Połączenie głosowe
Upewnij się, że masz włączone głośniki i mikrofon
zaprasza Cię do wspólnej nauki fiszek
W epoce literackiego baroku polskiego wyróżnić można trzy okresy:
- Wczesny barok, który przypada na ostatnie dwudziestolecie XVI wieku i początek wieku XVII. W okresie tym wpływy renesansowe przeplatają się z nowymi tendencjami, zapowiadającymi zmianę epoki. Tworzy wtedy jeszcze J. Kochanowski (Treny) oraz Sz. Szymonowic. Pierwsze lata kontrreformacji owocują literaturą o charakterze religijnym: Żywoty świętych (1579) P. Skargi oraz Historyja o chwalebnym zmartwychwstaniu Pańskim (1600) Mikołaja z Wilkowiecka. Obok poezji metafizycznej (M. Sęp Szarzyński, M. Grabowiecki), której twórcy rozważają relacje między człowiekiem a Bogiem, rozwija się tzw. poezja „światowych rozkoszy” (Z. Morsztyn Światowa rozkosz 1606), zawierająca pochwalę uroków życia doczesnego. Wczesny barok charakteryzuje się wielokierunkowością poszukiwań nowych rozwiązań twórczych oraz różnorodnością tematyczną utworów literackich.
- Rozkwit kultury barokowej przypada na lata 1620-1680. Jest to okres rozwoju ruchów kontrreformacyjnych, wzmocnieniu ulega pozycja Kościoła, rozwijają się sztuka i literatura sakralna. Szerząca się nietolerancja religijna oraz liczne wojny osłabiły rozwój państwa i, co za tym idzie, kultury. W okresie pełnego baroku pojawia się literatura dworska reprezentowana m.in. przez J. A. Morsztyna, Z. Morsztyna oraz niektóre wiersze D. Naborowskiego a także twórczość sarmacka, której głównymi przedstawicielami są W. Potocki i J. Ch. Pasek. W okresie tym powstają także pisma teoretyczne zawierające zasady poetyki barokowej. (M. K. Sarbiewski De acuto et arguto..., O poezji doskonałej).
- Zmierzch baroku to lata 1680-1730, a więc czasy saskie. Postępujący upadek państwa polskiego, dalsze umacnianie pozycji Kościoła i zaostrzenie cenzury nie sprzyjało rozwojowi kultury i piśmiennictwa. Dominującym nurtem twórczości stała się literatura okolicznościowa i religijno-dydaktyczna. Wiele utworów, m.in. W. Potockiego, ukazuje się w obiegu nieoficjalnym. Na przełomie wieków umierają wybitni poeci barokowi, ale na ich miejsce nie pojawiają się nowi, oryginalni twórcy. W schyłkowej fazie baroku zaczyna kształtować się rokoko i pojawiają się pierwsze przejawy myśli reformatorskiej, które są już zapowiedzią nowej epoki - oświecenia.
Na okres wieku XVII przypadają liczne wojny Polski z innymi państwami, wyniszczające kraj i nie sprzyjające rozwojowi kultury. Wystarczy wymienić tutaj chociażby wojny z Moskwą, Szwecją i Turcją. Przemarsze wojsk przyczyniały się do upadku rolnictwa, przemysłu, handlu oraz powodowały zniszczenia kultury materialnej. Towarzyszyły temu wewnętrzne spory narodowe między różnymi odłamami szlachty a magnaterią. Nie szczęśliwe dla Polski rządy Jana Kazimierza doprowadziły, po krótkim okresie świetności kraju za czasów Jana Sobieskiego, do osłabienia i wyczerpania państwa, w którym władzę przejęli przedstawiciele obcej dynastii saskiej. Upadkowi kultury towarzyszyło osłabienie ośrodków uniwersyteckich i obniżenie poziomu szkolnictwa. Przeniesienie w 1596 roku stolicy Polski z Krakowa do Warszawy przez Zygmunta III Wazę pociągnęło za sobą likwidację centralnego ośrodka kulturalnego. Wszystko to spowodowało upadek kultury i piśmiennictwa oraz osłabienie twórczości literackiej.
