Połączenie głosowe
Upewnij się, że masz włączone głośniki i mikrofon
zaprasza Cię do wspólnej nauki fiszek
Rodzaj literacki: dramat
Gatunek literacki: tragedia
Głównym źródłem większości dramatów Szekspira były kroniki Rafała Holinsheda. Również w przypadku Makbeta posłużył się on jednym z opowiadań kronikarza. Jednak dokonane zmiany nie stawiają Makbeta w rzędzie dramatów historycznych, choć jego fabuła została osadzona w dość konkretnych realiach (średniowieczna Szkocja i Anglia) i oparta na faktach historycznych. W 1040 roku pierwszy król Szkocji, jak podają kroniki, został zamordowany przez swego generała Macbetha. Ten zaś w 1057 roku zginął z rąk Malkolma, który zastąpił go na tronie jako Malkolm III. Tak przedstawia fakty wersja Holinsheda. W rzeczywistości Macbeth, pierwowzór Makbeta, był postacią szlachetną, pomógł tylko odebrać tron należny jego żonie i razem panowali jako sprawiedliwa i szlachetna para. Szekspir poszedł jednak za wersją Holinsheda, który przedstawia Makbeta jako uzurpatora. Postacią historyczną jest tu także król Anglii Edward Wyznawca, który panował w latach 1004-1066 i był przez współcze snych uznawany za świętego. Prawdopodobnie pomysł napisania sztuki z dziejów średniowiecznej Szkocji nasunął się Szekspirowi po śmierci królowej Elżbiety, gdy na tron wstąpił Jakub I, wielki opiekun teatru, który uważał się za potomka legendarnego Banka. Przypuszcza się, że sztuka powstała około 1606 r. i była wystawiana w obecności króla.
Szekspir był nie tylko współtwórcą i innowatorem tak znaczącej instytucji, jaką stał się teatr elżbietański, ale przede wszystkim twórcą własnej, oryginalnej odmiany dramatu, zwanej dziś dramatem szekspirowskim.
Najważniejszymi jego cechami były:
- zerwanie z klasyczną zasadą trzech jedności (czasu, miejsca i akcji), dopuszczenie daleko idącej umowności w tym względzie,
- wprowadzenie na scenę duchów, wydarzeń irracjonalnych (zerwanie z realistyczną konwencją sztuki),
- zerwanie z zasadą jednolitości charakteru bohaterów - teraz cechuje ich zmienność, łatwość popadania w skrajne emocjonalnie stany,
- zerwanie z zasadą decorum (obowiązek pisania tragedii stylem wysokim, a komedii średnim lub niskim - teraz w tragedii mogą się pojawić także postaci „niskie”, a styl graniczyć nawet z farsowym),
- wprowadzenie scen zbiorowych (tłumu, wojska),
- zerwanie z zasadą jedności estetyki (u Szekspira sceny komiczne przeplatają się z tragicznymi), pojawia się liryzm, przemieszany z komizmem lub tragizmem.
W tworzeniu kolejnych sztuk W. Szekspir korzystał z kronik historycznych i XVI-wiecznych romansów, traktując je bardzo dowolnie, przetwarzał ich fabułę według własnych potrzeb. W swych tragediach wzbogacał wzorce osobowe o ciekawe typy charakterologiczne, wprowadzał sploty intryg i ze szczególną uwagą śledził stany psychiczne swoich bohaterów. W tym właśnie celu wprowadzał elementy nierealne, czary i często wykorzystywał bujną fantazję.
Tragedia szekspirowska ukazuje przeważnie jednego lub dwóch bohaterów, pochodzących z wysokiego rodu, w momencie, gdy stają w swym życiu przed jakimś wyzwaniem, trudną próbą, która zazwyczaj w wyniku splotu wydarzeń powoduje ich śmierć.
Wybiera on bohaterów nieprzeciętnych, uwikłanych w konflikty wewnętrzne i zewnętrzne. Akcję budują czyny postaci, które są wynikiem ich skomplikowanych charakterów.
Chrześcijański wzorzec moralny jest dla autora dramatów podstawowym probierzem człowieczeństwa, według którego ocenia swoich bohaterów.
W tragedii szekspirowskiej możemy wyróżnić pięciostopniowy schemat akcji:
- ekspozycja, czyli wprowadzenie,
- powstanie konfliktu,
- rozwój konfliktu,
- kryzys,
- rozwiązanie.
Akcja rozgrywa się w hrabstwach Szkocji (z wyjątkiem trzeciej sceny aktu czwartego, kiedy przenosi się do Anglii). Wypadki zostały osnute wokół rzeczywistych XI-wiecznych zdarzeń.
Dunkan - król Szkocji,
Malkolm, Donaldem - synowie Dunkana,
Makbet - wódz wojsk szkockich, krewny króla,
Lady Makbet - żona Makbeta,
Banko - wódz wojsk szkockich, przyjaciel Makbeta,
Fleance - syn Banka,
Makduf, Lennox, Rosse, Angus, Menteith, Caithness - lordowie szkoccy,
Lady Makduf - żona Makdufa,
Chłopiec - syn Makdufa,
Siward - dowódca wojsk angielskich, wuj Malkolma i Donalbeina,
Młody Siward - jego syn,
Seyton - oficer Makbeta,
Hekate i trzy Czarownice, duch Banka, Lekarz szkocki, Lekarz angielski, Starzec, Żołnierz, Odźwierny, Dama Lady Makbet, żołnierze, dowódcy wojsk, lordowie, panowie zbójcy, słudzy, gońcy.
