Połączenie głosowe
Upewnij się, że masz włączone głośniki i mikrofon
zaprasza Cię do wspólnej nauki fiszek
Mikołaj Sęp Szarzyński należał do trzeciego pokolenia poetów renesansowych. Jego poezja, opierająca się początkowo na wzorcach antycznych i renesansowych, stała się zapowiedzią nowego, barokowego stylu. Wykształcenie i erudycja Sępa miała charakter renesansowy, to samo można powiedzieć o jego łacinie. Wychodząc od humanistycznych rozważań na temat losu, porzuca poeta ideę równowagi i harmonii na rzecz przekonania o wewnętrznym rozdarciu człowieka, którego nadrzędnym celem powinno być dążenie do świętości. Renesansowy materiał ubrany został w zapowiadający już barok nowy styl artystyczny. Wiersze Sępa, wyrafinowane technicznie, pełne ruchu i zmian, nasycone są paradoksami oraz grami słownymi. Jak pisze Jan Błoński, poezja Sępa reprezentuje manieryzm, którego główny wyznacznik to „poetyka baroku w materiale renesansu”.
Sęp Szarzyński jest poetą religijnym, jego twórczość często zalicza się do metafizycznej poezji baroku. Z rozważań podmiotu lirycznego nad zmiennością świata i przypadkowością losu rodzi się wizja „człowieka rozdwojonego”, rozdartego między ziemią a niebem. Sęp ukazuje jednostkę w wymiarze kosmicznym. Człowiek Szarzyńskiego jest pełen sprzeczności, jego wnętrze jest zagadką, sam podmiot liryczny odczuwa siebie jako jednostkę niespójną, przerażoną faktem swojego istnienia. Przywiązanie do życia doczesnego i strach przed śmiercią budzą w człowieku lęk. Jedynym stałym punktem odniesienia jest dla rozdartej wewnętrznie jednostki Bóg - symbol stałości, wartości, prawdy. Boskie prawo obja wia się w harmonii wszechświata, niezmienności cnoty i działaniu Opatrzności. Bóg jest stwórcą świata, początkiem wszystkiego, tym, który ustanawia lad i porządek. Dla człowieka jest on jednak niedosiężny i daleki. Umysł ludzki, obcujący z ziemską zmiennością i ruchem, nie potrafi pojąć i objąć niezmiennego i stałego Boga, ale nie przestaje do niego tęsknić. Żyjący w zmienności, przywiązany do nietrwałych dóbr tego świata człowiek, ma świadomość, iż to, co go otacza jest tylko pozorem, wie, że prawdziwą wartość stanowi Bóg, nie potrafi jednak go znaleźć. Wiecznie rozdarty między grzechem a potrzebą prawdziwej wiary i pobożności, nie może sobie poradzić ze swoim lękiem. Filozofia Szarzyńskiego jest pełna paradoksów: Bóg, który jest miłością i spokojem, każe człowiekowi walczyć, człowiek przywiązany do życia ziemskiego, rozdwojony w sobie, powołany jest do transcendencji, do poszukiwania Boga i wiecznego życia. Dominującym motywem utworów Szarzyńskiego jest sprzeczność pomiędzy potrzebami duszy a zakusami ciała, która potęguje lęk oraz niepewność człowieka i budzi wątpliwość co do tożsamości jednostki. Cały świat zwodzi i kusi człowieka swoimi pozornymi wartościami. Bóg jest nieogarniony, a jednostka czuje się niepotrzebna i niepewna. Sęp nakazuje człowiekowi, aby kierował się rozumem, który jest jedynym światłem Boga, aby nauczył się właściwie odczytywać znaki i interpretować rzeczywistość. Ciągła, trudna walka o własną duszę jest zadaniem, jakie Bóg wyznacza każdemu.
Wizja Sępa jest głęboko pesymistyczna, człowiek nie potrafi skoncentrować się na celu, który przerasta jego możliwości, tęskni do stałości, ale pociąga go zmienność i ruch, a więc to, co charakteryzuje życie ziemskie. W swojej religijności i wierze każdy jest samotny, bo skazany tylko na własne siły. Szarzyński zwracając się w stronę ascetyzmu, traktuje życie jako trudne zadanie, które należy wypełnić. W ujęciu poety tragizm człowieka polega na niemożności wykonania tego zadania, które przerasta siły słabej, rozdwojonej, zafascynowanej zmiennością jednostki. Pomimo dystansu, jaki dzieli Boga i człowieka należy jednak dążyć do zbawienia i ufać w Boże miłosierdzie. Pesymizm Sępa, kształtowanie osobistego stosunku do Boga oraz budowanie wiary w oparciu o przemyślenia wewnętrzne wynikają u poety prawdopodobnie z jego doświadczeń religijnych (epizod protestancki i powrót do katolicyzmu). W twórczości Szarzyńskiego odnaleźć można wpływy hiszpańskich mistyków (Ludwik z Grenady) oraz nauk założyciela zakonu jezuitów Ignacego Loyoli (pojęcie życia jako walki o zbawienie, jako służby). Odrzucenie renesansowej idei harmonii wszechświata oraz ideałów „poćciwego życia” na rzecz dążenia do ascezy i heroizmu wiary zapowiada nową epokę - barok, pełną sprzeczności i niepewności.
