Połączenie głosowe
Upewnij się, że masz włączone głośniki i mikrofon
zaprasza Cię do wspólnej nauki fiszek
Zaczątki teatru greckiego datuje się na VI w. p.n.e., jego najświetniejszy okres przypada na czasy panowania Peryklesa (V w. p.n.e.). Słowo teatr wywodzi się z języka greckiego: teatos - dostrzegalny, teates - widz i theatron - miejsce dramatycznych przedstawień. Najstarsze zachowane teatry greckie to ateński teatr Dionizosa, którego budowę zakończono w IV w. p.n.e., teatr Dionizosa w Delfach oraz teatr w Epidaurze na Peloponezie (obydwa z IV w. p.n.e.). Budowla teatralna składała się z półkolistej, amfiteatralnie wznoszącej się widowni. Zalążkiem sceny była orchestra, plac o kształcie połowy koła, do niego przylegała skene - kamienne podwyższenie z drewnianą nadbudową (episkenion) obrazującą frontalną ścianę świątyni lub pałacu. Dwa boczne skrzydła budynków nosiły nazwę paraskeniów. Aktorzy występowali na umieszczonych przed episkenionem proskenium. Przedstawienie odgrywano pod gołym niebem, nie używano kurtyny i nie stosowano antraktów (przerw). Interweniujący w życie bohaterów bogowie pojawiali się za pomocą maszyny. Operację tę nazywano po łacinie deus ex machina.
Aktorzy (wyłącznie mężczyźni) ubrani byli w ozdobne, kolorowe, widoczne z daleka stroje, na głowie nosili tzw. onkos (specyficzne uczesanie, które optycznie podwyższało artystę), ich sandały miały koturny, a twarz zakrywała biała maska, obrazująca płeć, status społeczny postaci, nastrój. Taki strój nadawał postaciom charakter monumentalny. Liczba aktorów była ograniczona, początkowo występował jeden, następnie dwóch, potem trzech.
Dramat grecki wyrósł z religijnych obrzędów obchodzonych ku czci Dionizosa, boga narodzin, śmierci i użycia. Każdego roku obchodzono 4 święta Dionizosa. Były to: tzw. Małe Dionizje (czyli wiejskie) - które odbywały się jesienią, w święto winobrania, w styczniu Lenaje - święto wytłaczania wina, z końcem lutego Antesterie - święto otwierania beczek z młodym winem. Wielkie Dionizje (czyli miejskie) odbywały się na przełomie marca i kwietnia.
Wielkie Dionizje dały początek tragedii, Małe - komedii (od nazwy pieśni śpiewanej podczas tych uroczystości, zwanej komos).
Tragedia powstała z obrzędowej pieśni śpiewanej na cześć Dionizosa, zwanej dytyrambem. Pierwotną formą gatunku był dialog prowadzony przez przodownika chóru (koryfeusza) z chórem. Z czasem koryfeusza zastąpił aktor, wprowadzony przez najstarszego znanego dramatopisarza - Tespisa (VI w. p.n.e.). Drugiego aktora dodał Ajschylos, a trzeciego Sofokles. Nazwa tragedia pochodzi od stroju śpiewaków, którzy pieśń na cześć Dionizosa wykonywali ubrani w koźle skóry (gr. pieśń kozłów - tragos - kozioł, aoide - pieśń). Najwybitniejszymi twórcami tragedii byli:
- Ajschylos (VI w. p.n.e.), którego utwory bliskie formie obrzędowej nasycone były liryzmem. Jego najbardziej znane tragedie to: Persowie, Prometeusz skowany i trylogia Oresteja.
- Sofokles (zob. str. 44).
- Eurypides (V w. p.n.e.) ograniczył rolę chóru i poszerzył psychologizm postaci. Jest autorem Fedry i Medei.
Istotę tragedii określił Arystoteles w swojej Poetyce słowami: „Tragedia jest naśladowczym przedstawieniem akcji poważnej i zamkniętej; (...) jest tworem mowy ozdobnej (...) ma postać nie opowiadania, lecz działania; wzbudza współczucie i strach i przez to oczyszcza te uczucia”.
Tematy greckich utworów dramatycznych osnute były początkowo wokół mitu Dionizosa, stopniowo czerpane były także z innych mitów. Najczęściej wykorzystywane były mity trojańskie, historia rodu Labdakidów (Edyp, Antygona) oraz mity związane z postaciami Fedry (żony króla ateńskiego) i czarodziejki Medei.
Równolegle z tragedią rozwijał się dramat satyrowy, były to utwory o pogodnym charakterze, ukazujące igraszki i zabawy towarzyszy Dionizosa - satyrów.