1. Spotkanie Czarownic.
2. Zwycięstwo Makbeta w wojnie z Norwegią.
3. Wróżba Czarownic.
4. Przepowiednia zaczyna się spełniać - Makbet zostaje tanem Kawdoru.
5. Makbet i jego żona planują zbrodnię.
6. Morderstwo.
7. Makbet zostaje królem.
8. Zabójstwo Banka i jego syna.
9. Nowa przepowiednia.
10. Zabójstwo Lady Makduf i jej synka.
11. Tyrania Makbeta.
12. Szaleństwo Lady Makbet.
13. Angielskie wojska podchodzą pod Dunzynan.
14. Pojedynek Makbeta z Makdufem.
15. Śmierć Makbeta.
16. Malkolm zostaje królem Szkocji.
Scena pierwsza
Miejsce: odludzie.
Osoby: Czarownica Pierwsza, Czarownica Druga, Czarownica Trzecia.
Wiedźmy ustalają czas i miejsce spotkania z Makbetem, który dowie się od nich o swych losach.
Scena druga
Miejsce: obóz wojskowy pod Forres.
Osoby: Dunkan, Malkolm, Donalbein, Lennox, Żołnierz.
Żołnierz przynosi wiadomość z ostatnio stoczonej bitwy: waleczny wódz Makbet pobił przeciwnika - okrutnego Makdonwalda, który „wzmocniony świeżym ludem i rynsztunkiem”, ponownie natarł na szkockie wojska. Makbet z Bankiem zwycięsko odparli atak. Ranny Żołnierz po tej relacji wychodzi. Zjawia się Rosse, który donosi, iż Makbet wygrał kolejną bitwę z Makdonwaldem, potwierdza także ostateczne zwycięstwo Szkocji nad Norwegią. Przekazuje też, że król norweski Sweno prosi o pokój i zobowiązuje się do zapłacenia „tysiąca talarów”. Król Dunkan, rad z usłyszanych wiadomości, postanawia hojnie wynagrodzić Makbeta.
Scena trzecia
Miejsce: odludna okolica (wrzosowisko obok Forres).
Osoby: Trzy Czarownice, Makbet, Banko, Rosse, Angus.
Początkowo wiedźmy opowiadają o swoich ostatnich dokonaniach (jedna planuje zemstę na mężu pewnej kobiety, która odmówiła jej dania kasztanów). Pojawiają się Makbet i Banko. Czarownice witają Makbeta, oznajmiając mu, że będzie królem, zaś Bankowi przepowiadają, iż „nie będąc królem, królów płodzić będzie”. Wodzowie zaskoczeni „dziwnym proroctwem”, chcą się dowiedzieć czegoś więcej o przyszłości, jednak czarownice znikają. Wchodzą Rosse i Angus, którzy w imieniu króla przynoszą podziękowania za ostatnie zwycięstwa i wezwanie przed oblicze Dunkana, celem nadania Makbetowi godności tana Kawdoru. Makbet popada w zadumę. Początkowo jest przerażony wróżbą, jednak później budzi się w nim żądza władzy i pojawiają się myśli o zabójstwie króla.
Scena czwarta
Miejsce: zamek w Forres.
Osoby: Dunkan, Malkolm, Makbet, Banko.
Malkolm mówi królowi, iż tan Kawdoru okazał się zdrajcą i umierając, błagał o wybaczenie (jego godność ma być właśnie nadana Makbetowi). Wchodzą Makbet i Banko, którym Dunkan dziękuje za zwycięskie bitwy. Król ogłasza, że korona przypadnie Malkolmowi - najstarszemu synowi Dunkana. Wówczas Makbet zdaje sobie sprawę, że legalna droga do tronu została zamknięta. W duchu postanawia „usunąć z drogi ten szkopuł”, w przeciwnym razie jego kariera może być zagrożona.
Scena piąta
Miejsce: pokój w zamku Makbeta w Inverness.
Osoby: Lady Makbet, Makbet, Sługa.
Lady Makbet czyta w liście od małżonka o dziwnych wydarzeniach na wrzosowisku. Zastanawia się, czy uczciwość męża nie będzie przeszkodą w drodze do władzy i postanawia dopomóc losowi. Wchodzi Sługa, który przynosi wiadomość, że Dunkan zjawi się tego wieczoru w zamku Makbeta. Po jego wyjściu Lady Makbet wzywa złe moce, aby dopomogły jej w morderczych planach. Zjawia się Makbet, któremu małżonka zaleca uprzejmość w stosunku do Dunkana, zaś w duchu radzi mu planować zbrodnię.
Scena szósta
Miejsce: plac przed zamkiem Makbeta.
Osoby: Dunkan, Banko, Lady Makbet.
Lady Makbet, pełniąc honory pani domu, wita króla.
Scena siódma
Miejsce: pokój w zamku.
