Połączenie głosowe
Upewnij się, że masz włączone głośniki i mikrofon
zaprasza Cię do wspólnej nauki fiszek
Rodzaj literacki: epika
Gatunek literacki: epos
Już starożytni spierali się na temat autorstwa obu poematów. Według tzw. separatystów aleksandryjskich (III-I w. p.n.e.) Homer miał być jedynie twórcą Iliady. Pogląd ten odżył na nowo w XIX wieku. Wielu badaczy już w XVII wieku kwestionowało istnienie Homera, przypisując jego utwory wędrownym śpiewakom (tzw. aojdom). Osobno powstające pieśni miały być złożone w całość dopiero przez kompilatorów w czasach późniejszych. W XIX wieku toczył się spór między badaczami uważającymi, iż Iliada i Odyseja są zbiorem pieśni różnych poetów, a tymi, którzy autorstwo obu poematów przypisywali Homerowi. Współcześnie przyjmuje się tezę, iż Iliadę i późniejszą Odyseję stworzył jeden poeta. Wskazuje na to zwarta budowa obu dzieł, przemyślana kompozycja oraz propagowanie przez autora spójnych ideałów życiowych arystokracji.
Czas powstania Iliady wiąże się z przyjęciem przez Greków pisma alfabetycznego, które umożliwiło spisywanie ustnych przekazów literackich. Najstarsze zabytki tego pisma pochodzą z drugiej połowy VIII w. p.n.e. Zakładając, że posługiwano się nim już wcześniej, można ustalić datę powstania Iliady na okres między IX a VIII w. p.n.e. W VI wieku p.n.e. powołana przez Pizystrata w Atenach komisja opracowała teksty obu poematów, które skomentowane i poprawione zostały na nowo między III a I w. p.n.e. przez aleksandryjskich filologów. Prace te dały początek filologii, literaturoznawstwu i gramatyce.
Czas akcji eposu jest wcześniejszy niż czas jego powstania. W Iliadzie opisany został pięćdziesięciodniowy epizod z dziesiątego roku wojny trojańskiej. Na podstawie prowadzonych badań archeologicznych ustalono, iż Troja istniała naprawdę i spalona została w XIII w. p.n.e. Czas akcji eposu można więc ustalić na lata między 1400 a 1200 r. p.n.e.
Tytuł Iliada pochodzi od greckiego wyrazu Ilias i oznacza pieśń o Ilionie, czyli o Troi.
Achilles - syn Peleusa i boginki morskiej Tetydy, w dziesiątym roku oblężenia Troi wycofał się z walki obrażony za odebranie mu przez Agamemnona branki Bryzeidy, a bez jego udziału miasto nie mogło być zdobyte, powrócił do walki po śmierci swojego przyjaciela Patroklesa.
Andromacha - żona Hektora, po upadku Troi dostała się jako branka synowi Achillesa.
Atena - córka Zeusa, urodziła się z głowy ojca, dlatego uważano ją za uosobienie rozumu i mądrości, była także boginią wojowników.
Hefajstos - syn Dzeusa i Hery, bóg ognia sztuki kowalskiej i złotniczej.
Hektor - najstarszy syn Priama i Hekabe, uważany za wzorowego obywatela, wojownika, męża i ojca, zginął z ręki Achillesa.
Pandar - najsłynniejszy łucznik po stronie Troi, syn Lykaona z Zelei.
Priam - król Troi, mąż Hekabe, wzór miłości ojcowskiej.
Mówi się tu o okrutnej woli Dzeusa, według której Grecy mieli ponosić klęski w wojnie trojańskiej aż do chwili, gdy Achilles pojedna się z Agamemnonem. Spór bohaterów zaczął się od gniewu „Syna Dzeusa i Latony” Apolla; Agamemnon odmówił wydania w zamian za okup branki Chryzejdy - córki kapłana Apollina. Skutkiem tego jest zaraza w obozie Greków. Nie chcąc zguby wojska, wódz oddaje Chryzejdę, ale zabiera Achillesowi jego brankę Bryzejdę.