Trzecim gatunkiem dramatycznym powstałym w Grecji była komedia. Źródła jej były dwojakie: attyckie, stanowiły je obrzędy dionizyjskie, w ramach których śpiewane były wesołe, swawolne, satyryczne piosenki towarzyszące pochodom; oraz doryckie - były to mimy ludowe, czyli improwizowane scenki rodzajowe i mitologiczne. Z tych dwóch źródeł ukształtowała się w V w. p.n.e. komedia staroattycka. Głównym jej przedstawicielem był Arystofanes ( Lizystrata, Ptaki, Żaby). Wyśmiewała wzniosłość, a jej tematyka miała charakter polityczno-obyczajowy. Późniejsza komedia, tzw. nowa, reprezentowana przez Menandra, była w swej naturze bardziej realistyczna.
Tragedia grecka nie dzieliła się jak współczesna na akty i sceny, jej budowę wyznaczały inne cząstki kompozycyjne. Na początku pojawiał się aktor, wygłaszający prologos, informujący o wydarzeniach sprzed akcji, potem następował parodos, czyli wejście chóru, który śpiewał pieśń. Śpiew chóru i jego wyjście (exodos) kończyły też dramat. Poszczególne epizody sztuki (epeisodia) przedzielone były stasimonami, czyli wypowiedziami chóru, komentującymi akcję. Naczelną regułą tragedii greckiej była tzw. zasada trzech jedności: miejsca, czasu i akcji.
Według tej zasady wydarzenia powinny się rozgrywać w jednej przestrzeni (jedność miejsca), w możliwie krótkim czasie, najwyżej w ciągu jednej doby (jedność czasu) i koncentrować się wokół jednego wątku (jedność akcji).
Osiągnięciu ostatecznego celu tragedii (katharsis) sprzyjała określona budowa fabuły oraz obecność określonych kategorii estetycznych.
Po części wstępnej następowało zawiązanie akcji, później zaś kolejne perypetie stopniowo zwiększały napięcie dramatyczne, zmierzając ku poprzedzonej przez katastasis (spiętrzenie trudności) katastrofie głównego bohatera. Bohater ten, jak pisał Arystoteles, nie mógł być ani człowiekiem złym, ani zbyt idealnym. Litość i trwogę wywołać mogło jedynie spełnienie się przeznaczenia człowieka szlachetnego, który jednak popełnił pewne błędy. Dostrzegał je dopiero poniewczasie ogarnięty do pewnego momentu hybris, pychą wobec bogów i przeznaczenia (fatum). Rozpoznanie, czyli uświadomienie sobie przez bohatera tragicznej prawdy o własnym losie niczego już nie mogło zmienić.
Najistotniejszą jednak rolę w uzyskaniu końcowego efektu pełniła kategoria estetyczna tragizmu. Istota tragizmu polega na tym, że bohater uczestniczy w starciu dwóch, nie dających się ze sobą pogodzić, równorzędnych racji. Konflikt ten występuje, gdy bohater pragnie bronić wielkich wartości, skazanych na zagładę.
Współdziałała z nią kategoria ironii tragicznej tworząca się dzięki temu, że bohater, pragnąc uwolnić się spod klątwy losu, jedynie przyspiesza jej spełnienie.
Teatr i dramat helleński wyrósł z religijnych obrzędów i w związku z tym miał charakter sakralny. Przeżycie teatralne posiadało wymiar religijny, agony (zawody między dramaturgami) były częścią uroczystości religijnych. Innym ważnym celem wiążącym się z uczestnictwem w spektaklu było przeżycie katharsis.
Jest to stan będący następstwem uczestniczenia w spektaklu i oglądania tragedii, która ukazuje ludzkie dramaty, wzbudzając „litość i trwogę”, przez co oczyszcza, wyzwala z tych doznań. Katharsis (oczyszczenie) to podstawowe pojęcie z poetyki Arystotelesa. Odczucie katharsis miało charakter oczyszczający, wizualne przedstawienie tragicznych wydarzeń usuwać miało z psychiki widza negatywne emocje i odczucia. Teatr grecki pełnił także funkcje rozrywkowe.
Teksty dostarczyło Wydawnictwo GREG. © Copyright by Wydawnictwo GREG
Autorzy opracowań: B. Wojnar, B. Włodarczyk, A Sabak, D. Stopka, A Szostak, D. Pietrzyk, A. Popławska, E. Seweryn, M. Zagnińska, J. Paciorek, E. Lis, M. D. Wyrwińska, A Jaszczuk, A Barszcz, A. Żmuda, K. Stypinska, A Radek, J. Fuerst, C. Hadam, I. Kubowia-Bień, M. Dubiel, J. Pabian, M. Lewcun, B. Matoga, A. Nawrot, S. Jaszczuk, A Krzyżek, J. Zastawny, K. Surówka, E. Nowak, P. Czerwiński, G. Matachowska, B. Więsek, Z. Daszczyńska, R. Całka
Zgodnie z regulaminem serwisu www.opracowania.pl, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody autora jest niedozwolone.
Ciekawostki (0)
Zabłyśnij i pokaż wszystkim, że znasz interesujący szczegół, ciekawy fakt dotyczący tego tematu.