Połączenie głosowe
Upewnij się, że masz włączone głośniki i mikrofon
zaprasza Cię do wspólnej nauki fiszek
Dramat powstał w latach 60., drukiem ukazał się w 1964 r. Polska prapremiera odbyła się w Bydgoszczy w 1965 r. W sytuacji społeczeństwa żyjącego w systemie totalitarnym Mrożek ostrzega przed nihilistycznym buntem przynoszącym anarchię, demaskuje mechanizmy życia społecznego, realia państwa komunistycznego.
Czas akcji nie jest w dramacie określony. Miejscem akcji jest mieszkanie Stomila i Eleonory, rodziców Artura. Mieszkanie jest zaniedbane, panuje w nim bałagan: „sprzęty ustawione jakby tuż przed albo tuż po przeprowadzce”, „... scena przyrządzona draperiami w ten sposób, że materie, półleżące, półzwisające, sprawiają wrażenie rozplamienia, rozmazania...”. Wiele przedmiotów pochodzi z czasów dość odległych: „czarny wózek dziecinny” Artura, „zakurzona ślubna suknia” matki Artura, bryczesy Eugeniusza, chociaż koń, na którym jeździł „zdechł bezpotomnie czterdzieści lat temu”, pusta klatka na ptaki bez dna, katafalk, który pozostał po śmierci dziadka. A także talerze, filiżanki, karafki, przy czym „Każdy talerz, każdy przedmiot pochodzi z innego serwisu, z innej epoki i z innego stylu”, sztuczne kwiatki, resztki jedzenia na stole - „ten stół, jeszcze bardziej niż całe wnętrze, sprawia wrażenie pomylenia, przypadkowości, niechlujstwa”.
Wystrój tego miejsca świadczy o jego mieszkańcach, ludziach, którzy nie dbają o czystość i porządek, odpowiada im życie w chaosie i bałaganie.
Głównym bohaterem jest Artur, „młody człowiek, najwyżej dwudziestopięcioletni, prawidłowo rozwinięty, dorodny i regularny”. Studiuje medycynę i filozofię na uniwersytecie. Zawsze „czysty i wyprasowany”, nosi ciemny garnitur, białą koszulę i krawat. Autor hołduje formie, nosi się z klasyczną elegancją, widzi przyszłość tradycyjnie: chce zostać mężem, ojcem, głową rodziny. Uważa, że zewnętrzność, gest, rytuał wystarczą dla zbudowania uporządkowanej rzeczywistości.
Artur jest buntownikiem, który nie może pogodzić się z sytuacją zaistniałą w jego domu. Samotnie, jak romantyczny bohater, pragnie ocalić wartości, jego zdaniem dziś już niemodne i lekceważone, pogardza manifestowaną przez rodzinę swobodą obyczajową, tolerancją, brakiem szacunku dla tradycji. Chce, by babcia stała się strażniczką rodzinnych wartości, by przestała zachowywać się jak zbuntowana nastolatka. Pragnie, aby Eleonora stanowiła wzór żony i matki, a Stomil wreszcie odpowiednio zareagował na zdradę swojej żony. Rodzina jednak jest niezwykle „odporna” na starania Artura. Nie może liczyć na poparcie żadnego z jej członków, bo nawet wydawałoby się sprzyjający mu Eugeniusz, zależnie od sytuacji, opowiada się za tym, kto w danej sytuacji dominuje.
Kiedy wydaje mu się, że znalazł już sposób, poprzez małżeństwo z Alą, na okiełznanie rodziny (w tradycyjny sposób zaczęli przygotowywać się do ceremonii) zrozumiał, że sam ślub jako forma, nie jest w stanie zastąpić norm i zasad. Szuka ideologii i dochodzi do wniosku, że jedynie władza oparta na przemocy może przynieść pożądane efekty. Zdaje się nie widzieć zła tkwiącego w tej, nowo przez siebie odkrytej, teorii. Chce budować świat oparty na ładzie, porządku i zasadach, ale ludzi traktuje w sposób instrumentalny jak środek do osiągnięcia zamierzonego celu. Artur jest samotnym buntownikiem, który w nikim nie znajduje oparcia i dlatego ponosi klęskę.
