Połączenie głosowe
Upewnij się, że masz włączone głośniki i mikrofon
zaprasza Cię do wspólnej nauki fiszek
Rodzaj literacki: liryka
Gatunek liryki: liryka patriotyczna
W wierszu tym Potocki nawiązuje do sytuacji arian, którzy decyzją nakazu sejmowego z roku 1658 zobowiązani byli przejść na wiarę katolicką lub opuścić granice państwa. Tym, którzy nie podporządkowali się zarządzeniu, konfiskowano majątki. Ze względu na poruszony temat, pierwotny tytuł utworu brzmiał: O kadukach aryjańskich. Potocki, sam niegdyś arianin, nawrócony potem na katolicyzm, wypowiada w swoim wierszu gorzkie refleksje, dotyczące szerzącej się w Polsce
nietolerancji religijnej, krytykując przy tym instytucję Kościoła. Utwór ma formę dialogu między dwoma szlachcicami, z których jeden tłumaczy drugiemu, dlaczego arian spotykają tak ostre represje. W wypowiedziach obydwu rozmówców Potocki zawarł pełne gorzkiej ironii uwagi na temat dominacji Kościoła w Polsce. Jedyną winą arian, za którą ponoszą dotkliwą karę, jest niepodporządkowanie się nakazom Kościoła:
„Temu nieborakowi wsi wzięły kaduki”
„Czemuż to? - «Bo źle wierzył»”.
Potocki wskazuje na kontrast prawdziwej głębokiej wiary wynikającej z serca człowieka z religijną obłudą. Kościół chroni swoich wyznawców, nawet jeżeli są oni katolikami tylko z nazwy. Wielu zaś arian nie wyrzekło się swojej wiary, godząc się tym samym na znoszenie upokorzeń i represji, co dowodzi ich prawdziwej religijności:
„«Przeczże ten nabożeństwa dla wsi nie odmienił?»
Bo drożej niżeli wieś swoję wiarę cenił”.
Dominacja Kościoła w państwie jest wynikiem liczebnej przewagi katolików. Nietolerancja religijna to skutek panowania prawa silniejszego:
„Nie, żeby oni jaką zasłużyli winę,
Tylko, że słabszy, przeto z nimi za drabinę”.
Jeden z rozmówców dochodzi do wniosku, że wkrótce taki sam los spotka kalwinów, jeżeli tylko grono ich wyznawców wystarczająco się zmniejszy, aby państwo mogło wobec nich zastosować siłę.
Utwór Potockiego jest wyrazem niezgody poety na panujące w Polsce bezprawne praktyki, zawiera krytykę szerzącej się nietolerancji religijnej, której ofiarą padają ludzie prawdziwej wiary, należący jednak do mniejszości religijnych.
Rodzaj literacki: liryka
Gatunek liryki: liryka patriotyczna
Przedmiotem krytyki w wierszu jest źle zorganizowany system obronności kraju. Wojsko polskie, pochodzące z pospolitego ruszenia, składa się w dużej mierze z przypadkowych ludzi, pozbawionych patriotyzmu i chęci walki. Opisana przez Potockiego scena rozgrywa się gdzieś na wschodnich terenach Polski, w wojskowym obozie, który staje się przedmiotem napaści Kozaków. Dobosz na rozkaz rotmistrza idzie obudzić śpiących szlachciców i wezwać ich, aby stanęli do walki. Jego działania nie przynoszą jednak zamierzonego skutku. Jeden z przebudzonych żołnierzy wyładowuje swoją złość na doboszu:
„Bij kto s....syna kijem, niech nie plecie!
Kto widział ludzi budzić wpierwospy! (...)”.
Szlachcic oburzony, że rozkazy wydaje mu niższy stanem od niego, odbiera to jako atak na swoją szlachecką wolność i ponownie kładzie się spać, a wraz z nim całe wojsko i rotmistrz. Ukazana przez Potockiego sytuacja jest obrazem mental ności XVII-wiecznej szlachty, która nad dobro państwa i obowiązek służby wojskowej przedkłada własne interesy i źle pojmowane przywileje. „Złota wolność” szlachecka, anarchia i prawo decydowania na sejmikach to najbliższe Sarmatom wartości, prowadzące według Potockiego do rozkładu państwa polskiego. Ironiczny, ale zaprawiony goryczą obraz XVII-wiecznego szlachcica-Sarmaty, cechującego się pychą, warcholstwem, brakiem męstwa i patriotyzmu stanowi jednocześnie przestrogę przed tragicznymi skutkami, jakie taka postawa może przynieść Polsce. Emocjonalne zaangażowanie poety oraz jego nastawienie oceniające wyrażają się w dosadnym słownictwie, które jednocześnie wzbogaca realizm ukazanej sceny.