Osoby: Makbet, Lady Makbet.
Makbet nie jest do końca przekonany o słuszności zabicia króla. Liczy się z konsekwencjami, które mogą nań spaść, zdaje sobie sprawę, że sprawiedliwość może się na nim zemścić. Makbet wie, że Dunkanowi, który jest jego gościem, winien zapewnić bezpieczeństwo i spokój, a nie planować jego zabójstwo. Wyznaje jednak, że ambicja nie pozwala mu zadowolić się tylko godnością tana Kawodru. Wchodzi Lady Makbet, której mąż zwierza się z swoich rozterek. Lady Makbet, widząc, że małżonek skłonny jest wycofać się z powziętego zamiaru, wyśmiewa jego tchórzostwo, brak zdecydowania, które są niegodne mężczyzny. Żona proponuje upoić służących Dunkana i ich sztyletami zabić króla. Planuje też udawać żal po śmierci władcy, aby odsunąć od siebie wszelkie podejrzenia.
Scena pierwsza
Miejsce: dziedziniec zamkowy w Inverness.
Osoby: Banko, Fleance, Makbet, Sługa.
Jest już późna noc. Banko i Fleance napotykają Makbeta. Banko mówi, że król był bardzo zadowolony z gościnności Lady Makbet. Wodzowie twierdzą, iż warto się spotkać i przedyskutować zdarzenie na wrzosowisku. Banko z synem wycho dzą. Makbeta nawiedzają różne lęki i wizje (widzi np. nierealny, zakrwawiony sztylet). Ponure rozmyślania przerywa dźwięk dzwonka - umówiony z żoną znak, że Makbet może przystąpić do działania.
Scena druga
Miejsce: dziedziniec zamkowy.
Osoby: Makbet, Lady Makbet.
Makbet po dokonaniu zabójstwa spotyka się z żoną. Dręczą go potworne wyrzuty sumienia, słyszy dziwne głosy. Makbet jest przerażony swoim czynem, nie ma siły podrzucić sługom zakrwawionych sztyletów. Niewzruszona Lady Makbet nie waha się pomazać krwią Dunkana jego służących. Kiedy powraca, wyśmiewa bojaźń męża. Na odgłos kołatania do bramy rozchodzą się do swych komnat.
Scena trzecia
Miejsce: dziedziniec zamkowy.
Osoby: Odźwierny, Makduf, Lennox, Makbet, Lady Makbet, Banko, Donalbein, Malkolm.
Okazuje się, że do bramy kołatali Makduf i Lennox. Oznajmiają Makbetowi, że przychodzą obudzić króla, gdyż wczoraj ich o to prosił. Wódz wskazuje Makdufowi drzwi do komnaty króla, sam rozmawia z Lennoxem. Wraca przerażony Makduf i mówi o okropnym odkryciu w sypialni Dunkana. Makbet oznajmia, iż „w uniesieniu wściekłości” i żalu zabił zdrajców. Lady Makbet udaje omdlenie i wychodzi wsparta na ramieniu sługi. Banko mówi, że zabójstwo musi być jak najszybciej wyjaśnione. Makbet proponuje przebrać się i spotkać w głównej sali. Wszyscy wychodzą prócz synów Dunkana: Malkolma i Donalbeina, którzy zdają sobie sprawę z grożącego im niebezpieczeństwa i postanawiają niezwłocznie wyjechać (Donalbein do Irlandii, a Malkolm do Anglii).
Scena czwarta
Miejsce: za zamkiem Makbeta.
Osoby: Rosse, Starzec, Makduf.
Starzec i Rosse mówią o tajemniczych i straszliwych znakach natury, które poprzedziły śmierć Dunkana. Zjawia się Makduf. Oznajmia, że winni byli słudzy, którzy najprawdopodobniej działali w zmowie z Malkolmem i Donalbeinem. Makduf przekazuje też informację, iż Makbet został wybrany nowym władcą i podąża na koronację do Skone. Makduf wyrusza do swego hrabstwa Fajf, zaś Rosse do Skone.
Scena pierwsza
Miejsce: sala w zamku w Forres.
Osoby: Banko, Makbet, Lady Makbet, Lennox, Rosse, lordowie, damy, zbójcy.
Banko uświadamia sobie, że polowa przepowiedni już się spełniła - oto Makbet został obwołany królem. Zastanawia się nad wróżbą dotyczącą jego i jego dzieci. Banko ma pewne wątpliwości co do uczciwości Makbeta w dojściu do wła dzy. Wchodzi orszak z królem i królową na czele. Makbet zaprasza wszystkich dostojników na wieczorne przyjęcie. Banko oświadcza, że w tej chwili musi wyjechać wraz z synem w pilnej sprawie, ale obiecuje przybyć na ucztę. Makbet zostaje sam. Wyznaje, że czuje się zagrożony ze strony Banka, gdyż wiedźmy przepowiedziały władzę jego dzieciom. Wchodzi Sługa przyprowadzając dwóch Zbójców. Makbet poleca im zgładzenie niewygodnych przeciwników - Banka i jego syna Fleance’a - jeszcze dziś.
Scena druga
Miejsce: pokój w zamku w Forres.
Osoby: Lady Makbet, Makbet, Służąca.
