Połączenie głosowe
Upewnij się, że masz włączone głośniki i mikrofon
zaprasza Cię do wspólnej nauki fiszek
Rodzaj literacki: dramat
Gatunek literacki: dramat romantyczny
Goethe pracował nad Faustem prawie 60 lat (1768-1832). Cały utwór liczy ponad 12000 wersów. Część I została wydana w 1808 roku, zaś część II po śmierci pisarza, w 1833 roku.
Faust jest najwybitniejszym utworem Goethego, jego napisaniu poświęcił niemal całe swe życie. Pierwotnie dramat nosił tytuł Pra-Faust albo Faust pierwotny. Po raz pierwszy został wydany drukiem we fragmentach w 1790 roku, nosiły one tytuł Faust. Ein Fragment. W ostatecznej wersji, pochodzącej z 1808 roku, dzieło ukazało się pod tytułem Faust. Tragedii część pierwsza. W zamyśle twórcy dalsze losy Fausta miały zostać opisane w drugiej części tragedii. Pisał ją do końca życia. Zastrzegł, by wydano ją dopiero po jego śmierci. Tak też się stało - II część tragedii ukazała się w 1833 r.
Tytułowym bohaterem dramatu jest doktor Henryk Faust. Goethe stworzył tę postać, nawiązując do biografii legendarnego średniowiecznego maga i alchemika, Johannesa Fausta, który prowadził bardzo urozmaicone, pełne przygód i awantur życie. Według legendy miał on oddać duszę diabłu, podpisując z nim cyrograf. W zamian mógł poznać tajemnice niedostępne dla przeciętnych ludzi, a diabeł miał spełniać jego żądania.
Wydarzenia I części rozgrywają się w czasie jednego roku (można tak twierdzić, gdyż tyle trwała ciąża Małgorzaty). Akcja rozgrywa się w różnych miejscach, np. w Niebie, w pracowni Fausta, w kuchni czarownicy, w pokoiku Małgorzaty, w katedrze, w górach Harcu.
Faust - doktor, zna filozofię, prawo, medycynę, teologię, posiadł wszelkie tajniki wiedzy naukowej, jest sławny, poważany przez innych, ma majątek. Jego największym marzeniem jest wznieść się ponad ziemskie ograniczenia, zgłębić metafizyczną tajemnicę bytu ludzkiego, co pozwoliłoby mu osiągnąć wewnętrzne zadowolenie. Nie wystarcza mu wiedza książkowa, teoretyczna, im bardziej się w nią zagłębia, tym bardziej odczuwa własną niedoskonałość. Próbuje nawet popełnić samobójstwo, ale powstrzymuje się, kiedy słyszy dźwięk dzwonów obwieszczających początek święta Zmartwychwstania Pańskiego. Staje się narzędziem w rękach Boga i Mefistofelesa, którzy w niebie zakładają się o jego duszę (Prolog w Niebie). Mefistofeles następnie oddaje się na służbę bohaterowi, zawierając z nim pakt i spełniając jego żądania (przywrócenie młodości, możliwość poruszania się w czasie i przestrzeni, rozkochanie w sobie Małgorzaty), aby doprowadzić go do upadku. Zwycięstwo szatana ma nastąpić w czasie, gdy Faust, zachwycony jakimś wydarzeniem, wypowie słowa: „Trwaj, chwilo, jakże jesteś piękna!”. Wypowiadając to zdanie, doktor równocześnie wyrzeknie się dotychczasowej postawy życiowej, motywowanej chęcią działania, zdobywania doświadczeń, poszukiwania odpowiednich wartości, nadających sens ludzkiemu istnieniu. Wówczas pogrąży się w biernym trwaniu i jego dusza zostanie potępiona. Nie staje się tak jednak.
