Połączenie głosowe
Upewnij się, że masz włączone głośniki i mikrofon
zaprasza Cię do wspólnej nauki fiszek
Mity (z gr. mythos - słowo, mowa, opowieść) stanowiące część religii, zwłaszcza społeczeństw archaicznych, są narracyjnymi opowieściami, wyrażającymi i organizującymi wierzenia danej społeczności. Mity przekazywane początkowo ustnie, uzyskały z czasem kształt literacki, nigdy jednak stały, ale podlegający częstym transformacjom. Mity wyjaśniały niezrozumiałe zjawiska, wyrażały wspólne dla danej grupy odczucia, emocje i doświadczenia, przybliżały to, co było nieznane, objaśniały genezę obrzędów religijnych. Bohaterami mitów byli zazwyczaj bogowie lub istoty ludzkie wyposażone w ponadnaturalne właściwości - herosi. Z czasem religijne funkcje mitów zanikały, stawały się one źródłem literackich i fantastyczno-baśniowych motywów, podlegały przeobrażeniom i interpretacjom.
Pod względem tematycznym mity można podzielić na cztery grupy:
- teogoniczne (gr. theos - bóg) objaśniające pochodzenie i naturę bogów, określające ich atrybuty, funkcje, usposobienie,
- kosmogoniczne (gr. kosmos - świat) - wyjaśniające przyczyny powstania świata i proces jego tworzenia,
- antropogeniczne (gr. anthropos - człowiek) mówiące o powstaniu człowieka,
- genealogiczne (gr. genealogia - rodowód) opowiadające o dziejach poszczególnych rodów i historii ich członków.
Mity pełniły znaczącą rolę w życiu religijno-społecznym ludów pierwotnych. Nie tylko organizowały wierzenia i wyjaśniały niewytłumaczalne zjawiska, ale także sprzyjały tworzeniu specyficznej więzi społecznej, międzyludzkiej. Określały obowiązujące zasady moralne, pełniły funkcje dydaktyczne, wyjaśniały rolę i znaczenie poszczególnych elementów świata otaczającego człowieka.
Wśród najważniejszych funkcji mitów wyróżnić należy:
- poznawcze - poprzez mity próbowano określić charakter oraz przyczyny zjawisk przyrodniczych i atmosferycznych, objaśniać genezę gatunków roślinnych i zwierzęcych, tłumaczyć budowę wszechświata;
- światopoglądowe - mity, będąc częścią wierzeń religijnych, kształtowały poglądy ludzi na istotę i charakter otaczającego ich świata. Wyjaśniały przyczyny powstania człowieka, Ziemi, określały relacje między bogami a ludźmi;
- sakralne - mity wyjaśniały genezę obrzędów religijnych, ich strukturę, określały funkcję bogów w życiu człowieka i związane z wierzeniami formy kultu.
Mity, pierwotnie przekazywane ustnie, a następnie zapisywane, przechodziły z czasem w formę opowieści, stając się materiałem literackim. W ten sposób przyczyniły się do powstania i rozwoju rodzajów i gatunków literackich. Ojcem greckiej mitologii był Homer, którego dwie wielkie epopeje Iliada i Odyseja stanowią artystyczne opracowanie znanych mitów oraz kodyfikują atrybuty i cechy poszczególnych bogów. Kolejnym etapem porządkowania greckiej mitologii była twórczość Hezjoda, który interesował się przede wszystkim początkami świata, człowieka oraz genealogią bogów. Do mitologii sięgali poeci (Pindar, Owidiusz - twórca Metamorfoz), a także wielcy tragicy greccy: Ajschylos, Sofokles, Eurypides. W ten sposób mity, będące formą zbiorowej świadomości, nie stanowiące żadnego określonego gatunku literackiego, przyczyniły się do powstania i rozwoju eposu, będącego zapisem mitu, oraz liryki i tragedii, która swoje tematy czerpała z mitologii i w początkowej fazie rozwoju związana była ściśle z obrzędami religijnymi. Z czasem mity, tracąc swoje funkcje sakralne, weszły do literatury w charakterze baśniowych i fantastycznych wątków.