Lady Makbet wysyła służącą po męża. Wchodzi Makbet. Dręczona wyrzutami sumienia mówi, iż rozpoczęte dzieło morderstwa jest początkiem przyszłego nieszczęścia. Stwierdza, że śmierć byłaby lepsza od okrutnych rozterek, jakie przeżywa. Zdaje sobie jednak sprawę, że z obranej drogi nie ma już odwrotu. Na zakończenie Makbet sugeruje małżonce (nie chce jej powiedzieć wprost), iż polecił zabić Banka i jego syna.
Scena trzecia
Miejsce: las niedaleko zamku w Forres.
Osoby: trzej Zbójcy, Banko, Fleance, Pachołek.
Zabójcy mordują powracającego do zamku Banka. Fleance’owi i Pachołkowi udaje się uciec. Zbójcy idą do Makbeta, aby powiadomić go o tym, co się stało.
Scena czwarta
Miejsce: wielka sala w zamku.
Osoby: Makbet, Lady Makbet, Lennox, Rosse, lordowie. Zbójcy.
Zbójca podczas uczty donosi Makbetowi, że Banko nie żyje, zaś Fleance się wymknął. Król mówi mordercy, aby przyszedł nazajutrz. Makbetowi, który powraca do biesiady, ukazuje się nagle duch Banka. Nikt, prócz króla, go nie widzi, toteż wszyscy są zdumieni przemową Makbeta do widziadła. Lady Makbet ratuje sytuację, wyjaśniając, że dziwne zachowanie męża to przypadłość jeszcze z dzieciństwa. Mówi zebranym gościom, by nie zwracali na to uwagi i nadal ucztowali. Zaś na stronie karci Makbeta za jego zachowanie, które mogło zdemaskować zbrodnię. Duch znika, król przeprasza gości za „osobliwą słabość”. Duch znowu się pojawia, Makbet przeklina go, wyzywa na pojedynek, próbuje odpędzić złe moce. Duch znika, a król dziwi się, dlaczego wszyscy zachowali spokój, skoro przed chwilą obecna była mara. Lady Makbet zakazuje zebranym zadawania pytań, gdyż rzekomo pogorszyłyby stan Makbeta. Wszyscy wychodzą. Zostaje Makbet z żoną. Król postanawia udać się na wrzosowisko i wypytać wiedźmy o swój dalszy los. Jest załamany, wie że za daleko „w krwi zagrzązł”.
Scena piąta
Miejsce: wrzosowisko.
Osoby: Hekate, trzy Czarownice.
Hekate wypomina wiedźmom, że odsłoniły Makbetowi los, popchnęły go do zbrodni, nic jej o tym nie mówiąc. Jest wściekła, gdyż ich „psoty na korzyść tylko wyszły temu złoczyńcy zapamiętałemu”. Hekate nakazuje Czarownicom naprawić błąd: mówi, że Makbet będzie próbował wypytać je o swoją przyszłość. Mają przygotować odpowiednie, szatańskie rekwizyty, Hekate zaś zadba, aby Makbet poczuł się bezpieczny i aby ta ufność w przyszłości doprowadziła go do zguby.
Scena szósta
Miejsce: pokój w zamku w Forres.
Osoby: Lennox, Lord.
Lennox zastanawia się, czy śmierć Dunkana i zniknięcie Banka są ze sobą powiązane. Chwali Makbeta za to, że zabił morderców króla. Oburzony jest postawą Malkolma i Donalbeina. Lord mówi, iż starszy syn Dunkana przebywa na angielskim dworze króla Edwarda. Opowiada też, że Makduf udał się do Anglii z prośbą o przysłanie do Szkocji wojsk Siwarda, które rozprawiłyby się z tyranią Makbeta. Na wieść o tym Makbet podobno szykuje się do wojny.
Scena pierwsza
Miejsce: ciemna jaskinia.
Osoby: trzy Czarownice, Hekate, Makbet, Zjawy, Lennox.
Czarownice wrzucają do kotła czarcie składniki (np. kawał węża z bagniska, wątroba Żyda) i wypowiadają zaklęcia. Zjawia się Makbet, który chce poznać przyszłość. Wiedźmy przywołują swoich pomocników. Ukazuje się Głowa w hełmie: przestrzega króla przed Makdufem. Następna zjawa - zakrwawione dziecko, uspokaja go, mówiąc, iż nikt „których rodziła kobieta” nie pokona Makbeta. Zaleca mu okrucieństwo i bezwzględność w działaniu. Trzecie zjawisko - Dziecko w koronie, zapewnia króla, że nic mu nie grozi „póki las Birnam ku dunzynańskiemu wzgórzu nie pójdzie walczyć przeciw niemu”. Makbet uspokojony przepowiednią (twierdzi, że las nigdy się nie poruszy) pyta wiedźmy, czy potomstwo Banka będzie kiedyś rządzić Szkocją. Początkowo Czarownice nie chcą odpowiedzieć, w końcu ulegają jego prośbom i odsłaniają przyszłość: zjawia się ośmiu królów, za którymi podąża Banko, trzymając w ręku zwierciadło i szyderczo się śmiejąc. Król jest zaniepokojony wizją, jednak czarownice uspokajają go i wykorzystując swe szatańskie umiejętności, na nowo napełniają go pewnością i poczuciem bezpieczeństwa, po czym znikają. Do jaskini wchodzi Lennox, który oznajmia, że dwóch rycerzy przyniosło wiadomość o ucieczce Makdufa (do Anglii). Makbet uważa to za zdradę i postanawia zgładzić jego rodzinę oraz zniszczyć hrabstwo Fajf, należące do Makdufa.