W części II Faust wypowiada życzenie, by szatan stworzył szczęśliwe państwo. Mefistofeles musi je wypełnić. Dopiero wtedy bohater czuje się spełniony, szczęśliwy i wypowiada słowa, by ta chwila trwała wiecznie. Dzięki temu, że życzenie Fausta wypływało z miłości do ludzi, jego dusza może zostać zbawiona.
Mefistofeles - diabeł, zawiera pakt z Faustem, a następnie spełnia każde żądanie bohatera, by doprowadzić jego duszę do upadku. Jest tym, który, jak się określa, „wciąż złego pragnie, a dobro wciąż działa”. Jego istnienie jest wpisane w porządek świata. Paradoksalnie zło, jakim jest, ma służyć dobru. Szatan, kusząc ludzi, prowokuje ich do działania. Bóg stwierdza co prawda: „dopóki dąży, błądzi człowiek”, ale nasze dążenia są skierowane do osiągnięcia szczęścia, dobra. Szatan ukazuje Faustowi trzy sfery kuszenia człowieka: ludzką seksualność, władzę polityczną, sferę materialną - bogactwo.
Małgorzata - młodziutka dziewczyna, dobra, uczciwa, niewinna, religijna. Uwiedziona przez Fausta, zostaje jego kochanką. Miłość ta doprowadza ją do zguby. Mimowolnie przyczynia się do śmierci matki, podając jej przed pójściem na spotkanie z Faustem zbyt dużą dawkę środka nasennego, następnie topi swe nowo narodzone dziecko. Popada w obłęd, trafia do więzienia. Przed egzekucją powierza się Bogu, jest świadoma wyrządzonego przez siebie zła. Małgorzata darzy Fausta miłością szczerą, prawdziwą. Właśnie dzięki takiemu uczuciu Bóg lituje się nad nią i zabiera jej duszę do nieba.
Wagner - uczeń Fausta, młody naukowiec, racjonalista, który wierzy w wartość wiedzy i nauki. Według niego wszystko można wytłumaczyć za pomocą rozumu. Jest uosobieniem sztucznej, książkowej erudycji, którą odrzuca zniechęcony Faust.
1. Rozmowa dyrektora, poety i komika na temat sztuki (Prolog w teatrze).
2. Zakład Mefistofelesa z Bogiem (Prolog w Niebie).
3. Przedstawienie postaci Fausta jako wybitnego uczonego.
4. Pakt Mefistofelesa z Faustem.
5. Spotkanie Fausta z Małgorzatą.
6. Tragiczne skutki romansu uczonego z Małgorzatą.
7. Zbawienie obłąkanej Małgorzaty.
Bohater dramatu - mędrzec, filozof, medyk i teolog czuje się całkowicie rozczarowany wiedzą. Ma poczucie, że dzięki niej ani on nie stał się mądrzejszy i lepszy, ani też nie zmienił świata. Czując ograniczoność ludzkiego poznania, postanawia odwołać się do magii, mocy tajemnych. Zjawia się u niego Mefistofeles (postać czarnego pudla), przedstawiając się jako „Tej siły cząstka drobna, / Co zawsze złego chce i zawsze sprawia dobro”. Diabeł proponuje uczonemu zrealizowanie jego marzeń i planów, których ceną stanie się dusza Fausta. Szatan i człowiek zawierają pakt: dusza filozofa stanie się własnością Szatana, jeśli swymi działaniami przekona on uczonego, że warto żyć. Słowa Fausta „Trwaj, chwilo, jakże jesteś piękna!” mają przypieczętować los jego duszy - piekielne zatracenie.
Diabeł aranżuje spotkanie Fausta z piękną Małgorzatką (Gretchen), aby uczony - już odmłodzony i piękny po zabiegach czarownicy (czarodziejski napój) - poznał smak miłości.
Młoda i naiwna dziewczyna zakochuje się bez pamięci w Fauście, spotyka się z nim, a owocem uczucia stanie się dziecko. Małgorzata staje się - nieświadomie - przyczyną śmierci swej matki (zbyt mocny środek nasenny dany jej przez Fausta) i brata, który staje w obronie czci swej siostry i ginie z ręki Fausta. Sama zaś, w panice i szoku - dusi nowo narodzone dziecko.
