Połączenie głosowe
Upewnij się, że masz włączone głośniki i mikrofon
zaprasza Cię do wspólnej nauki fiszek
Terminem Młoda Polska określa się całokształt zjawisk literackich mających miejsce w latach 1890-1918. Po raz pierwszy terminu tego użył Artur Górski w cyklu swoich artykułów pt. Młoda Polska, opublikowanych w krakowskim „Życiu” w 1898 roku. Ilość terminów określających tę epokę wynika z wielości zjawisk literackich, filozoficznych, estetycznych i społecznych. Terminem, który pojawił się najwcześniej jako określenie nowych zjawisk artystycznych końca wieku, był modernizm. Nazwa wywodzi się od francuskiego słowa moderne, co znaczy nowoczesny, współczesny. Modernizm określał tendencje artystyczne i światopoglądowe o charakterze nowatorskim. Profesor Kazimierz Wyka proponuje, by tym terminem określić pierwszą, wczesną fazę Młodej Polski, czyli pierwsze dziesięciolecie epoki.
Neoromantyzm podkreślał przynależność literatury epoki do tradycji romantycznej i nawiązania do dzieł jej twórców. Termin ten został użyty po raz pierwszy w 1902 r. przez Edwarda Porębowicza w artykule Poezja polska nowego stulecia.
Dekadentyzm z języka francuskiego decadence znaczy schyłek, koniec. Terminem tym określano nastroje zwątpienia, znużenia, przeświadczenie o kryzysowym charakterze kultury europejskiej końca XIX wieku. Podstawę światopoglądu dekadentów stanowił pesymizm, negacja, zwątpienie, zanik woli życia. Odpowiednikiem dekadentyzmu jest fin de siècle (koniec wieku).
Ogromny wpływ na kształt literatury i sztuki tego okresu wywarła filozofia trzech wybitnych myślicieli europejskich:
Artur Schopenhauer (1788-1860), filozof niemiecki, żyjący w czasach romantyzmu, jego główne dzieło to Świat jako wola i wyobrażenie. Filozofia Schopenhauera ma charakter pesymistyczny. Człowiek cierpi, ma poczucie niedosytu, te stany może złagodzić wyzbyciem się pożądań i potrzeb, oderwaniem się od świata, czyli wejściem w stan nirwany. To pojęcie, zaczerpnięte z filozofii indyjskiej, autor łączy z motywem etyki chrześcijańskiej, jakim jest współczucie. Życie jest męką dla wszystkich ludzi, toteż cierpienie innego człowieka musi wzbudzać współczucie, a to z kolei wyzwala człowieka od jego cierpienia. Drugim źródłem ulgi w cierpieniu jest sztuka. Kiedy ją podziwiamy (kontemplujemy), wyzbywamy się pożądań i potrzeb.
Innym sławnym dziełem Schopenhauera jest Erystyka, czyli o sztuce prowadzenia sporów, w której autor klasyfikuje nieuczciwe sposoby argumentacji i radzi, jak im przeciwdziałać. Według niego nie należy dyskutować z każdym, ale tylko z tymi, których znamy. Trzeba dyskutować za pomocą argumentów, nie zaś apodyktycznych, tj. nie znajdujących sprzeciwu, stanowczych wypowiedzi. Należy prowadzić dyskusje z tymi, którzy cenią prawdę.
Fryderyk Nietzsche (1844-1900), filozof niemiecki, jego dzieła Tako rzecze Zaratustra oraz Poza dobrem i ziem wywarły wpływ nie tylko na ludzi mu współczesnych. Zakwestionował wartości, będące fundamentem etyki chrześcijańskiej, takie jak: altruizm, równość, wolność, sprawiedliwość, litość. Tych, którzy kierują się w życiu wyżej wymienionymi wartościami, określił mianem „niewolników”. Ich przeciwieństwem byli „nadludzie”, odznaczający się wewnętrzną i biologiczną siłą, stojący poza prawami moralnymi, ustanowionymi dla przeciętnych przedstawicieli gatunku ludzkiego.