Scena druga
Miejsce: komnata w zamku Makdufa w Fajf.
Osoby: Lady Makduf, jej synek, Rosse, Nieznajomy, Morderca.
Lady Makduf żali się Rossemu, że jej małżonek nigdy nie kochał swej rodziny, którą teraz porzucił i zbiegł do Anglii. Rosse próbuje wytłumaczyć rozgoryczonej kobiecie, że być może istniały poważne przyczyny ucieczki Makdufa. Lord mówi, że jego pobyt w hrabstwie Fajf mógłby zagrażać i jemu, i Lady Makduf, toteż musi się szybko oddalić. Po jego wyjściu matka mówi synkowi, że nie ma już ojca, który okazał się zdrajcą i opuścił ich. Chłopczyk, sprytnie kierując rozmową, nie wierzy słowom matki. Przybywa Nieznajomy, który ostrzega Lady Makduf przed grożącym jej niebezpieczeństwem. Prosi ją, by jak najszybciej wraz z dziećmi uciekła z zamku, i szybko odchodzi. Kobieta nie wie, gdzie ma się ukryć. Jej rozterki przerywa przybycie morderców, którzy chcą się dowiedzieć, gdzie jest Makduf. Nazywają go zdrajcą, na co synek zarzuca im podłe kłamstwo. Mordercy zabijają chłopca, a także (jak się okaże w następnej scenie) Lady Makduf.
Scena trzecia
Miejsce: pokój w pałacu królewskim w Anglii.
Osoby: Malkolm, Makduf, Lekarz, Rosse.
Makduf prosi Malkolma, by na czele powierzonego mu angielskiego wojska powrócił do Szkocji i rozprawił się z tyranią Makbeta. Malkolm nie jest początkowo przekonany o czystych intencjach Makdufa i postanawia sprawdzić jego prawdziwe zamiary. Mówi, że nawet gdyby zabił tyrana i sam został królem (wedle prawa), Szkocja nadal pogrążona byłaby w chaosie, gdyż jego rozpusta, chciwość i brak jakichkolwiek cnót, którymi powinien odznaczać się władca, mogłyby się okazać zgubne dla ojczyzny. Malkolm jednak twierdzi, że nic nie jest w stanie przewyższyć tyranii Makbeta, zaś zachcianki Malkolma będą mogły być spełnione. Taka postawa upewnia Malkolma o uczciwości Makdufa, toteż wyznaje mu, że użył podstępu dla zbadania jego zamiarów. Wyrzeka się wszelkich przywar, które przed chwilą przypisywał swemu charakterowi, i postanawia wyruszyć z wojskami Siwarda do Szkocji. Wchodzi Lekarz, od którego dowiadujemy się, iż król Edward potrafi uzdrawiać ludzi. Malkolm dodaje, że angielski władca posiadł też umiejętności przepowiadania przyszłości. Przybywa Rosse, który przynosi złe wiadomości: otóż w Szkocji panuje ogólne wrzenie (wielu dostojników buntuje się i chwyta za broń przeciw Makbetowi). Rosse mówi też, że tyran przejął zamek Makdufa i wymordował jego rodzinę oraz służbę. Makduf jest wstrząśnięty informacją, obiecuje sobie srogo pomścić śmierć żony i dzieci, Malkolm, Rosse i Makduf zgodnie twierdzą, że tyrania Makbeta przeszła już wszelkie granice i niezwłocznie należy się rozprawić z królem.
Scena pierwsza
Miejsce: komnata w dunzynańskim zamku.
Osoby: Lekarz, Dama Pałacowa, Lady Makbet.
Z rozmowy Lekarza i Damy dowiadujemy się, że Lady Makbet znajduje się na granicy obłędu: co noc w głębokim śnie snuje się po komnatach, wyciera sobie ręce i mówi o jakiś zbrodniach. Ich rozważania na temat dziwnej choroby królowej przerywa sama Lady Makbet. Pogrążona we śnie, ze świecą w ręku, ściera z dłoni niewidzialne plamy i wypowiada słowa świadczące o tym, że sprawcą śmierci Dunkana, Banka i rodziny Makdufa jest Makbet, zaś ona pomogła mu popełnić zbrodnię. Lekarz i Dama są wystraszeni, zdają sobie sprawę, że choroba Lady Makbet musi mieć podłoże w jej przeżyciach. Po wyjściu królowej Lekarz stwierdza, iż potrzebny jej jest raczej ksiądz, któremu mogłaby powierzyć swoje obawy. Wraz z Damą domyślają się strasznej prawdy, jednak nie ośmielają się mówić o tym głośno.
Scena druga
Miejsce: okolice zamku w Dunzynan.
Osoby: Menteith, Angus, Caithness, Lennox, Żołnierze.