Przebywając w więzieniu powierza się łasce Bożej, nie chce skorzystać z propozycji Fausta namawiającego ją do ucieczki. To sprawia, że doświadcza miłosierdzia Boga i nie zostaje potępiona. Faust odczuwa wyrzuty sumienia, bo dostrzega czynione przez siebie zło. Co prawda, Mefistofeles nadal wprowadza go w tajemnice świata, ukazując w czasie Nocy Walpurgi żądze nadające kierunek ludzkiej historii - władzę i bogactwo, ale uczony coraz bardziej chce się usamodzielnić i wyzwolić spod panowania Szatana. Udaje się to mu dopiero w II części dramatu, mającej charakter alegoryczno-symboliczny. Części rozpoczynające cz. I dzieła - Prolog w teatrze i Prolog w niebie wprowadzają historię Fausta w dwie perspektywy poznawcze: artystyczną (teatralną) oraz metafizyczną (pakt Pana z Mefistofelesem).
W języku łacińskim faustus znaczy szczęśliwy. Bohater, jeszcze przed zawarciem paktu z diabłem wie, że jest mądrzejszy od innych, posiadł wiedzę z wszystkich dziedzin nauki: filozofii, prawa, medycyny, teologii. Nie ma wyrzutów sumienia, nie boi się piekła, ani potępienia. Zdaje sobie jednak sprawę, że jego wiedza jest ograniczona, wie również, że nie jest w stanie przekazać ludziom niczego nowego. Odrzuca wiedzę książkową jako niepełną, chce poznawać świat dzięki magii.
Zakład diabła z Bogiem jest wzorowany na podobnej sytuacji, jaka została przedstawiona w Księdze Hioba (Stary Testament). Wówczas diabeł założył się z Bogiem o duszę tytułowego bohatera. Tym samym jego wiara została poddana próbie. W dramacie Mefistofeles stwierdza, że Faust jest dumny i pyszny i dzięki temu łatwo może go zwieść. Bóg zaś uważa, że człowiek, który do czegoś dąży, może błądzić, w swoich działaniach nieraz ustawać - to leży w ludzkiej naturze - jednak nie da się go łatwo uwieść, bo tak naprawdę należy on do Pana. Bóg podkreśla: „Sam poprowadzę go wkrótce do światła”, co wskazuje na to, iż Opatrzność nieustannie czuwa nad człowiekiem w jego życiowej wędrówce.
Dramat Fausta polega na nieustannym zmaganiu się człowieka - geniusza ze „skończonością”, czyli tym, co jest ograniczone. Pomiędzy idealizmem a możliwościami człowieka istnieje przepaść. Faust, dążący do poznania tajemnic bytu, wszechświata, jest ograniczany przez swoją ludzką naturę i to stanowi konflikt tragiczny.
Faust założył się z Mefistofelesem o swoją duszę, ponieważ chciał poznać istotę świata, jego wielką tajemnicę. To poznanie było jego życiowym celem, zaś słowa, które miał powiedzieć: „Trwaj, chwilo, jakie jesteś piękna”, oznaczać miały, że Faust jest absolutnie szczęśliwy i spełniony. Po ich wypowiedzeniu diabeł mógł nabrać praw do duszy Fausta. Szatan uważał, że będzie to łatwe, jeśli spełni wszelkie życzenia i żądania swej ofiary, a wówczas ona zanurzy się w używaniu życia.