Rodzaj literacki: liryka
Gatunek liryki: liryka patriotyczna
Wiersz zawiera wyraźną krytykę szlacheckiego trybu życia oraz przestrogę przed skutkami lekkomyślności Polaków. Punktem wyjścia utworu jest postawione w pierwszym wersie pytanie:
„O czymże Polska myśli i we dnie, i w nocy?”. Odpowiedzi w formie wyliczeń składają się na dalszą część wiersza. Według Potockiego głównym pragnieniem szlachty jest posiadanie ogromnego majątku, bogacenie się, życie ponad stan i na pokaz. Polacy nie tylko pragną złota i pieniędzy, ale chcą, by ich bogactwo było widoczne dla innych. Pragną odziać służbę w srebro, a komnaty przyozdobić brokatem (kosztowny materiał) i złotem. Kobiety marzą o drogich kamieniach i wykwintnej biżuterii, złotą nicią zdobionych sukniach i trzewikach. Szlachta, mająca upodobanie w wystawnym życiu, tęskni za obfitymi ucztami, karetami, liczną, strojną służbą i bezkrytycznie przyjmuje cudzoziemskie wzorce. Wszystkie wymienione przez Potockiego pragnienia Polaków są świadectwem ich przywiązania do wystawnego życia. Złoto, perły, diamenty, bogate stroje, aksamity, brokaty to przedmioty zbytku i jednocześnie symbol przedkładania wartości materialnych nad duchowe oraz interesu prywatnego nad dobro publiczne. Krytyczny w swej wymowie obraz marzeń szlacheckich kontrastuje poeta z tragiczną sytuacją polityczną kraju:
„O tym szlachta, panowie, o tym myślą księża,
Choć się co rok w granicach swych ojczyzna zwęża”.
Poeta wytyka Polakom brak patriotyzmu i zaangażowania w sprawy narodu. Podczas gdy jedni bogacą się, gromadząc zbędne do życia przedmioty luksusu, inni żyją w biedzie lub umierają za ojczyznę („Choć na borg umierają żołnierze niepłatni”). Prywata i bezmyślność cechujące szlachtę polską przyczyniają się do osłabienia i tak już zagrożonego politycznie państwa. Krótkowzroczność Polaków, przywiązujących nadmierną wartość do pieniędzy, nie liczących się z tragiczną sytuacją kraju, może stać się przyczyną upadku państwa. Kiedy zginie kraj nękany brakiem pieniędzy i sił potrzebnych do obrony, przepadną także majątki i pozycja szlachty:
„Że te wszystkie ich pompy, wszystkie ich splendece (z wł. wspaniałości)
Pogasną jako w wodzie utopione świece”.
Potocki ostrzega Polaków, uświadamiając im, że brak dbałości o sprawy polityczne kraju prowadzi do upadku ojczyzny, a tym samym unieszczęśliwia jej mieszkańców. Troszcząc się o kraj, troszczymy się również o siebie samych, dopóki bowiem ojczyzna jest bezpieczna i silna, Polacy mogą czuć się szczęśliwi.
Rodzaj literacki: epika
Gatunek epiki: poemat epicki
Część pierwsza. Narrator ujawnia się w inwokacji, w której stwierdza, iż chciałby opowiedzieć (transakcja) potomnym, czyli następnym pokoleniom o waleczności polskich żołnierzy, którym przyszło zmierzyć się z Turkami.
Część czwarta. Bohaterem jest Jan Karol Chodkiewicz, hetman wielki litewski, naczelny wódz chocimskiej wyprawy przeciw Turkom w 1621 roku. Hetman zwraca się do żołnierzy mających przystąpić do walki z Turkami, podkreśla, że chce mówić w sposób prosty i zwięzły. Następnie wspomina o powinnościach żołnierzy, którzy mają bronić kobiet, wiary chrześcijańskiej, złotej wolności, ojczyzny, którą porównał do utrapionej (strapionej, znękanej) matki. Zachęca polskie wojsko do walki pomniejszając odwagę i męstwo Turków, którzy przede wszystkim zajmują się handlem, są kupcami, rzemieślnikami a nie wojownikami. Podkreśla fakt, iż Polacy wywodzą się od starożytnego plemienia Sarmatów, wspomina Bolesława Chrobrego, który dzięki waleczności był w stanie pokonać nieprzyjaciół Polski.
Część szósta. Jest to opis bitwy, która została przedstawiona w sposób realistyczny, plastyczny, a nawet makabryczny.
„Pełno ran, pełno śmierci; wiązną konie w mięsie,
Krew się zsiadła na ziemi galaretą trzęsie;
Ludzie się niedobici w swoich kiszkach plącą;
Drudzy chlipią z paszczęki posokę gorącą”.
Pomimo liczebności wojsk i zapału Turcy nie są w stanie pokonać Polaków, za którymi stoi miłosierny Bóg, a On nie pozwoli, aby zwycięstwo odnieśli poganie.
Teksty dostarczyło Wydawnictwo GREG. © Copyright by Wydawnictwo GREG
Autorzy opracowań: B. Wojnar, B. Włodarczyk, A Sabak, D. Stopka, A Szostak, D. Pietrzyk, A. Popławska, E. Seweryn, M. Zagnińska, J. Paciorek, E. Lis, M. D. Wyrwińska, A Jaszczuk, A Barszcz, A. Żmuda, K. Stypinska, A Radek, J. Fuerst, C. Hadam, I. Kubowia-Bień, M. Dubiel, J. Pabian, M. Lewcun, B. Matoga, A. Nawrot, S. Jaszczuk, A Krzyżek, J. Zastawny, K. Surówka, E. Nowak, P. Czerwiński, G. Matachowska, B. Więsek, Z. Daszczyńska, R. Całka
Zgodnie z regulaminem serwisu www.opracowania.pl, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody autora jest niedozwolone.
Ciekawostki (0)
Zabłyśnij i pokaż wszystkim, że znasz interesujący szczegół, ciekawy fakt dotyczący tego tematu.