Eleonora - matka Artura, żona Stomila. Jest osobą nowoczesną, zbuntowaną przeciwko wszelkim normom i ograniczeniom świata. Z rozrzewnieniem wspomina czasy młodości, odwagę Stomila, który dla niej był wyrocznią w sprawach artystycznych i światopoglądowych. Eleonora zdradza Stomila z Edkiem, gdyż fascynuje ją jego prostota.
Stomil - artysta, ojciec Artura; intelektualista, który w młodości był człowiekiem zbuntowanym, sprzeciwiał się normom moralnym, obyczajowym i artystycznym. Dziś jest bezsilny, niezdolny do działania, do wystąpienia przeciwko kochankowi żony i synowi, który chce go sobie podporządkować. Jest autorem eksperymentów teatralnych, pragnie dowieść, że sztuka jest podstawą nowoczesności i najdoskonalszym wyrazem buntu.
Eugenia - babcia Artura, „czerstwa i ruchliwa, czasem tylko cierpi na starcze zapaści”, jej ulubioną rozrywką jest gra w karty.
Eugeniusz - brat Eugenii, człowiek słaby, uległy, służalczy. Wspiera Artura w jego dążeniach przywrócenia zasad, ale po jego śmierci ulega Edkowi.
Ala - ma 18 lat, jest kuzynką i narzeczoną Artura. Podobnie jak reszcie rodziny obce jej są zasady moralne i obyczajowe. Jest narzeczoną Artura, ale zdradza go z Edkiem, przekonana, że narzeczony nie kocha jej, a „żeni się z nią tylko dla zasady”. Zdrada Ali jest bezpośrednią przyczyną śmierci Artura.
Edek - człowiek bezmyślny, prymitywny, prostacki w zachowaniu, pozbawiony zasad moralnych i własnych poglądów, „... osobnik w najwyższym stopniu mętny i podejrzany (...) włosy długie i tłuste (...) nie ogolony”.
Tematem utworu jest bunt Artura, głównego bohatera, przeciwko światu, jaki wykreowali jego rodzice (Stomil i Eleonora). W imię szeroko rozumianej wolności obalili oni dawny porządek, zasady moralne i obyczajowe, a w miejsce tego stworzyli świat nieuporządkowany, pozbawiony wartości, którymi można by się kierować. Ich dom i życie stanowią doskonały przykład chaosu.
Artur buntuje się przeciwko takiemu stanowi rzeczy, chce powrócić do dawnych zasad, zaprowadzić w życiu rodziny porządek. Jego działanie napotyka opór, formy, które chce przywrócić, są dziś anachroniczne. Artur ponosi klęskę, umiera z rąk Edka, który za pomocą siły terroryzuje całą rodzinę.
Tematyka dramatu:
a) społeczno-obyczajowa - obraz społeczeństwa, które odeszło od zasad obyczajowych i norm moralnych; okazuje się, że dla jednostki, która nie godzi się na taki stan rzeczy nie ma miejsca w świecie, a jej działanie jest skazane na klęskę;
b) polityczna - ostrzeżenie przed władzą opartą na sile i przemocy (totalitaryzm);
c) miejsce i rola sztuki w życiu człowieka - nowatorstwo i eksperymenty w dziedzinie sztuki nie są rozumiane, poddaje się je próbie ośmieszenia i dyskredytacji jako bezwartościowe i niepotrzebne;
d) moralna - przestroga przed niszczącym działaniem siły, która prowadzi do upadku podstawowych norm moralnych i wartości wyższych.