Niektóre wątki i motywy mitologiczne za pośrednictwem baśni i fantastyki weszły w obręb kultury ludowej, a stąd przedostały się do kultur europejskich. Obiegowe, czyli wędrowne motywy mitologiczne odsyłają do tych samych znaczeń w różnej formie. Opracowane na przestrzeni wieków, nabierają nowego charakteru, służą wyrażaniu nowych idei, a często występują jedynie jako konwencjonalne chwyty, czego przykładem może być typowy apel podmiotu lirycznego do bóstwa, będący prośbą o natchnienie.
Teoria archetypów sformułowana została na gruncie psychoanalizy przez C. G. Junga, ucznia Z. Freuda. Według Junga archetypy to wspólne dla całej zbiorowości ludzkiej pewne przekonania, wzory zachowań, wyobrażenia o świecie i przeżycia tkwiące w zbiorowej podświadomości. Obrazy te uzyskują swoją konkretyzację w różnych formach działalności ludzkiej, między innymi w kulturze i literaturze w postaci toposów. Same w sobie niezmienne, przybierają różne kształty w konkretnych działaniach literackich poszczególnych twórców i epok. W mitologii przykładami konkretyzacji archetypów są: Demeter, symbolizująca czułość i miłość matki, Prometeusz - wieczny buntownik i altruista, Ikar - oznaczający człowieka próbującego przekroczyć własne ograniczenia.
Toposy (gr. miejsce, łac. loci communes - miejsca wspólne) to stałe motywy, zaczerpnięte najczęściej z mitologii, wierzeń i podań, pojawiające się w różnych formach w dziełach literackich, świadczące o niezmienności śródziemnomorskiej kultury i będące wyrazem archetypicznych wzorców tkwiących w zbiorowej podświadomości. Przykładami pochodzących z mitologii greckiej toposów są: Arkadia jako kraina szczęścia, okres „złotego wieku” oraz labirynt.
Najważniejszą cechą mitologii greckiej jest jej politeizm (gr. polys - liczny, theos - bóg). W przeciwieństwie do Biblii, w której wyznaje się wiarę w jednego Boga, religia Greków uznawała istnienie wielu bogów, którym przypisywano określone funkcje i atrybuty. Greccy bogowie podlegali w mitach antropomorfizacji, czyli przypisywano im ludzkie cechy, zachowania i uczucia. Starożytni Grecy stworzyli bogów na własne podobieństwo. Mimo nieśmiertelności, niezwykłej mocy oraz nadprzyrodzonych właściwości bóstwa mitologiczne posiadały ludzkie wady i słabości. Włączały się w ludzkie spory i przy okazji toczyły rozgrywki między sobą. Ich kontakty z ludźmi miały często charakter bardzo intymny. Ze związków bogów z ziemskimi kobietami rodzili się herosi, półludzie, półbogowie, którzy stawali się bohaterami kolejnych mitów. Praktycznie każde zjawisko przyrody oraz elementy otaczającej natury miały swoje bóstwa, którym składano cześć. Wśród greckich bogów istniała hierarchia ważności. W mitach odbijały się również ówczesne wydarzenia historyczne oraz stosunki społeczne. Prawda historyczna obrastała jednak legendą, więc z perspektywy czasu trudno odróżnić fakty od zmyślenia (przykładem może być tutaj wojna trojańska). W mitologii greckiej, która odzwierciedlała życie i świadomość ludzi tamtego okresu, odnaleźć można jednak wiele elementów wspólnych z mitologiami i religiami innych kultur. Mity o powstaniu świata mają podobny charakter w kulturze babilońskiej, sumeryjskiej i greckiej. Epoka mitów w Grecji kończy się w zasadzie około XI w. p.n.e., po zbrojnej napaści Dorów.