Ze słów Menteitha wynika, że angielskie wojska z Malkolmem, Siwardem i Makdufem na czele są już niedaleko Dunzynanu. Angus proponuje, aby dołączyć do nich pod lasem Birnam. Caithness z kolei informuje, że Makbet umacnia mury swego zamku. Angus twierdzi, że tyran, gnębiony wyrzutami sumienia i świadomością, iż niewielu ludzi mu sprzyja, oszalał. Wszyscy wyruszają na spotkanie wojsk angielskich.
Scena trzecia
Miejsce: komnata w dunzynańskim zamku.
Osoby: Makbet, Sługa, Seyton, Lekarz, orszak.
Makbet kpi z niebezpieczeństwa, szydzi z wszelkich ostrzeżeń. Nie boi się Makdufa, gdyż urodziła go kobieta. Wspomina też wróżbę dotyczącą lasu Birnam (który nadal „stoi” na swym miejscu) i jest spokojny o swój los, zaś dworzan uważa za tchórzy. Przybiega Sługa z wiadomością o nadciągających wojskach w liczbie 10 tys. żołnierzy. Dopiero teraz Makbet czuje się zagrożony. Zdaje też sobie sprawę, że pozostali w zamku ludzie są przy nim z przymusu, a najchętniej przeszliby na stronę Makdufa (świadczą o tym słowa Lekarza: „Gdybym się za tę bramę raz wydostał, sam diabeł by mnie zawrócić nie sprostał”). Makbet każe Seytonowi przygotować zbroję. Lekarz oznajmia królowi, że nie potrafi pomóc Lady Makbet, którą trapią „osobliwe widzenia”.
Scena czwarta
Miejsce: okolice Dunzynanu, opodal lasu Birnam.
Osoby: Malkolm, Siward z synem, Makduf, Menteith, Caithness, Angus, Lennox, Rosse, żołnierze i inni.
Malkolm wydaje żołnierzom rozkaz zamaskowania się gałęziami z lasu Birnam, aby ukryć prawdziwą potęgę wojsk (chce zmylić wroga). Siward donosi, że Makbet zamierza przetrzymać oblężenie zamku. Malkolm ma nadzieję, że będzie to „ostatnia ucieczka” króla.
Scena piąta
Miejsce: w zamku Dunzynan.
Osoby: Makbet, Seyton, Żołnierze.
Makbet jest pewny, że zamek przetrzyma szturm nieprzyjacielskich wojsk. Z pobliskiej komnaty słychać nagle krzyk kobiet. Okazuje się, że wyczerpana wewnętrznym napięciem Lady Makbet popełniła samobójstwo. Zjawia się Żołnierz, który przekazuje królowi złowróżbną wiadomość: pełniąc wartę widział, jak las Birnam zbliża się do zamku. Makbet rozumie teraz słowa przepowiedni. Wie, że czeka go śmierć, jednak chce umrzeć honorowo, podczas walki.
Scena szósta
Miejsce: równina przed dunzynańskim zamkiem.
Osoby: Malkolm, Siward, Makduf, zamaskowani Żołnierze.
Malkolm każe żołnierzom zrzucić gałęzie, Siwardowi zleca stoczenie „wstępnej bitwy”, po czym wydaje rozkaz rozpoczęcia walki.
Scena siódma
Miejsce: inna część równiny pod zamkiem.
Osoby: Makbet, Młody Siward, Siward, Makduf, Malkolm, Rosse, lordowie, Żołnierze.
Makbet zastanawia się usilnie „któż jest ten, co się nie rodził z kobiety” i kogo powinien się bać. Pojawia się Siward Młodszy. Po krótkiej walce Makbet zabija go. Makduf szuka Makbeta, by pomścić śmierć żony i synka. Z rozmowy Siwarda i Malkolma wynika, że zamek poddał się. Dochodzi do spotkania Makbeta z Makdufem. Tyran przyznaje, że zabił jego rodzinę. Podczas walki Makbet oświadcza przeciwnikowi, że nie pokona go, gdyż urodziła go kobieta, a taki człowiek mu nie zagraża. Na to Makduf mówi, iż został „przedwcześnie z łona matki wypruty”. Makbet już wie, że zginie od jego miecza, jednak walczy do końca. W innym miejscu skupiają się wszyscy lordowie. Bitwa została wygrana. Siward dowiaduje się od Rossego o śmierci syna. Jest dumny, że poległ w walce. Wchodzi Makduf niosący zatkniętą na włóczni głowę Makbeta. Malkolm zostaje prawowitym królem Szkocji, nadaje zebranym lordom hrabiowskie tytuły i zaprasza wszystkich na swoją koronację do Skone.
Makbet, którego poznajemy w ekspozycji dramatu, odpowiada średniowiecznemu parenetycznemu wzorcowi rycerza bez skazy, wiernego wasala króla Szkocji. Zło, które wkrada się do jego duszy, zasiane jest przez przepowiednię wiedźm. Szekspira interesuje wzajemna relacja człowieka i zła: na ile jest on na to zło podatny, czy potrafi się mu oprzeć. A może czarownice są tylko uosobieniem istniejących już od dawna w duszy Makbeta złych skłonności, które skrywa sam przed sobą i światem?