Mrożek przedstawia w dramacie trzypokoleniową rodzinę, co można potraktować jako nawiązanie do mieszczańskiej komedii rodzinnej. Sytuację, która panuje w domu, Artur określa jako chaos i anarchię, buntuje się przeciwko życiu, jakie prowadzą jego rodzice, pragnie przywrócić rodzinie, a zarazem światu, idee i zasady moralne. Jest buntownikiem, który nie godzi się z obowiązującym porządkiem rzeczy, podejmuje samotną walkę o powrót odwiecznych wartości. Motyw buntu został potraktowany przez Mrożka przekornie, w sposób parodystyczny, ponieważ Artur - człowiek młody chce zmieniać swoich rodziców - ludzi skrajnie nowoczesnych - w konserwatystów. Jego postawa nawiązuje do postaw Hamleta W. Szekspira i Konrada z III części Dziadów A. Mickiewicza. Denerwuje go (przedstawiona na początku pierwszego aktu) gra w karty, z wielką pasją i oddaniem uprawiana przez wujka i babcię oraz Partnera z Wąsikiem czyli Edka. Ich zachowanie oraz język, jakiego używają, drażnią Artura. Uważa on, że takie zachowanie nie przystoi już w pewnym wieku, dlatego stosuje wobec nich niekonwencjonalne kary - zmusza babcię do leżenia na katafalku i myślenia o wieczności, a na głowę wuja zakłada klatkę na ptaki. Również rodzice zachowują się w sposób nieodpowiedni. Matka romansuje z Edkiem, jak sama mówi „sypia z Edkiem od czasu do czasu”. Ojciec przez cały dzień chodzi w porozpinanej piżamie, „poziewając i drapiąc się”. Artur usiłuje w jakiś sposób wpłynąć na postawę Stomila, dyskutuje z nim na temat zachowania i zasad jakie powinny obowiązywać. Stomil jest zwolennikiem swobody we wszelkich jej przejawach, uważa, że podstawową zasadą jest: „nie krępować i robić to, na co ma się ochotę. Każdy ma prawo do własnego szczęścia”. Dziwi się Arturowi, że ma tak „zmurszałe poglądy”, bo kiedy on i Eleonora byli młodzi, najważniejszą sprawą był dla nich bunt. Według Stomila „Bunt to postęp w fazie potencjalnej (...). Bunt to opoka, na której postęp buduje kościół swój. Im większy obszar buntu, tym rozleglejsza jest ta budowla”. Artur stwierdza, że nie ma się już przeciw czemu buntować, skoro nie istnieją żadne ograniczenia, „upadły ostatnie normy, przeciw którym można się było jeszcze buntować (...). Brak norm stał się waszą normą”.
Patrząc na swoją kuzynkę Alę Artur wpada na pomysł poślubienia jej, mając nadzieję, że ceremonia ślubna zmusi rodzinę do tradycyjnego zachowania: „wciągnę ich w ślub, a ślub będzie taki, że nie będą mieli innego wyjścia, jak tylko wziąć w nim udział na moich warunkach. Zrobię z nich orszak weselny i mój ojciec będzie się musiał nareszcie pozapinać”. Tłumaczy Ali, że ich ślub pomoże stworzyć system wartości, przywrócić równowagę i harmonię, normy i zasady, które będą bronić kobiety i dzieci przed brutalnością mężczyzn, zmuszać ich do kulturalnego zachowania. Ala nie odpowiada od razu, ale obiecuje zastanowić się nad jego propozycją.
Artur próbuje zmusić Stomila do reakcji na romans Eleonory z Edkiem, mówi, że „ojciec ma rogi jak stąd do sufitu”, podaje mu rewolwer - na wszelki wypadek - i każe iść do pokoju matki. Oczekiwanie na jego powrót przedłuża się, Artur zaczyna się niepokoić, w końcu z impetem wpada do pokoju, w którym przy stoliku grają w karty Eleonora, Eugenia, Edek i Stomil. Artur jest oburzony beztroską ojca, wyciąga z kieszeni jego piżamy rewolwer i terroryzuje nim graczy, spędza ich do salonu i oznajmia o ślubie z Alą. Sprzymierzeńcem Artura w tych działaniach okazuje się być wuj Eugeniusz, któremu Eleonora zarzuca, że jest zdrajcą, „sługusem młodzieży dotkniętej apostolskim szałem”. Artur prosi babcię o udzielenie Ali i jemu błogosławieństwa.
W akcie trzecim dramatu mieszkanie jest wysprzątane, wprawdzie katafalk stoi na swoim miejscu, ale nakryty serwetkami, zastawiony bibelotami, jak zwyczajny kredens. Również rodzina przeszła metamorfozę, są odświętnie ubrani, uczesani, nawet Stomil założył, choć wyraźnie ciasny, garnitur. Do ślubu jednak nie dochodzi, Artur dowiaduje się, że Ala zdradziła go z Edkiem. Myślała, że Artur traktuje małżeństwo z nią jako formalność, bo nigdy nie powiedział, że ją kocha. Załamany Artur chce zabić Edka i ginie z jego ręki.