Opowieści o powstaniu świata i człowieka było wiele. W każdym z nich świat powstał z Chaosu, ale już w tym momencie pojawiały się rozbieżności. Jedni widzieli w Chaosie istotę boską, a więc jakiś bóg istniał zawsze i był sprawcą powstania innych bogów, świata i ludzi. W innej wersji wyjaśniano chaos jako masę żywiołów: ziemi, wody, ognia i powietrza, z której wyłonili się pierwsi bogowie: Uranos - Niebo i Gaja - Ziemia, a więc mieli oni swój początek. Razem z bogami rodził się świat: ziemia, słońce, gwiazdy, rośliny, zwierzęta, potem ludzie. Uranos i Gaja mieli kilka pokoleń dzieci: tytanów, cyklopów z jednym okiem pośrodku czoła i hekatonchejrów, czyli sturękich. Byli oni wszyscy wielkimi, prymitywnymi potworami. Uranos czuł do nich niechęć, więc strącił ich do Tartaru, który był otchłanią wielką, ponurą i ciemną. Gaja, widząc męki tytanów, znienawidziła męża, więc namówiła najmłodszego z nich, by zabił ojca. Kronos pokonał Uranosa i rozpoczął rządy nad światem wraz z małżonką Reją. Z krwi zabitego Uranosa narodziły się boginie zemsty: Erynie. Kronos także bał się swych potomków, dlatego każde narodzone przez Reję dziecko połykał. Gdy Reja urodziła szóste dziecko, podała Kronosowi kamień zawinięty w pieluszki, który mąż połknął, a synka ukryła na Krecie w grocie pod opieką nimf i kozy Amaltei. Gdy Dzeus podrósł, pokonał ojca i z kolei on objął rządy nad światem. Wcześniej poradził matce, by podała Kronosowi środek na wymioty. Pod jego wpływem Kronos wypluł wcześniej połknięte dzieci. Byli to bogowie: Hades, Posejdon, Hera, Demeter i Hestia. Koza Amaltea zmarła. Z jej złamanego rogu uczynił Dzeus róg obfitości, a ze skóry puklerz (egidę), którego nie był w stanie przebić żaden pocisk.
Mit ten ma charakter teogoniczny i kosmogoniczny, gdyż dotyczy powstania bogów i świata. Świat powstaje z mieszaniny żywiołów, które ulegają uporządkowaniu. Powstaje w walce. Pierwsi bogowie są okrutni i źli, walczą o władzę nie przebierając w środkach (gigantomachia). Porządkowanie rozpoczyna się od podziału na niebo i ziemię, górę i dół. Wśród bogów panuje hierarchia. W ten sposób zapewne Grecy tłumaczyli sobie nierówności panujące w świecie. Mitologia była tworzona przez ludzi, więc przenosili oni swoje cechy i obraz świata, w którym żyli, na porządki pozaziemskie. Potomkowie Kronosa zamieszkali na Olimpie, dlatego nazwano ich Olimpijczykami. Podzielili się władzą. Dzeus został panem nieba i ziemi, ojcem, królem bogów, władcą piorunów. Hera była jego małżonką, opiekunką kobiet, małżeństwa i macierzyństwa. Hestia opiekowała się ogniskiem domowym, rodziną. Demeter czcili Grecy jako boginię ziemi, płodów rolnych i pór roku. Z jej miłością do córki, Persefony, poślubionej przez Hadesa i zmuszonej do opuszczenia matki, łączyła się piękna opowieść o następstwie pór roku. Wiosną Persefona wracała do stęsknionej matki i wtedy przyroda rozkwitała. Gdy jesienią Kora opuszczała matkę, by udać się do męża, świat umierał, pogrążał się w żałobie, by kolejną wiosną znów się odrodzić. Na przykładzie tego mitu widać wyraźnie, w jaki sposób konkretne obrazy nabierają znaczenia symbolicznego. Mit o Demeter i Persefonie można odczytać jako symbol każdego odradzania się po okresie zastoju, po latach niewoli, upadku itp.
