psychologizm postaci. Jest autorem Fedry i Medei.
Istotę tragedii określił Arystoteles w swojej Poetyce słowami: „Tragedia jest naśladowczym przedstawieniem akcji poważnej i zamkniętej; (...) jest tworem mowy ozdobnej (...) ma postać nie opowiadania, lecz działania; wzbudza współczucie i strach i przez to oczyszcza te uczucia”.
Tematy greckich utworów dramatycznych osnute były początkowo wokół mitu Dionizosa, stopniowo czerpane były także z innych mitów. Najczęściej wykorzystywane były mity trojańskie, historia rodu Labdakidów (Edyp, Antygona) oraz mity związane z postaciami Fedry (żony króla ateńskiego) i czarodziejki Medei.
Równolegle z tragedią rozwijał się dramat satyrowy, były to utwory o pogodnym charakterze, ukazujące igraszki i zabawy towarzyszy Dionizosa - satyrów.
Trzecim gatunkiem dramatycznym powstałym w Grecji była komedia. Źródła jej były dwojakie: attyckie, stanowiły je obrzędy dionizyjskie, w ramach których śpiewane były wesołe, swawolne, satyryczne piosenki towarzyszące pochodom; oraz doryckie - były to mimy ludowe, czyli improwizowane scenki rodzajowe i mitologiczne. Z tych dwóch źródeł ukształtowała się w V w. p.n.e. komedia staroattycka. Głównym jej przedstawicielem był Arystofanes ( Lizystrata, Ptaki, Żaby). Wyśmiewała wzniosłość, a jej tematyka miała charakter polityczno-obyczajowy. Późniejsza komedia, tzw. nowa, reprezentowana przez Menandra, była w swej naturze bardziej realistyczna.
Tragedia grecka nie dzieliła się jak współczesna na akty i sceny, jej budowę wyznaczały inne cząstki kompozycyjne. Na początku pojawiał się aktor, wygłaszający prologos, informujący o wydarzeniach sprzed akcji, potem następował parodos, czyli wejście chóru, który śpiewał pieśń. Śpiew chóru i jego wyjście (exodos) kończyły też dramat. Poszczególne epizody sztuki (epeisodia) przedzielone były stasimonami, czyli wypowiedziami chóru, komentującymi akcję. Naczelną regułą tragedii greckiej była tzw. zasada trzech jedności: miejsca, czasu i akcji.
Według tej zasady wydarzenia powinny się rozgrywać w jednej przestrzeni (jedność miejsca), w możliwie krótkim czasie, najwyżej w ciągu jednej doby (jedność czasu) i koncentrować się wokół jednego wątku (jedność akcji).
Osiągnięciu ostatecznego celu tragedii (katharsis) sprzyjała określona budowa fabuły oraz obecność określonych kategorii estetycznych.
Po części wstępnej następowało zawiązanie akcji, później zaś kolejne perypetie stopniowo zwiększały napięcie dramatyczne, zmierzając ku poprzedzonej przez katastasis (spiętrzenie trudności) katastrofie głównego bohatera. Bohater ten, jak pisał Arystoteles, nie mógł być ani człowiekiem złym, ani zbyt idealnym. Litość i trwogę wywołać mogło jedynie spełnienie się przeznaczenia człowieka szlachetnego, który jednak popełnił pewne błędy. Dostrzegał je dopiero poniewczasie ogarnięty do pewnego momentu hybris, pychą wobec bogów i przeznaczenia (fatum). Rozpoznanie, czyli uświadomienie sobie przez bohatera tragicznej prawdy o własnym losie niczego już nie mogło zmienić.
Najistotniejszą jednak rolę w uzyskaniu końcowego efektu pełniła kategoria estetyczna tragizmu. Istota tragizmu polega na tym, że bohater uczestniczy w starciu dwóch, nie dających się ze sobą pogodzić, równorzędnych racji. Konflikt ten występuje, gdy bohater pragnie bronić wielkich wartości, skazanych na zagładę.
Współdziałała z nią kategoria ironii tragicznej tworząca się dzięki temu, że bohater, pragnąc uwolnić się spod klątwy losu, jedynie przyspiesza jej spełnienie.
Teatr i dramat helleński wyrósł z religijnych obrzędów i w związku z tym miał charakter sakralny. Przeżycie teatralne posiadało wymiar religijny, agony (zawody między dramaturgami) były częścią uroczystości religijnych. Innym ważnym celem wiążącym się z uczestnictwem w spektaklu było przeżycie katharsis.
Jest to stan będący następstwem uczestniczenia w spektaklu i oglądania tragedii, która ukazuje ludzkie dramaty, wzbudzając „litość i trwogę”, przez co oczyszcza, wyzwala z tych doznań. Katharsis (oczyszczenie) to podstawowe pojęcie z poetyki Arystotelesa. Odczucie katharsis miało charakter oczyszczający, wizualne przedstawienie tragicznych wydarzeń usuwać miało z psychiki widza negatywne emocje i odczucia. Teatr grecki pełnił także funkcje rozrywkowe.