W Tangu Mrożek w groteskowy sposób ukazuje znaczenie i miejsce inteligencji we współczesnym świecie. Najstarszą parę inteligentów reprezentują babcia Eugenia i wuj Eugeniusz. Sposób bycia Eugenii zdecydowanie odbiega od tradycyjnego zachowania osób w jej wieku. Zamiast pielęgnować tradycje i umacniać więzi rodzinne, babcia zajmuje się grą w karty. Eugeniusz jest człowiekiem, który zawsze umie dostosować się do sytuacji. Oboje chcą przypodobać się młodym, rezygnują więc z własnych poglądów i własnego zdania. Jednak Eugeniusz sprzyja Arturowi w jego dążeniach przywrócenia dawnego porządku, ale po zabiciu Artura od razu ulega Edkowi. Mówi, że nie podporządkuje się do końca, ale wie, iż jego sytuacja jest uzależniona od opowiedzenia się po właściwej stronie.
Drugim pokoleniem inteligencji są rodzice Artura, ludzie nowocześni, zbuntowani przeciwko konwencjom, normom, zasadom. Uważają, że nie wolno krępować indywidualności człowieka, trzeba robić to, na co się ma ochotę. Opowiadają się za swobodą seksualną, która jest podstawą wolności. Eleonora zdradza Stomila, ale nie wywiera to na nim szczególnego wrażenia. Nie jest ona uosobieniem matki w tradycyjnym rozumieniu, nie potrafi zdecydowanie przeciwstawić się zabójcy syna. „Rozpięcie” Stomila, jego niechlujny wygląd nie jest wyrazem artystycznego nieładu, lecz świadczy o jego lenistwie i bałaganiarstwie.
Najmłodszym przedstawicielem inteligencji jest Artur, który buntuje się przeciwko chaosowi panującemu w rodzinie. Szuka idei. Kiedy babcia umiera, Arturowi przychodzi do głowy, że ideą, która może zmusić do posłuszeństwa jest władza, „Tylko władza jest, choćby niczego nie było”. Według niego władza jest buntem, ale „buntem w formie porządku, buntem góry przeciwko dołom, wyższości przeciwko niższości”. Artur zaczyna rozumieć, że za pomocą władzy można panować nad ludźmi, być panem ich życia i śmierci. Gdy Ala wyznaje, że zdradziła go z Edkiem, chce go zabić, powodowany już nie ideą, ale zazdrością. W rozgrywce z Edkiem ginie, a ten przejmuje władzę.
Pozostali członkowie rodziny nie dostrzegają zagrożenia ze strony Edka, nie robią nic, by przeciwstawić się jego brutalnym rządom. Postać Edka może być symbolem nowych systemów władzy - systemów totalitarnych rodzących się w XX wieku, takich jak: komunizm i nazizm. Z areny dziejowej schodzi inteligencja, ustępując miejsca przedstawicielowi mętów społecznych, który tworzy nową cywilizację opartą na terrorze, zniewoleniu, rządach silnej ręki. Symbolem tej zmiany może być zakończenie utworu - taniec Edka z całkowicie bezwolnym w jego rękach Eugeniuszem nad trupem Artura. Okazuje się, że brak wartości, anarchia, bezmyślne zafascynowanie prymitywną siłą prowadzi do upadku starego świata z wszystkimi jego tradycjami, a na jego miejscu powstaje świat nowy, oparty na terrorze, zastraszeniu i przemocy.
Tango jest dramatem politycznym - ostrzeżeniem przed władzą dyktatorską. Kiedy Artur ponosi klęskę, inicjatywę przejmuje Edek, który w miejsce ideologii Artura wprowadza brutalną siłę: „on myślał dobrze” - mówi o Arturze Edek - „Teraz moja kolej. Wy będziecie mnie słuchać (...). Ale nie bójcie się, byle cicho siedzieć, nie podskakiwać, uważać, co mówię, a będzie wam ze mną dobrze (...). Tylko posłuch musi być”. Po tych słowach rodzina bez słowa protestu podporządkowuje się Edkowi.