Henri Bergson (1859-1941), filozof francuski, autor Ewolucji twórczej. Według niego właściwe poznanie świata dokonuje się nie za pomocą rozumu, zmysłów, doświadczenia, ale na drodze intuicji, czyli pozarozumowego i uczuciowego doznania. Człowiek i jego otoczenie podlegają prawu nieustannego rozwoju, który jest samorzutny, twórczy, wypływa z ich sił wewnętrznych. Siły te nazywa swobodnym pędem życiowym - élan vital.
Symbolizm - narodził się we Francji w latach dziewięćdziesiątych XIX wieku. Szybko upowszechnił się także w Polsce. Ambicją symbolistów stało się wyrażenie tego, co niewyrażalne. Dążyli do ukazania świadomych i nieświadomych stanów psychicznych za pomocą symbolu, czyli znaku, pojęcia lub układu pojęć użytych dla oznaczenia innego przedmiotu. Symbol jest konstrukcją dwupoziomową, tzn. poza znaczeniem pierwszym, bezpośrednim, ukryte jest inne znaczenie. Symbol jest niejednoznaczny i dopuszcza wielość interpretacji. Symbolizm w poezji francuskiej XIX wieku ukształtowali Ch. Baudelaire, A. Rimbaud oraz P. Verlaine i S. Mallarme. W Polsce elementy symbolizmu przejęli w swej twórczości m.in. S. Wyspiański, B. Leśmian i L. Staff. Symbolizm obecny był również w malarstwie - obrazy Jacka Malczewskiego Błędne koło, Melancholia, Thanatos, E. Muncha czy G. Klimta.
Impresjonizm - nazwa wywodzi się z języka francuskiego - impression, czyli wrażenie. Narodził się w latach siedemdziesiątych XIX wieku we Francji jako kierunek malarstwa. Opierał się na przekonaniu, że źródłem efektów kolorystycznych jest gra światła, jego nasilenie i kąt padania. Impresjoniści operowali jasną, pastelową kolorystyką. Główni przedstawiciele we Francji: C. Monet, E. Manet, A. Renoire, w Polsce: O. Boznańska, J. Fałat, J. Pankiewicz. W liryce impresjonizm przejawiał się jako dążność do utrwalania w utworze poetyckim przelotnych wrażeń i nastrojów (we Francji - poezja P. Verlaine’a, w Polsce - w twórczości K. Przerwy-Tetmajera, S. Żeromskiego, W. S. Reymonta).
Ekspresjonizm - ukształtował się w opozycji do tendencji twórczych dominujących w drugiej połowie XIX wieku i początku XX wieku; kierunek funkcjonował w literaturze i sztuce. Ukazywał silne przeżycia psychiczne, dążył do ich uzewnętrznienia, akcentował ostre kontrasty w obrazie rzeczywistości, posługiwał się jaskrawymi środkami wyrazu. Bezpośrednimi prekursorami ekspresjonizmu w malarstwie byli V. van Gogh, E. Munch.
Secesja - pozostawała w ścisłym związku z symbolizmem. Jej wyróżnikiem stała się falista i płynna linia, upodobanie do niezwykłych proporcji, asymetryczność, wysmukłe, lekkie kształty, motywy roślinne, szczególnie kwiatowe, oraz subtelna i jasna kolorystyka. Najpełniej przejawiła się w architekturze wnętrz, złotnictwie, ceramice, szkle artystycznym.
Głównymi teoretykami literatury w okresie Młodej Polski byli: Zenon Przesmycki, Stanisław Przybyszewski i Artur Górski.
Zenon Przesmycki (1861-1944), krytyk, tłumacz, poeta i wydawca, znany pod pseudonimem Miriam. Redagował „Życie” warszawskie, a potem był wydawcą i redaktorem „Chimery”. Odkrył i spopularyzował literacką spuściznę Cypriana Kamila Norwida. W artykule Walka ze sztuką Przesmycki wypowiedział się na temat negatywnego wpływu na poziom kultury takich zjawisk nowoczesnej cywilizacji, jak centralizacja życia umysłowego i artystycznego w skupiskach miejskich. Według niego, zagrożeniem dla prawdziwej sztuki była jej demokratyzacja, czyli powszechna do niej dostępność.