Najbujniejszy rozkwit liryki greckiej przypada na tzw. epokę archaiczną, trwającą od VIII do VI wieku p.n.e. Starożytne teksty liryczne miały początkowo charakter meliczny, tzn. przeznaczone były do śpiewania. Stosowano dwa terminy na określenie poezji: melika (od melos - człon melodii, fraza, śpiew, pieśń) - nazwa ta akcentuje zatem pieśniowy charakter poezji - oraz liryka (od lira - instrument strunowy) - ta nazwa przypomina o związku z muzyką.
W tym czasie ukształtowały się pierwsze gatunki, związane najczęściej z obrzędami religijnymi: dytyramby (pieśni pochwalne ku czci Dionizosa), peany (ku czci Apollina) oraz hymny (pieśni pochwalne) i prozodiony (pieśni procesyjne). Ale wspomnieć też trzeba gatunki związane z życiem ludzi, np. epitalamium (pieśń weselna), elegia, tren (pieśni żałobne). W liryce epoki archaicznej silnie przejawił się charakter czasów pełnych przewrotów i przeobrażeń politycznych, ekonomicznych i społecznych. Najwybitniejszymi przedstawicielami greckiej twórczości poetyckiej byli: Tyrtajos, Safona, Anakreont i Symonides.
Horacy w pieśniach porusza bardzo różnorodną tematykę. Poeta często pisze o miłości, niejednokrotnie traktowanej lekko, jako przyjemność, igraszka, zabawa. Brak w tekstach Horacego uczucia zazdrości. W miłosnych pieśniach odnaleźć można echa epikurejskiej filozofii, głoszącej ideę czerpania radości z życia, korzystania z chwili. Częstym tematem pieśni są uczta i wino. Niejednokrotnie głosi Horacy pochwałę wina, które uwalnia od trosk, ułatwia kontakty międzyludzkie, dodaje śmiałości, wydobywa skryte myśli i odpędza smutek. Poeta przestrzega przed nadużywaniem trunków. Pieśni poświęca także tematom poważniejszym - przyjaźni, którą uznaje za najdroższy skarb i jedną z najsilniejszych i najtrwalszych więzi łączących ludzi. W wielu utworach zawarł poeta swoją filozofię życiową. Horacy, będący pod wpływem filozofii stoickiej, uznającej za najwyższe wartości cnotę i mądrość oraz głoszącej potrzebę zachowania dystansu wobec zmiennych kolei losu, skłaniał się też ku ideom filozofii epikurejskiej, propagującej pochwałę życia, radości, zabawy i głoszącej hasło carpe diem (chwytaj dzień). Z obydwu tych myślowych nurtów uformował poeta własną, oryginalną postawę życiową, której naczelnym hasłem była idea „złotego środka”. Człowiek powinien korzystać z wszelkich dobrodziejstw życia z umiarem, być w zgodzie z naturą, kierować się mądrością i rozsądkiem, gdyż tylko taka postawa zapewnia spokojne i szczęśliwe życie. Trzymając się wytyczonych zasad, poeta pragnie dożyć w pełni umysłowych władz radosnej starości. II Księga ód poświęcona została w dużym stopniu śmierci, której podmiot liryczny nie boi się i której oczekuje w spokoju. Jednym z najważniejszych tematów poetyckiej twórczości Horacego była potęga i nieśmiertelność pieśni. W poezji widzi poeta gwarancję własnej nieśmiertelności i siłę, zbliżającą człowieka do bogów. Wiele utworów poświęca bóstwom opiekuńczym: Wenus, Apollinowi i Dianie. W niektórych utworach porusza także problematykę patriotyczną. Polityczne ody Horacego są w zasadzie panegirykami na cześć Augusta. Bogactwo problematyki i mistrzostwo formalne czynią z Horacego jednego z najwybitniejszych poetów rzymskich klasycznej liryki epoki augustowskiej.
Oda znana była jeszcze przed Horacym, jest to bowiem jeden z najstarszych gatunków lirycznych, wywodzący się z greckiej liryki chóralnej. Wierszowany utwór cechował się podniosłym stylem, miał charakter dziękczynny, pochwalny lub panegiryczny, opiewał wybitnego bohatera lub szczytną ideę. W starożytności wykształciły się różny formy ody: np. oda pindaryczna (Pindar) miała głównie charakter podniosły i pochwalny, oda horacjańska była bardziej refleksyjna i zwrócona do indywidualnego adresata. Horacy nazwał swoje ody „carmina”, czyli pieśni.
Teksty dostarczyło Wydawnictwo GREG. © Copyright by Wydawnictwo GREG
Autorzy opracowań: B. Wojnar, B. Włodarczyk, A Sabak, D. Stopka, A Szostak, D. Pietrzyk, A. Popławska, E. Seweryn, M. Zagnińska, J. Paciorek, E. Lis, M. D. Wyrwińska, A Jaszczuk, A Barszcz, A. Żmuda, K. Stypinska, A Radek, J. Fuerst, C. Hadam, I. Kubowia-Bień, M. Dubiel, J. Pabian, M. Lewcun, B. Matoga, A. Nawrot, S. Jaszczuk, A Krzyżek, J. Zastawny, K. Surówka, E. Nowak, P. Czerwiński, G. Matachowska, B. Więsek, Z. Daszczyńska, R. Całka
Zgodnie z regulaminem serwisu www.opracowania.pl, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody autora jest niedozwolone.
Ciekawostki (0)
Zabłyśnij i pokaż wszystkim, że znasz interesujący szczegół, ciekawy fakt dotyczący tego tematu.