Mrożek pokazuje, w jaki sposób przejmuje się władzę, dokonuje zamachu stanu, usuwa ludzi niewygodnych, pokazuje do czego prowadzi brak zgody i solidarności. W zderzeniu z brutalną siłą reprezentowaną przez Edka, inteligencka rodzina Stomila ponosi klęskę, przegrywa.
W utworze dopatrywano się analogii do sytuacji Polski w okresie rządów komunistycznych. Sposób rządzenia, nie branie pod uwagę opinii narodu, siła, zastraszenie, różne formy nacisku, usuwanie z drogi ludzi niewygodnych dla systemu, to tylko niektóre metody stosowane w ustroju totalitarnym.
Źródłem komizmu jest deformacja świata i bohaterów polegająca na ich wyolbrzymieniu i przejaskrawieniu. W groteskowy sposób Mrożek ukazał bezwład i rozkład mieszczańskiej rodziny inteligentów. W rodzinie Stomilów role bohaterów zostały odwrócone. Starsze pokolenie jest zbuntowane, nowoczesne żyje bez zasad, zaś przedstawiciel najmłodszego pokolenia próbuje wrócić do starego porządku. Postacie są przedstawione w sposób jaskrawy i karykaturalny. Artur karze babcię za niedozwoloną grę w karty i niecenzuralny język leżeniem na katafalku i myśleniem o wieczności (połączenie komizmu z tragizmem); Eugeniuszowi, który powinien pisać pamiętniki, za brak posłuszeństwa zakłada na głowę klatkę na ptaki. Eleonora jest wyznawczynią swobody seksualnej, lekko traktuje związki uczuciowe, jest rozczarowana postawą syna, który zamiast być artystą (specjalnie w czasie ciąży biegała nago po lesie), jest poważnym studentem medycyny.
Artur pragnie, by rodzice i krewni zachowywali się stosownie do ich wieku. Drażni go wieczna flejtuchowatość ojca, Stomil jest po gombrowiczowsku nie zapięty, matce brak moralności. Swoboda, którą tak się szczycą, wolność we wszystkich dziedzinach życia i sztuki, w rzeczywistości staje się ograniczeniem. Swoją koncepcję życia narzucają wszystkim domownikom, którzy nie mogą się sprzeciwiać. Ten styl życia nie odpowiada Arturowi, czasem swoje zdanie na ten temat wyraża wuj Eugeniusz. Wysiłki Artura, by zaprowadzić w domu porządek, spełzają na niczym. W końcu dochodzi do wniosku, że tylko za pomocą siły można dokonać przemian. Absurdalny staje się sam fakt, że zbyt szeroko pojmowana wolność prowadzi do zniewolenia. Po okresie swobody rządy przejmuje Edek, będący uosobieniem prymitywnej siły, który wprowadza rządy totalitarne. Okazuje się, że świat, w którym nie ma miejsca na zasady, normy moralne, prawidłowe relacje międzyludzkie, upada.
Mrożek w swej twórczości chętnie odwołuje się do tradycji dramatu polskiego i europejskiego, przede wszystkim dramaturgów takich jak: S. I. Witkiewicz, W. Gombrowicz, S. Beckett, E. Ionesco. Szczególnie uwidacznia się to w wykorzystaniu groteski, a także w widzeniu roli i miejsca jednostki we współczesnym świecie.
Teksty dostarczyło Wydawnictwo GREG. © Copyright by Wydawnictwo GREG
Autorzy opracowań: B. Wojnar, B. Włodarczyk, A Sabak, D. Stopka, A Szostak, D. Pietrzyk, A. Popławska, E. Seweryn, M. Zagnińska, J. Paciorek, E. Lis, M. D. Wyrwińska, A Jaszczuk, A Barszcz, A. Żmuda, K. Stypinska, A Radek, J. Fuerst, C. Hadam, I. Kubowia-Bień, M. Dubiel, J. Pabian, M. Lewcun, B. Matoga, A. Nawrot, S. Jaszczuk, A Krzyżek, J. Zastawny, K. Surówka, E. Nowak, P. Czerwiński, G. Matachowska, B. Więsek, Z. Daszczyńska, R. Całka
Zgodnie z regulaminem serwisu www.opracowania.pl, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody autora jest niedozwolone.
Ciekawostki (0)
Zabłyśnij i pokaż wszystkim, że znasz interesujący szczegół, ciekawy fakt dotyczący tego tematu.