Chcąc wygrać zakład, podsuwał swojej ofierze różne wspaniałości tego świata: młodość, miłość. W konsekwencji Mefistofeles nie zdobył jednak duszy Fausta. Wprawdzie uczony tuż przed śmiercią wypowiedział słowa: „Trwaj, chwilo, jakże jesteś piękna”, ale życzenie było jednak wywołane miłością do ludzi, pragnieniem, by byli szczęśliwi. To właśnie miłość do ludzi, ten „nieśmiertelny pierwiastek”, uratowała go przed wiecznym potępieniem. Bóg wynagrodził aktywną postawę Fausta, jego dusza została zbawiona.
Utwór ma charakter metaforyczny. Losy Fausta można odczytać jako parabolę (przypowieść) ludzkich losów. Człowiek od początku świata, podobnie jak Faust, dąży do poznawania nowych rzeczy, zjawisk, do zdobywania wiedzy i doświadczenia, jego życie jest nieustanną wędrówką i podróżą pozwalającą poznać świat. Błądzenie, poszukiwanie sensu życia leży w ludzkiej naturze, jest wyznacznikiem jego człowieczeństwa. Potwierdzają to słowa Pana, który mówi w dramacie: „W dążeniach swoich musi błądzić człowiek”.
Od imienia bohatera dramatu Goethego pochodzą terminy: faustyzm, pęd faustyczny. Pierwszy z nich oznacza postawę poszukiwania, dążenia do poznania, doświadczanie nowych wrażeń, pragnienie odkrywania prawideł rządzących światem. Drugi - pęd faustyczny - oznacza pogoń za „nowym”, nieznanym, za czymś, co może być bodźcem do dalszego działania.
Goethe stworzył nowy typ dramatu, którego charakterystycznymi cechami były: odrzucenie zasady trzech jedności (miejsca, czasu, akcji), fragmentaryczna fabuła, połączenie elementów dramatycznych (podział na akty, sceny, brak narratora, dialogi) z epickimi (luźne sceny, długie monologi) i lirycznymi (liryczne wstawki, nastrojowość), występowanie postaci pochodzących ze świata realistycznego i fantastycznego, otwarta kompozycja dramatu (akcja urywa się niespodziewanie, wątki pozostają otwarte), występowanie scen zbiorowych (np. Ulica, Noc Walpurgii), stworzenie odpowiedniego typu bohatera, którego cechuje: wybitność, indywidualizm, wykraczanie ponad przeciętność, bunt przeciw porządkowi otaczającego świata, chęć zagłębienia tajemnic bytu, osiągnięcia wiedzy większej, niż ludzkie poznanie, zdolność do przeciwstawienia się nawet Bogu, rozdarcie wewnętrzne (takimi cechami odznaczają się również inni romantyczni bohaterowie, np. Kordian z dramatu Słowackiego i Konrad z III cz. Dziadów Mickiewicza). Ważnym wyróżnikiem dramatu romantycznego była jego asceniczność (ze względu na luźną kompozycję, fragmentaryczność akcji, obecność scen zbiorowych utwór nie był przeznaczony do wystawienia na scenie).
Teksty dostarczyło Wydawnictwo GREG. © Copyright by Wydawnictwo GREG
Autorzy opracowań: B. Wojnar, B. Włodarczyk, A Sabak, D. Stopka, A Szostak, D. Pietrzyk, A. Popławska, E. Seweryn, M. Zagnińska, J. Paciorek, E. Lis, M. D. Wyrwińska, A Jaszczuk, A Barszcz, A. Żmuda, K. Stypinska, A Radek, J. Fuerst, C. Hadam, I. Kubowia-Bień, M. Dubiel, J. Pabian, M. Lewcun, B. Matoga, A. Nawrot, S. Jaszczuk, A Krzyżek, J. Zastawny, K. Surówka, E. Nowak, P. Czerwiński, G. Matachowska, B. Więsek, Z. Daszczyńska, R. Całka
Zgodnie z regulaminem serwisu www.opracowania.pl, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody autora jest niedozwolone.
Ciekawostki (0)
Zabłyśnij i pokaż wszystkim, że znasz interesujący szczegół, ciekawy fakt dotyczący tego tematu.