Stanisław Przybyszewski (1868-1927), propagator modernistycznego estetyzmu, wyznawca „sztuki dla sztuki”. Swoje rozważania na temat artysty i sztuki zawarł w manifeście zatytułowanym Confiteor (wyznaję), ogłoszonym na łamach „Życia” krakowskiego w 1890 roku. Sztuka tendencyjna, pouczająca, patriotyczna, mająca cel moralny lub społeczny przestaje być sztuką i staje się „biblią ubogich”. Przybyszewski nawoływał do rezygnacji ze służebnej roli sztuki. Uważał, że nie należy ściągać sztuki z jej piedestału. Sztuka jest odtworzeniem życia duszy, nie jest ograniczana żadnymi zasadami moralnymi czy społecznymi. Nie ma żadnego celu, jest celem sama w sobie. Tak pojęta sztuka staje się najwyższą religią, a jej kapłanem jest artysta, który nie należy ani do narodu, ani do świata, nie służy żadnej idei ani żadnemu społeczeństwu. Artysta stoi ponad tłumem, zbiorowością i wszelkimi przyziemnymi sprawami.
Artur Górski (1870-1959), publicysta, krytyk, pisarz, tłumacz. W 1898 r. ogłosił w krakowskim „Życiu” cykl artykułów Młoda Polska, uznanych za manifest młodego pokolenia. Górski skrytykował pozytywistów, którym zarzucił ugodowość wobec zaborcy, co według niego doprowadziło do zaniku uczuć patriotycznych w zniewolonym narodzie. Zdaniem autora, dotychczasowe idee, wartości są przestarzałe. W obecnych czasach interesy zbiorowości zostały zastąpione przez potrzeby jednostki. Nowe prądy pojawiły się również w literaturze - zanegowano materialistyczne metody poznawcze, zaś przedmiotem rozważań stały się pojęcia abstrakcyjne, takie jak dusza, śmierć, miłość.
Stanisław Brzozowski (1878-1911), krytyk literacki, jego głośną książką była Legenda Młodej Polski. We wstępie został zawarty opis rodowodu społecznego modernistycznego artysty. Była to jednostka osamotniona, wyobcowana, niezrozumiana przez społeczeństwo. Twórca musiał walczyć z samotnością, stwarzać nową rzeczywistość, która odpowiadałaby jego myślom i psychice. To zadanie nie należało do najłatwiejszych, w niektórych przypadkach było niemożliwe do wykonania. Dalej autor podjął refleksję na temat tego, czym jest romantyzm. Romantyzm to według niego oderwanie się jednostki od społecznego podłoża, bunt psychiki przeciw zbiorowości, która ją stworzyła. W społeczeństwie współczesnym autorowi jednostka była uzależniona od zbiorowości, stanowiła jej integralną część. I na tym właśnie polegał jej dramat.
Teksty dostarczyło Wydawnictwo GREG. © Copyright by Wydawnictwo GREG
Autorzy opracowań: B. Wojnar, B. Włodarczyk, A Sabak, D. Stopka, A Szostak, D. Pietrzyk, A. Popławska, E. Seweryn, M. Zagnińska, J. Paciorek, E. Lis, M. D. Wyrwińska, A Jaszczuk, A Barszcz, A. Żmuda, K. Stypinska, A Radek, J. Fuerst, C. Hadam, I. Kubowia-Bień, M. Dubiel, J. Pabian, M. Lewcun, B. Matoga, A. Nawrot, S. Jaszczuk, A Krzyżek, J. Zastawny, K. Surówka, E. Nowak, P. Czerwiński, G. Matachowska, B. Więsek, Z. Daszczyńska, R. Całka
Zgodnie z regulaminem serwisu www.opracowania.pl, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody autora jest niedozwolone.
Ciekawostki (0)
Zabłyśnij i pokaż wszystkim, że znasz interesujący szczegół, ciekawy fakt dotyczący tego tematu.