Budując portret psychologiczny Makbeta, Szekspir ukazuje człowieka chorobliwie ambitnego, ale o niezwykle słabym charakterze, który stanie się przyczyną jego tragedii. Podatny na sugestię Makbet rozważa, czy zła przepowiednia może głosić dobre rzeczy i czy dobre proroctwo może zrodzić myśl o zbrodni? Ze swymi wątpliwościami dzieli się z równie chorobliwie ambitną małżonką, której wpływom ulegnie.
Początkowo wzdraga się na myśl o zbrodni, jest ona dla niego czymś zupełnie abstrakcyjnym i niemożliwym do popełnienia, bowiem jest sprzeczna z kodeksem rycerskim. Właściwie zabija Dunkana ze strachu przed Lady Makbet, by dowieść swojej małżonce, że jest prawdziwym mężczyzną, mocnym, bezwzględnym i jak ona żądnym władzy, która mu się należy jako zwycięzcy.
Po zabiciu Dunkana i jego sług Makbeta dręczą ogromne wyrzuty sumienia. Ta pierwsza popełniona zbrodnia spycha tego wzorowego rycerza na drogę zła, które rodzi zło, czyniąc go mordercą żądnym krwi i tyranem zaślepionym władzą. Zdobytą koronę musi bowiem okupić łańcuchem kolejnych zbrodni, popełnionych z obawy przed ujawnieniem prawdy o królobójstwie.
Druga przepowiednia czarownic głuszy w nim wszelkie wątpliwości. Wyzuty z ludzkich uczuć i sumienia skazuje na śmierć Banka, Makdufa i syna Banka, a gdy tym dwóm ostatnim udaje się ujść z życiem, zabija żonę Makdufa, staje się krwiożerczą bestią, tyranem znienawidzonym przez lud, który zwie go „psem z piekła” i „podłym zbójem”. Staje się uosobieniem zła. Koszmary, halucynacje, zjawy i przywidzenia będą mu towarzyszyły do samego końca, wieszcząc nadchodzącą zgubę - zbliżający się do Dunzynanu las Birnam, który w imię Boga wymierza mu sprawiedliwość.
Żona Makbeta to kobieta silna, stanowcza i przebiegła. Opętana żądzą władzy, staje się niebezpieczna. Pragnie za wszelką cenę sprawić, aby przepowiednia wiedźm spełniła się jak najszybciej. To ona jest mózgiem uknutej zbrodni na królu Dunkanie, namawia do niej i zmusza wahającego się małżonka, wyrzucając mu brak męstwa i tchórzostwo. Zaspokojenie własnych ambicji głuszy w niej początkowo wyrzuty sumienia, jakie ma Makbet:
„Kilka kropel wody
Oczyści nas wnet z plamy tego czynu.
Jakże on wtedy będzie lekkim!”.
Nie jest rycerzem, tak jak Makbet, by znać ciężar gatunkowy nieetycznego czynu. Nie jest też sparaliżowana strachem przed wyjawieniem się zbrodni, gdyż zaślepiona dążeniem do największej władzy pojmuje ją jako wszechmocną tyranię - wolność decydowania o ludzkim życiu. Z biegiem czasu przerażona zbrodniczym amokiem Makbeta, eliminującego bez skrupułów potencjalnych wrogów, targana straszliwymi wyrzutami sumienia, popada w obłęd, a w końcu popełnia samobójstwo, nie mogąc dłużej znieść ciążącego na niej brzemienia winy, którego w żaden sposób nie potrafi się pozbyć.
Szekspir pokazuje, że w człowieku wcześniej czy później budzi się zawsze świadomość moralnej odpowiedzialności za swoje działanie i że nie ma winy bez kary. Skruszona Lady Makbet sama wymierza sobie sprawiedliwość.
Problem etyki władzy zawarty w kodeksie rycerskim średniowiecza - gdzie wzorowy władca musiał być przede wszystkim rycerzem i człowiekiem godnym, z namaszczenia boskiego sprawującym urząd i przed Bogiem odpowiedzialnym za swe czyny - nurtował Szekspira ze względu na rozszerzający się w renesansie włoski model władzy, oparty na przewrotnym traktacie Machiavellego Książę - który z góry zakładał, iż w polityce i sprawowaniu władzy etyka nie obowiązuje, oraz że cel uświęca środki. Przedstawiając historię krwawych rządów Makbeta - królobójcy pozbawionego wszelkich hamulców etycznych, który instrumentalnie traktuje państwo i poddanych, udowadnia, iż morderca, tyran i despota to człowiek nie tylko niegodny sprawować jakiejkolwiek władzy, ale i niebezpieczny dla państwa, gdyż doprowadza z reguły do jego rozpadu. Ustami Makdufa tak ocenia panowanie Makbeta:
„Brocz się, brocz, nasz biedny kraju!
Gruntuj spokojnie fundamenty bezpraw,
Tyranio! - cnota nie wstrząśnie już tobą!
Puść wodze gwałtom! Praworządność twoja
Zyskała sankcję!”.