Poeta zwraca się do bogini Ateny, aby pomogła mu opiewać gniew Achillesa, jakim ten zapałał, gdy Agamemnon odebrał mu jego brankę.
Andromacha ze łzami w oczach żegna swojego męża Hektora, sądzi, że odwaga będzie przyczyną zguby jej męża, wyrzuca mu brak litości nad nią i ich nieletnim dzieckiem, uważa, że po śmierci męża nie będzie już dla niej radości, tylko cierpienie. Andromacha skarży się, iż za sprawą bogów nie ma ani ojca, który poniósł śmierć z ręki Achillesa, ani braci, których również pokonał Achilles, ani matki, którą ugodziła strzała Artemidy.
Hektor przyznaje żonie rację, ale oświadcza, że nie może pozostać w mieście z dala od toczącej się bitwy, bo wtedy okazałby się tchórzem. Podkreśla swoją gotowość do walki, która zapewni mu sławę. Zdaje sobie sprawę, że niebawem nadejdzie dzień, w którym na wieki upadnie Ilion, serce przenika mu trwoga o Trojan, Priama, Hekabe, swoich szlachetnych, walecznych współziomków, ale najbardziej lęka się o Andromachę, która po przegranej Trojan może zostać wzięta przez Greków do niewoli.
Hektor bierze na ręce swojego synka, prosi Dzeusa i innych bogów, aby byli łaskawi dla jego potomka.
Zanim rozpoczął się pojedynek Achillesa z Hektorem, bohaterowie trzykrotnie obiegli wokół Troję. Tymczasem na Olimpie bogowie pod wodzą Zeusa radzili, któremu z nich pozwolić na zwycięstwo. Atena prosiła o zwycięstwo dla Achillesa i skoro tylko uzyskała zgodę „ojca bogów i ludzi”, udała się na ziemię, aby czuwać nad powodzeniem swego faworyta. Hektora zaś miał wspierać Apollo.
Zeus natomiast położył na szalach dwa losy: Hektora i Achillesa. Los Hektora opadł „ku głębiom Hadesu”.
Na ziemi Atena zaś podstępnie sprowokowała Hektora do podjęcia walki z Achillesem. Poprosił on bohatera o zawarcie układu, aby nie bezcześcili nawzajem swych zwłok po skończonej walce. Achilles nie przystał na żadne układy. Pierwszy cisnął swą dzidę, ale chybił. Hektor uderzył zaś w sam środek tarczy wykutej przez Hefajstosa, jednak jego dzida odbiła się od niej. Bohaterowie zaczęli walczyć mieczami. Wreszcie Achilles ugodził śmiertelnie Hektora. Ostatnią prośbą umierającego bohatera było, aby Achilles zwrócił jego ciało rodzicom - Priamowi i Hekabe. Nie uzyskał na to zgody. Achilles przytroczył ciało Hektora do rydwanu i zbezcześcił je ku rozpaczy Priama i Hekabe.
Bohaterami eposu są herosi, półbogowie zrodzeni z boskiego ojca lub matki (Achilles jest synem boginki Tetydy). Niekiedy swoją postawą przypominają bogów (jak Agamemnon, wódz Greków). Poeta pokazuje ich jako istoty wyższe od ludzi, wzniosłe, pełne szlachetnej odwagi i męstwa. Obok wyidealizowanych ludzi występują pomniejszeni, uczłowieczeni bogowie. Panują na Olimpie, ale nie są wszechwiedzący i wszechwładni, ich moc jest jednak większa niż ludzka, narrator ukazuje ich jako pięknych i budzących podziw. Nieśmiertelni, niewrażliwi na ból i cierpienie, obdarzeni cudownymi właściwościami, przerastają ludzi i wiedzą więcej od nich. Rządzą światem, ale podlegli są Przeznaczeniu czyli Mojrze. Najwyższy spośród nich jest Zeus, którego sądy niejednokrotnie zbieżne są z myślami Mojry. Greccy bogowie kontaktują się z ludźmi, integrują w ich sprawy, nie są jednak dla ludzi autorytetami moralnymi, określającymi etyczne kodeksy. Przez autora wyposażeni zostali w psychikę i wady ludzkie. Kochają, nienawidzą, kierują się emocjami i uczuciami: złością, zawiścią, miłością, żądzą zemsty. Podobnie jak ludzie żyją pełnią życia.