Brat Dzeusa, Hades, został władcą podziemi, krainy śmierci i zmarłych. Razem z żoną Persefoną ważyli ludzkie czyny i wydawali wyroki, w którym kręgu krainy podziemi umieścić duszę. Posejdon został władcą mórz i oceanów. Grono Olimpijczyków szybko się poszerzało o nowych bogów, którzy rodzili się z bogiń, ziemianek, a także w sposób nadprzyrodzony. Najważniejszymi byli:
Hefajstos - władca wulkanów, boski kowal i rzemieślnik,
Apollo - opiekun sztuk, nauk, wyroczni i wróżbitów,
Artemida - bogini łowów, opiekunka dziewcząt,
Ares - bóg wojny,
Atena - bogini mądrości, sprawiedliwej wojny, wynalazczyni tkactwa,
Afrodyta - bogini piękności i miłości,
Hermes - opiekun kupców, wędrowców, posłaniec bogów.
Teorie na temat powstania rodu ludzkiego nie są w mitologii jednorodne. Niektóre podania głosiły, iż człowiek został stworzony przez bogów na ich obraz i podobieństwo, według innych - ludzkość wyszła z ziemi jako jej twór, na podobieństwo skał, mórz i roślin. Najpopularniejszą była jednak wersja o ulepieniu człowieka z gliny i łez przez Prometeusza. Twórca człowieka, tytan, ciału powstałemu z ziemi ofiarować miał duszę, stworzoną z niebieskiego ognia. Twór Prometeusza, ze względu na materiał, z którego powstał, posiadał w sobie zarówno pierwiastki ziemskie i boskie. Nie pochodził jednak, jak w Biblii, bezpośrednio od Boga. Był słaby i nagi, nie rozumiał świata, który go otaczał. Dopiero Prometeusz, który dał człowiekowi ogień i światło, nauczył go życia. Człowiek według mitologii nie był więc z natury istotą wyższą nad otaczającą go ziemię. Formował się powoli pod przewodnictwem swojego mistrza Prometeusza.
Z teorią powstania człowieka związany jest luźno mit o czterech okresach ludzkości. Na początku panował wiek złoty, będący odpowiednikiem raju. Człowiek żył bez trosk, nie znał starości, a jego życie było wieczną zabawą. Potem na stał wiek srebrny, w którym ludzie bardzo powoli osiągali dojrzałość, ich starość była przykra. Powoli odwracali się od bogów, ich serca ogarniała pycha i złość. Aby ukarać zbrodnie i upadek obyczajów, Zeus zesłał na ziemię potop. Odrodzona na nowo ludzkość, weszła w wiek brązowy, pełen wojen, podłości i niesprawiedliwości. Według niektórych wersji to w tej epoce Zeus ukarał ludzi potopem. Wiek brązowy był czasem herosów i ich wielkich czynów. Ostatnia epoka to czasy historyczne, nazwane wiekiem żelaza, charakteryzujące się postępującym wciąż upadkiem moralnym i społecznym.