Przywrócenie sprawiedliwości będzie kosztowało wiele krwi przelanej przez zbuntowanych przeciwko niemu szlachetnych książąt i rycerzy, pragnących oddać władzę kraju w ręce Malkolma - syna zamordowanego króla. Karzący miecz Malkolma przetnie żywot podłego mordercy i tyrana, dla którego nie ma ani etyki, ani sumienia.
Makbet to nie pierwsza sztuka o wymiarze politycznym, która ostrzega przed tyranią i makiawelicznymi sposobami uprawiania polityki. Dramat ten można widzieć także nieco szerzej, jako skrót dziejów ludzkości, kroczącej od wojny do wojny, od zbrodni do zbrodni.
Wiedźmy w Makbecie Szekspira to postacie dramatu bardzo znaczące - nie tylko ze względu na fakt wprawienia w ruch mechanizmu akcji, którą prowadzą konsekwentnie do konfliktu i punktu kulminacyjnego, ale głównie ze względu na swoje symboliczne znaczenie, ukazująca dodatkowy aspekt ludzkiej egzystencji, którego istota tkwi w sferze podświadomości, marzeń, pozoru.
Bowiem wiedźmy symbolizują zło istniejące w świecie, zarówno w człowieku, jak i poza nim. Są jakby uosobieniem szatańskich mocy, które próbują człowiekiem zawładnąć. Pamiętajmy, że wiara w czary i czarownice w czasach Szekspira była powszechna. Stąd moc czarownic czytających w najbardziej skrytych tajnikach nikczemnej duszy Makbeta - żądnej władzy, zdolnej do mordu, których się sam boi, była bardzo czytelna. Budząc w nim nadzieję zdobycia upragnionej korony, wiedźmy popychają go jednocześnie na drogę zła, które przyniesie mu nieszczęście. Zaślepionemu Makbetowi druga przepowiednia wyda się niewiarygodną, choć okaże się prawdą. Rozciągające swą władzę nad słabym Makbetem wiedźmy są uosobieniem potęgi zła, które może zawładnąć człowiekiem, przywodząc go do zguby.
Zasługują na uwagę ze względu na to, że pełną funkcję interludiów. Wrażenie zbrodniczych wydarzeń jest wzmocnione przez kontrast w stosunku do poprzedza jących je humorystycznych epizodów. Tak to po upiornej, nocnej scenie zabójstwa Dunkana przez Makbeta i jego żonę następuje komiczny dialog Makdufa z odźwiernym, który nie wytrzeźwiawszy jeszcze całkowicie po pijaństwie, tłumaczy się ze swego opieszalstwa. Poprzedza on budzącą zgrozę scenę odkrycia zbrodni przez Makdufa i Lennoxa oraz pospieszną ucieczkę z zamku, w którym wietrzą zdradę. Podobnie przed sceną zamordowania Lady Makduf, jej syna i służby Szekspir zamieszcza humorystyczno-ironiczny dialog Lady Makduf z synem.
Elementy komizmu wplecione w tragedię z takim mistrzostwem świadczą o niezwykłym wyczuciu dramaturgicznym Szekspira, umiejętnie budującym jej nastrój.
Makbet Szekspira jest doskonałym psychologicznym studium zbrodni i człowieka opętanego złem i żądzą władzy. Wzajemny stosunek człowieka i zła jest głównym, ponadczasowym problemem, który chce autor przedstawić, ostrzegając, że zło rodzi zło, zbrodnia rodzi zbrodnię. Nie ma winy bez kary - zło wyrządzone innym ludziom powraca bowiem po pewnym czasie i godzi w złoczyńcę, który je na świat wprowadził. Pierwszą karą są niekończące się wyrzuty sumienia, które spadają na zabójcę czy krzywdziciela i nawet, gdy uda się mu je zagłuszyć, nie minie go zasłużona kara. Państwem nie może rządzić pozbawiony moralności despota - żądny władzy i splendoru dla zaspokojenia tylko własnej próżności i chorej ambicji, gdyż prowadzi to do upadku. Władca nie może być amoralny - bo ciąży na nim odpowiedzialność za los poddanych, dla których powinien być przykładem i wskazywać normy etyczne, by zasłużyć na ich szacunek, posłuszeństwo i lojalność.
Teksty dostarczyło Wydawnictwo GREG. © Copyright by Wydawnictwo GREG
Autorzy opracowań: B. Wojnar, B. Włodarczyk, A Sabak, D. Stopka, A Szostak, D. Pietrzyk, A. Popławska, E. Seweryn, M. Zagnińska, J. Paciorek, E. Lis, M. D. Wyrwińska, A Jaszczuk, A Barszcz, A. Żmuda, K. Stypinska, A Radek, J. Fuerst, C. Hadam, I. Kubowia-Bień, M. Dubiel, J. Pabian, M. Lewcun, B. Matoga, A. Nawrot, S. Jaszczuk, A Krzyżek, J. Zastawny, K. Surówka, E. Nowak, P. Czerwiński, G. Matachowska, B. Więsek, Z. Daszczyńska, R. Całka
Zgodnie z regulaminem serwisu www.opracowania.pl, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody autora jest niedozwolone.
Ciekawostki (0)
Zabłyśnij i pokaż wszystkim, że znasz interesujący szczegół, ciekawy fakt dotyczący tego tematu.