Realizm Iliady zabarwiony jest jednak idealizmem. Nadnaturalne właściwości bogów wprowadzają atmosferę cudowności (oczywiście z punktu widzenia dzisiejszego czytelnika, gdyż dla Greka epoki homeryckiej istnienie bogów i ich nieustanna ingerencja w życie ludzkie były zjawiskiem naturalnym) - bohaterowie są ratowani przez opiekujące się nimi bóstwa, natura ma zdolność przemawiania. Brak wyraźnej granicy między światem bogów i ludzi sprawia, że wszelkie elementy cudowności zyskują znamiona naturalności. Realizm utworu przejawia się w dokładnym opisie zjawisk i rzeczy, sytuacje przedstawione zostały w procesie ich stawania się (w Iliadzie brak jest w zasadzie opisów statycznych). Bohaterowie ukazani są jako prawdziwi ludzie. Ich reakcje i wypowiedzi zawierają w sobie prawdę psychologiczną.
Bohaterowie eposu zostali przedstawieni w sposób uwznioślony i zindywidualizowany - tak poeta wykreował Achillesa i Hektora. A zatem Hektor został ukazany jako człowiek odważny, szlachetny, prawy, walczył w sposób uczciwy, głęboko wierzył w bogów, ponad swoje dobro i życie stawiał bezpieczeństwo i wolność ojczyzny. Achilles kierował się przede wszystkim żądzą zemsty, był mściwy, zawzięty, okrutny, nie chciał oddać ostatniej posługi Hektorowi, chociaż tego wymagały prawa boskie, upokorzył Priama, jednak potem okazał mu współczucie i litość.
Obok ludzi i herosów (półbogowie zrodzeni z boskiego ojca lub matki np. Achilles był synem boginki morskiej Tetydy i księcia Peleusa) działają bogowie, którzy ingerują w świat ludzi, jednym pomagają - Atena uratowała życie Achillesowi w pojedynku z Hektorem, wyświadczyła przysługę Menelaosowi, kiedy mierzył do niego łucznik, innym przysparzają smutku - za sprawą bogów Andromacha straciła wszystkich sobie bliskich, Dzeus zadecydował o śmierci Hektora. Nie ma wyraźnej granicy między ludźmi a bogami.
Iliada obejmuje pięćdziesięciodniowy epizod z wojny trojańskiej. Temat utworu zapowiedziany jest w Inwokacji. Agamemnon, wódz Greków, wywołał gniew Achillesa, zabierając mu brankę wojenną Bryzeidę. Achilles wycofuje się z walki i za pośrednictwem swojej matki, Tetydy, prosi Zeusa, aby ukarał Greków, udzielając pomocy Trojanom. Dopiero śmierć jego przyjaciela, Patroklesa, skłania bohatera do powrotu na pole bitwy. Achilles mści się, zabijając w pojedynku Hektora, syna władcy Troi. Całość utworu wypełniają opisy batalistyczne i czyny bohaterskie.
Fabuła jest złożona z epizodów (poszczególnych wydarzeń) z tendencją do zarysowywania się wątków. Obserwujemy dwupłaszczyznowość wydarzeń: związane z bogami na Olimpie i rozgrywające się na równinie trojańskiej.
Narrator wypowiada się w trzeciej osobie, z epickim dystansem opisuje rozgrywające się wydarzenia, charakteryzuje bohaterów. Opisowi postaci służą występujące stałe epitety: „Hektor o hełmie wiejącym kitami”, „Hektor potężny”, „Hektor wspaniały”, „szybkonogi Achilles”, „boski Achilles”.
