Połączenie głosowe
Upewnij się, że masz włączone głośniki i mikrofon
zaprasza Cię do wspólnej nauki fiszek
Rodzaj literacki: epika
Gatunek literacki: rozprawa polityczna
1. Apel do szlachty o rozszerzenie jej wolności na inne stany.
2. Uznanie niepodważalności praw obywatelskich, wypływających z prawa natury i z prawa Bożego.
3. Oskarżenie samowolnych magnatów o doprowadzenie Rzeczypospolitej do stanu upadku.
4. Ukazanie nędzy stanu kmiecego.
5. Postulat równouprawnienia mieszczan jako reformy, która doprowadzi do odrodzenia gospodarczego Rzeczypospolitej.
Przestrogi dla Polski powstały w czasie trwania Sejmu Czteroletniego. Miały one uzmysłowić szlachcie konieczność podjęcia programu reform i uchwa lenia konstytucji. Kontynuuje tu Staszic poglądy zawarte już w Uwagach nad życiem Jana Zamoyskiego, dostosowując je do zmienionej sytuacji. Podkreśla związki systemu prawa natury z życiem społecznym, zamieszcza więcej wniosków praktycznych. Na plan pierwszy wysuwają się dwie sprawy: ustrój Rzeczypospolitej szlacheckiej oraz koncepcja narodu.
Staszic odcina się od projektu rządów oligarchicznych, choć świadomy jest politycznych realiów i rozumie, że największą rolę w budowaniu nowoczesnego narodu będzie musiała odegrać szlachta. W Przedmowie imieniem narodu polskiego do pierwszego w tym narodzie stanu (czyli właśnie do szlachty) twierdzi, że ten stan nie musi się wcale wyrzekać swoich przywilejów i wolności, a powinien je tylko rozszerzać na całe społeczeństwo. Ma się to dokonać przez uchwalenie całkowicie nowej konstytucji. W kwestii koncepcji narodu Staszic pisze: „Naturalne prawa człowieka postanowił Bóg. Cywilne i polityczne prawa obywatela z tych wnioskiem być powinny”. Dlatego w żadnym państwie nie wolno naruszać praw człowieka, gdyż godziłoby to w prawo narodowe. W rozdziale Do panów, czyli możnowładców Staszic odpowiada na pytanie o przyczyny złego stanu Rzeczypospolitej: „Powiem, kto mojej ojczyźnie szkodzi. Z samych panów zguba Polaków”. To ich samowola doprowadziła do upadku praw, zrywania sejmów, wprowadzenia obcych wojsk, uzależnienia od Rosji, a także do demoralizacji całej szlachty. W rozdziale Rolnictwo Staszic kreśli wstrząsający wizerunek polskiego chłopa, głodnego, schorowanego i wynędzniałego. Od takich właśnie ludzi zależy los Rzeczypospolitej, bo to przecież stan kmiecy utrzymuje wszystkich obywateli. Kolejnym stanem, który nie znajduje odpowiedniego dla siebie miejsca w strukturze społecznej, jest mieszczaństwo. Jego przedstawiciele powinni uzyskać równe prawa obywatelskie, bo tylko wtedy będą mogli rozwinąć handel, rzemiosło, przemysł, które to dziedziny legną u podstaw dobrobytu Rzeczypospolitej.
Fragment zawiera krytykę magnaterii, która w głównej mierze przyczyniła się do upadku Polski. Możnowładcy nie szanowali i nie przestrzegali praw, wykorzystywali ustawy dla własnych korzyści. Takie postępowanie doprowadziło do tego, że Rzeczpospolita obywateli zamieniła się w Rzeczpospolitą łupieżców, zdrajców, krzywoprzysięzców, sprzedawczyków. Druga część fragmentu zbudowana jest z pytań retorycznych, za pomocą których w sposób krytyczny zostali przedstawieni magnaci. To oni nauczyli obywateli zdrady, podstępów, oszukiwali, przekupywali, rozpijali szlachtę, zrywali sejmy, handlowali koroną. Magnaci doprowadzili do upadku kraj i teraz szlachta zmuszona jest sama naprawiać ich błędy.