1. Ulepienie z gliny człowieka.
2. Ofiarowanie ludziom ognia.
3. Zesłanie na ziemię Pandory.
4. Otwarcie beczki z nieszczęściami i chorobami.
5. Podstęp Prometeusza: podział mięsa ofiarnego.
6. Ukaranie Prometeusza.
Jeden z tytanów, Prometeusz, postanowił zaludnić ziemię. Ulepił więc z gliny człowieka i dał mu duszę z ognia niebieskiego, skradzionego z rydwanu Słońca. Człowiek ten był stworzeniem słabym i bezbronnym, więc Prometeusz po raz drugi ukradł odrobinę ognia niebieskiego, by ofiarować go ludziom. Pokazywał im, jak korzystać z owego daru, uczył ich rzemiosła i sztuki. Zaniepokoiło to Zeusa, zlecił więc Hefajstosowi wykonanie pięknej kobiety. Nazwano ją Pandorą, gdyż od każdego z bogów otrzymała jakiś podarunek: od Ateny umiejętność robót kobiecych, od Afrodyty wdzięk, a od Hermesa dar wymowy. Ponadto bogowie ofiarowali jej szczelnie zamkniętą beczkę o niewiadomej zawartości. Hermes sprowadził Pandorę na ziemię. Prometeusz nie przyjął jej, podejrzewając jakiś podstęp, ale jego brat Epimeteusz uległ jej urokowi i pojął ją za żonę. Nie zważając na przestrogi Prometeusza, małżonkowie otworzyli beczkę. Wysypały się z niej przeróżne nieszczęścia i choroby, które od tej pory zaczęły nękać ludzkość. Aby odpłacić bogom za podstęp, Prometeusz zabił wołu i podzielił na dwie części. Mięso zawinął w skórę a kości nakrył tłuszczem, po czym poprosił Zeusa, by wybrał sobie jedną część, a od tej pory właśnie ta część będzie składana bogom w ofierze. Zeus, skuszony widokiem tłuszczu, spodziewając się znaleźć pod nim mięso, wybrał gorszą część.
Spostrzegłszy swą pomyłkę rozzłościł się i przykuł Prometeusza do skały Kaukazu, gdzie codziennie orzeł wyjadał mu wątrobę, która wciąż odrastała.
Prometeusz, twórca i dobroczyńca człowieka, który za swój czyn poniósł dotkliwą karę, jest symbolem buntu jednostki wobec Boga oraz altruistycznej miłości do ludzi.
Nieśmiertelny tytan, sprzeciwiając się bogom, próbuje wydrzeć ich tajemnicę i wiedzę, aby dać człowiekowi wolność i niezależność. Jego ofiara dla człowieka jest bezinteresowna, a kara długa i bolesna. Od imienia bohatera pochodzą terminy prometeizm i postawa prometejska, które oznaczają indywidualistyczny bunt skierowany przeciwko siłom natury i Bogu w imię wolności i szczęścia ludzkości. Prometeizm to postawa altruistyczna, skłonność do poświęcenia dla dobra człowieka, nawet za cenę ogromnego cierpienia. Istotą prometejskiego buntu i cierpienia jest samotność człowieka, który przerasta ludzi, a nie dorównuje bogom. Dobrowolność, bezinteresowność poświęcenia i wysoce szlachetne pobudki czynią z Prometeusza bohatera. Motyw prometejski wielokrotnie wykorzystywany był w literaturze. Tematem swojej tragedii uczynił go Ajschylos (Prometeusz skowany). Prometeizm stał się jedną z podstawowych cech bohatera romantycznego, indywidualisty, prowadzącego spór z Bogiem w imię szczęścia ludzkości. Najbardziej reprezentatywnym przykładem takiej postawy jest Konrad z III cz. Dziadów A. Mickiewicza.
Teksty dostarczyło Wydawnictwo GREG. © Copyright by Wydawnictwo GREG
Autorzy opracowań: B. Wojnar, B. Włodarczyk, A Sabak, D. Stopka, A Szostak, D. Pietrzyk, A. Popławska, E. Seweryn, M. Zagnińska, J. Paciorek, E. Lis, M. D. Wyrwińska, A Jaszczuk, A Barszcz, A. Żmuda, K. Stypinska, A Radek, J. Fuerst, C. Hadam, I. Kubowia-Bień, M. Dubiel, J. Pabian, M. Lewcun, B. Matoga, A. Nawrot, S. Jaszczuk, A Krzyżek, J. Zastawny, K. Surówka, E. Nowak, P. Czerwiński, G. Matachowska, B. Więsek, Z. Daszczyńska, R. Całka
Zgodnie z regulaminem serwisu www.opracowania.pl, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody autora jest niedozwolone.
Ciekawostki (0)
Zabłyśnij i pokaż wszystkim, że znasz interesujący szczegół, ciekawy fakt dotyczący tego tematu.