Narrator nie przedstawia czynności równoczesnych, każdą opisuje kolejno, stąd występujące w tekście opisy są plastyczne, dokładne, szczegółowe, drobiazgowe - opis tarczy Achillesa.
Obszerne opisy przedmiotów, czynności powodują opóźnienie wydarzeń, które mają nastąpić, jest to tak zwana retardacja, przykładem może być szczegółowy opis czynności łucznika.
Oprócz rozbudowanych opisów utwór zawiera specyficzne porównania nazwane homeryckimi - ich cechą jest to, że drugi człon (to, do czego porównujemy) jest bardzo rozbudowany, np.
„I tak jak gwiazda wśród innych gwiazd, gdy noc letnia zapada, Gwiazda wieczorna, co wschodzi najpiękniej na ciemnych niebiosach - Tak połyskiwał grot włóczni, którą potrząsał Achilles”.
Występujące w utworze sceny batalistyczne ukazane są w sposób realistyczny i dynamiczny: „cisnął z sił całych włócznię przed siebie, włócznia śmignęła w górę, a w ziemię zarył się grot jej spiżowy”, „Szyję młodzieńczą wskroś przebił grot jego włóczni głęboko...”.
Nastrój eposu oddaje występujące patetyczne czyli wzniosłe słownictwo np. gród wielkiego, boskiego Priama, Hektor - pasterz narodów, niezłomny Pelida, łucznik przesławny.
Iliada składa się z ponad 15 i pół tysiąca wersów. Wydawcy, aleksandryjscy uczeni, podzielili epos na 24 księgi (pieśni), oznaczając je kolejnymi literami grec kiego alfabetu. Utwór rozpoczyna inwokacja do Muzy, będąca jednocześnie zapowiedzią tematu, którym jest gniew Achillesa.
Iliada napisana została tzw. wierszem bohaterskim, czyli charakterystycznym dla epoki starogreckiej heksametrem daktylicznym. Budowa wersu oparta była na istniejącym w języku greckim zjawisku iloczasu, czyli występowaniu krótkich i długich samogłosek. Dwie samogłoski krótkie zastępowały jedną długą. Heksametr daktyliczny zbudowany był z sześciu stóp (rytmicznych cząstek wersu): daktyli (-/ - -) lub spondejów (-/ -/). Pierwsza sylaba była akcentowana. W literaturze polskiej w formie nawiązania do antycznej miary wersowej powstał tzw. polski heksametr, w którym długie, silniej wymawiane głoski greckie zastąpione zostały sylabami akcentowanymi. Najdoskonalszą realizacją tego typu wiersza jest Pieśń Wajdeloty z Konrada Wallenroda Adama Mickiewicza.
Plastykę i drobiazgowość opisów wzbogacają rozbudowane porównania, tworzące odrębne obrazy poetyckie. W Iliadzie naliczyć ich można około dwustu. Sam moment porównania, bardzo krótki, staje się pretekstem do stworzenia rozbudowanego obrazu, podanego w formie dygresji. U Homera wielokrotnie odnoszą się one do natury oraz realiów życia w warunkach pokoju. Porównania spowalniają tempo akcji, wprowadzają realia obyczajowe, tworzą podniosły nastrój. Od imienia ich twórcy zostały nazwane porównaniami homeryckimi.
Obiektywną, zdystansowaną narrację Iliady wzbogacają dialogi i monologi, nadające utworowi znamiona dramatyzmu. Dramatyczny charakter ma pojedynek Achillesa z Hektorem i związane z nim płacze i lamenty Priama, Hekuby i Andromachy, sam przebieg walki, śmierć syna króla Troi oraz scena pohańbienia jego zwłok przez Achillesa.
Epos, inaczej epopeja (z gr. słowo, opowieść), to najstarszy gatunek epicki, którego źródłem były ustnie przekazywane mity, baśnie i legendy. Znany był już w literaturze starożytnego Wschodu. Dla rozwoju literatury europejskiej największe znaczenie ma epos homerycki, powstały jako tekst pisany, wywodzący się z pieśni wykonywanych przez aojdów. Dla poezji ustnej typowe było posługiwanie się tzw. stylem formalnym, polegającym na tym, że poeta-śpiewak używał gotowych formuł, na które składały się stałe epitety, wersy, początki i zakończenia typowych sytuacji, a nawet gotowe opisy walk, uczt itp. W Iliadzie obserwujemy pozostałości stylu formalnego.