Przestrogi..., które ukazały się w 1790 roku, w trakcie obrad Sejmu Czteroletniego stanowiły niejako kontynuację myśli zawartych w Uwagach nad życiem Jana Zamoyskiego. Staszic zaangażowany w działania sejmowe zawarł w swoim dziele więcej praktycznych uwag, dostosowanych do aktualnej sytuacji. Przed miotem jego zainteresowania staje się przede wszystkim kwestia ustroju Rzeczypospolitej oraz nowoczesna koncepcja narodu. Staszic postuluje m.in.:
- wprowadzenie rządów republikańskich opartych na zasadach oświeceniowej myśli, które umożliwiałyby zachowanie niepodległości Polski;
- utworzenie sojuszu szlachecko-mieszczańskiego i przyznanie mu prawa do pełnienia kierowniczej roli w państwie;
- pojmowanie narodu jako całości społeczeństwa: „Zakrzewiajcie wzajemną miłość (...) nie całość jednego stanu, ale całość narodu całego jest Prawem najwyższym”;
- obronę praw chłopa i poprawę jego warunków życiowych;
- odwołanie się do staroszlacheckich zasad cnoty, patriotyzmu i obyczajowości;
- przyznanie mieszczanom prawa do kandydowania na posłów oraz nabywania ziemi.
Analizując przyczyny upadku Rzeczypospolitej winą za ten stan obarcza Staszic magnaterię, która porzuciła tradycję narodową na rzecz kultu cudzoziemszczyzny. Postulując reformę państwa polskiego, szczególną uwagę zwraca pisarz na konieczność wprowadzenia sprawiedliwych, obowiązujących dla wszystkich praw.
Przestrogi dla Polski to przykład tekstu publicystycznego. Publicystyka to zbiór wypowiedzi na aktualne w danym momencie tematy polityczne, społeczne, kulturalne. W tekstach publicystycznych dominują środki perswazyjne, za pomocą których autor zmierza do czynnego wpływu na opinię publiczną. W utworze Staszica dominuje funkcja impresywna - wywarcie wpływu na odbiorcę, który ma przyjąć postawę oczekiwaną przez autora, można tu także wyróżnić elementy funkcji ekspresywnej (wyrażanie emocji i uczuć autora), świadczą o tym pojawiające się w tekście pytania retoryczne i wykrzyknienia.
Przestrogi dla Polski zostały wydane anonimowo w 1790 roku, a więc w czasie obrad Sejmu Wielkiego, który miał uchwalić nową konstytucję. Tekst Staszica jest przykładem literatury zaangażowanej politycznie w aktualne sprawy kraju. Podobny charakter miała komedia polityczna Juliana Ursyna Niemcewicza Powrót posła, która powstała jesienią 1790 roku, kiedy to miała nastąpić przerwa w obradach Sejmu i wybór nowych posłów. Utwór miał więc wpłynąć na opinię publiczną, aby społeczeństwo udzieliło poparcia zwolennikom reform.
W swoich traktatach publicystycznych Staszic, wnikliwy obserwator życia politycznego i społecznego, odwoływał się do oświeceniowej myśli filozoficznej. Nowoczesną kompozycję i racjonalistyczną argumentację łączy jednak autor z emocjonalnym stylem wyrażającym jego silne zaangażowanie patriotyczne. Siłę perswazji Staszica wzmacniały stosowane przez niego środki stylistyczne. Dlatego też zarówno Uwagi..., jak i Przestrogi... stanowią nie tylko jedno z najwybitniejszych osiągnięć publicystyki polskiego oświecenia, ale są także przykładem znakomitej prozy tych czasów.
Teksty dostarczyło Wydawnictwo GREG. © Copyright by Wydawnictwo GREG
Autorzy opracowań: B. Wojnar, B. Włodarczyk, A Sabak, D. Stopka, A Szostak, D. Pietrzyk, A. Popławska, E. Seweryn, M. Zagnińska, J. Paciorek, E. Lis, M. D. Wyrwińska, A Jaszczuk, A Barszcz, A. Żmuda, K. Stypinska, A Radek, J. Fuerst, C. Hadam, I. Kubowia-Bień, M. Dubiel, J. Pabian, M. Lewcun, B. Matoga, A. Nawrot, S. Jaszczuk, A Krzyżek, J. Zastawny, K. Surówka, E. Nowak, P. Czerwiński, G. Matachowska, B. Więsek, Z. Daszczyńska, R. Całka
Zgodnie z regulaminem serwisu www.opracowania.pl, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody autora jest niedozwolone.
Ciekawostki (0)
Zabłyśnij i pokaż wszystkim, że znasz interesujący szczegół, ciekawy fakt dotyczący tego tematu.