Poetyckie utwory Szarzyńskiego cechuje bogactwo ruchu, ekspresja wypowiedzi, zawiła budowa składniowa. W obrazowaniu poeta posługuje się kosmicznymi archetypami, symbolami i słowami-kluczami. Na określenie ziemskiej i ludzkiej przemijalności używa Szarzyński symboli obrazujących zmienność, nietrwałość i ruch. Woda oznacza grzech i nieszczęście, podobne znaczenie ma jad i słodycz, która pozornie przyjemna, jest jednak przemijająca i często skrywa truciznę. Smak jest w wierszach poety zmysłem grzechu. Symbolem Szatana i grzechu, niepewności i lęku jest ciemność, a zmienności i śmierci - obłoki. Na przeciwległym biegunie stoją wartości pozytywne - Bóg, dobro i prawda. Są one najczęściej symbolizowane przez światło. Lampa symbolizuje wiarę i pobożność, a płomień - drogę do Boga. W przeciwieństwie do zmiennych wartości życia ziemskiego - światło oznacza stałość i wieczność. Wszystkie aspekty życia człowieka (śmierć, wiarę, niepokój) opisuje poeta za pomocą abstrakcyjnych pojęć i symboli oraz metafor, które jednak bardzo często ulegają konkretyzacji, zbliżają się do rzeczy. Zewnętrzny świat, otaczający człowieka, ukazuje Sęp za pomocą doznań zmysłowych, wewnętrzny oddaje, używając pojęć abstrakcyjnych. Obrazy Sępa są niejasne, poeta świadomie zaciera znaczenia, zwiększając tym możliwość interpretacji. Poczucie zmienności i nietrwałości zostaje uwypuklone przez użycie wiersza sylabicznego, którego rytm stwarza atmosferę wahania i niepewności. Niejednokrotnie poeta używa zwięzłego stylu, posługuje się elipsami (zdania pozbawione jednej z części składowych, najczęściej orzeczenia), aforyzmami i skrótami, które sygnalizują niemożność zrozumienia świata. Z kolei nagromadzenia i wyliczenia są wyrazem lekceważącego stosunku poety do dóbr świata doczesnego. Poczucie lęku i niepewności wyrażają zdania pytające, warunkowe, urwane. Skomplikowana, zagmatwana składnia potęguje niepewność. Sęp często posługuje się typowo barokowymi środkami stylistycznymi, takimi jak anafory (rozpoczynanie wersów od tego samego wyrazu), przestawny szyk zdania (inwersja) i przede wszystkim paradoksy (sformułowania sprzeczne z powszechnie uznanym twierdzeniem, zawierające w sobie głębszą prawdę). Paradoksy ukazują rozdarcie człowieka, który uwikłany w ziemskie sprawy i przywiązany do nietrwałych dóbr doczesnych - jednocześnie dąży do Boga. Podkreślają to antytezy i epitety oksymoroniczne (sprzeczne). Wiersze Sępa charakteryzuje również bogactwo epitetów, mających walor oceniający.
Szarzyński, jako jeden z pierwszych poetów polskich, posłużył się formą sonetu - jest to utwór liryczny składający się z 14 wersów, zgrupowanych na ogół w 2 czterowierszach i 2 tercynach o ścisłym rozkładzie rymów (sonet włoski - Dante, Petrarka), niekiedy 3 czterowierszów i dystychu (sonet francuski). Zasadnicze znaczenie kompozycyjne ma podział na dwa podstawowe człony ośmio- i sześciowersowy. Część pierwsza jest na ogół opisowa, część druga refleksyjno-uogólniająca.
Wyrafinowana poetyka wierszy Szarzyńskiego służy oddaniu myślowego bogactwa poety, roztrząsającego problem „człowieka rozdwojonego”.
Teksty dostarczyło Wydawnictwo GREG. © Copyright by Wydawnictwo GREG
Autorzy opracowań: B. Wojnar, B. Włodarczyk, A Sabak, D. Stopka, A Szostak, D. Pietrzyk, A. Popławska, E. Seweryn, M. Zagnińska, J. Paciorek, E. Lis, M. D. Wyrwińska, A Jaszczuk, A Barszcz, A. Żmuda, K. Stypinska, A Radek, J. Fuerst, C. Hadam, I. Kubowia-Bień, M. Dubiel, J. Pabian, M. Lewcun, B. Matoga, A. Nawrot, S. Jaszczuk, A Krzyżek, J. Zastawny, K. Surówka, E. Nowak, P. Czerwiński, G. Matachowska, B. Więsek, Z. Daszczyńska, R. Całka
Zgodnie z regulaminem serwisu www.opracowania.pl, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody autora jest niedozwolone.
Ciekawostki (0)
Zabłyśnij i pokaż wszystkim, że znasz interesujący szczegół, ciekawy fakt dotyczący tego tematu.