Epopeja jest rozbudowanym utworem wierszowanym, opisującym dzieje historycznych bądź legendarnych bohaterów na tle ważnych i przełomowych wydarzeń. W utworze występuje wszechwiedzący, obiektywny narrator, który posługując się podniosłym stylem, obfitującym w opisy, rozbudowane porównania i stałe epitety, przedstawia wydarzenia, rozgrywające się na dwóch płaszczyznach: boskiej i ludz kiej. Utwór rozpoczyna się inwokacją skierowaną do bogów lub muz z prośbą o opiekę i natchnienie. Akcja ma charakter epizodyczny. Gatunek uprawiany był po Homerze przez autorów starożytności, średniowiecza, renesansu, romantyzmu.
Grecy (a także starożytni Rzymianie) uważali Homera za najwybitniejszego poetę. Księgi jego były punktem wyjścia i miarą wartości wszelkiej poezji. Jego utwory już w VI w. p.n.e. stały się lekturą dzieci i młodzieży. Homer ukształtował religijne wyobrażenia współczesnych, stanowił dla nich źródło historii i etyki. Język epopei wpłynął na charakter poezji greckiej i rzymskiej czasów antycznych.
Twórczość Homera inspirowała kształtowanie się całej kultury europejskiej. Wzorowali się już na nim starożytni, m.in. cyklicy - greccy poeci, tworzący dzieła opisujące wydarzenia nieprzedstawione w Iliadzie i Odysei. Autorem rzymskiego eposu narodowego stał się Wergiliusz. Średniowiecze wykształciło formę eposu rycerskiego (np. Pieśń o Rolandzie), w renesansie do najwybitniejszych realizacji gatunku należała Jerozolima wyzwolona Tassa i Orland szalony Ariosta. Również polscy twórcy odwoływali się do tego gatunku (m.in. Wacław Potocki Wojna chocimska, I. Krasicki Monachomachia). W XIX wieku utworem najbliższym homeryckim ideałom stał się Pan Tadeusz Adama Mickiewicza, nazwany polską epopeją narodową.
Iliada tłumaczona była na wiele języków. Wśród polskich tłumaczy wymienić należy Jana Kochanowskiego (trzy księgi) oraz Ksawerego Dmochowskiego i Stanisława Staszica. Wątki i motywy obu epopei do czasów współczesnych wykorzystywane są przez twórców. Sięgali do nich najwybitniejsi poeci polscy: Jan Kochanowski (Odprawa posłów greckich), Stanisław Wyspiański (Powrót Odysa), Leopold Staff (Odys).
Teksty dostarczyło Wydawnictwo GREG. © Copyright by Wydawnictwo GREG
Autorzy opracowań: B. Wojnar, B. Włodarczyk, A Sabak, D. Stopka, A Szostak, D. Pietrzyk, A. Popławska, E. Seweryn, M. Zagnińska, J. Paciorek, E. Lis, M. D. Wyrwińska, A Jaszczuk, A Barszcz, A. Żmuda, K. Stypinska, A Radek, J. Fuerst, C. Hadam, I. Kubowia-Bień, M. Dubiel, J. Pabian, M. Lewcun, B. Matoga, A. Nawrot, S. Jaszczuk, A Krzyżek, J. Zastawny, K. Surówka, E. Nowak, P. Czerwiński, G. Matachowska, B. Więsek, Z. Daszczyńska, R. Całka
Zgodnie z regulaminem serwisu www.opracowania.pl, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody autora jest niedozwolone.
Ciekawostki (0)
Zabłyśnij i pokaż wszystkim, że znasz interesujący szczegół, ciekawy fakt dotyczący tego tematu.