Państwo polskie wielonarodowościowe i wielowyznaniowe przez długie lata było wzorem tolerancji religijnej. Uchwały soboru trydenckiego, w których głoszono konieczność walki z reformacją, nie od razu przyjęły się w Polsce. Konfederacja warszawska z 1573 roku przyznawała człowiekowi wolność w wyborze wiary, ale wkrótce stała się celem licznych ataków. W 1633 roku przyjęto na sejmie poprawkę gwarantującą zachowanie praw Kościoła rzymskokatolickiego. Od tego momentu rozpoczyna się batalia przeciwko odłamom protestanckim, której kulminacyjnym punktem była sejmowa decyzja z 1658 roku, nakazująca braciom polskim (arianom) powrót do wiary katolickiej bądź opuszczenie kraju. Umocnienie władzy Kościoła i represje skierowane przeciwko innowiercom przyczyniły się do wzrostu nietolerancji religijnej. Na skutek tego obniżył się poziom literatury, której głównym cenzorem stał się Kościół. Ogłoszono indeks ksiąg zakazanych, niszczono twórczość, w której dopatrywano się tendencji antykościelnych. Znaczącą rolę w przeprowadzaniu reform posoborowych odegrał, sprowadzony do Polski przez Stanisława Hozjusza, zakon jezuicki. Misyjna działalność jezuitów doprowadziła do rozwoju szkolnictwa. Z kolegiów jezuickich utworzone zostały m.in. Akademia Wileńska (1578) i uniwersytet we Lwowie (1661). Jezuici przyczynili się także do rozwoju teatru szkolnego i twórczości ludowej.
W Polsce, podobnie jak w innych krajach Europy, wzrosło w baroku zainteresowanie dla tradycji i powstała związana z tym potrzeba narodowego samookreślenia. Szlachta polska odwołała się do historycznego mitu o sarmackim pochodzeniu Polaków i Słowian. Pojęcie Sarmatów jako dawnego ludu koczowniczego, zamieszkującego tereny Ukrainy, pojawiło się już w starożytnej Grecji i Rzymie. W piśmiennictwie polskim termin ten występuje u Jana Długosza, jako określenie całego państwa polskiego wraz z Litwą i Ukrainą. Szczególną popularność pojęcie to zyskuje w czasach panowania Zygmunta Augusta (XVI w.), kiedy to powstają dzieła historyków, omawiających zagadnienia sarmatyzmu. Terminu „sarmatyzm” używano zarówno w znaczeniu geograficznym jak i politycznym (nawiązanie do państwa Jagiellonów), szczepowym (Słowianie) oraz klasowym (szlachta). Szlachta polska, uznając swoje sarmackie pochodzenie, pojęcie narodu ograniczyła do własnej warstwy. Przypisała sobie cechy dawnych bo haterów: odwagę, męstwo, waleczność. Z pojęciem sarmatyzmu wiążą się takie zjawiska jak przywiązanie do tradycji, niechęć do obcych (ksenofobia), żarliwa religijność granicząca z dewocją, konserwatyzm, tradycjonalizm, pieniactwo, skłonność do wystawnego życia, obfitującego w biesiady i uczty, kult „złotej wolności” i liberum veto prowadzące do anarchii, kultywowanie tradycyjnego stroju (kontusz, pas) z elementami przyjętymi ze Wschodu oraz przypisywanie szlachcie szczególnej roli dziejowej. To ostatnie wpłynęło na ukształtowanie wizji Polski jako przedmurza chrześcijaństwa broniącego Europy Zachodniej przed zalewem barbarzyństwa ze Wschodu, co w konsekwencji doprowadziło do uformowania się, popularnej zwłaszcza w epoce romantyzmu, idei mesjanizmu. Nurt sarmatyzmu, bardzo żywotny w Polsce, trwał w zasadzie do lat 20. XIX wieku. W późniejszych epokach, zwłaszcza w oświeceniu, staje się często przedmiotem gwałtownej krytyki jako synonim zacofania, upadku i nieuctwa. Jest to jednak ocena zbyt jednostronna, nie uwzględniająca wielowarstwowości zjawiska. Postacie Sarmatów pojawiają się w literaturze polskiej w konwencji karykaturalnej ( Powrót posła J. U. Niemcewicza), ale też niejednokrotnie ukazywane są z nutką sentymentu i sympatii (Pan Tadeusz A. Mickiewicza, Trylogia H. Sienkiewicza).
W twórczości polskiego baroku wyróżnić można trzy charakterystyczne nurty:
- Poezja metafizyczna typowa zwłaszcza dla przełomu renesansu i baroku, a więc dla twórczości M. Sępa Szarzyńskiego i poezji D. Naborowskiego. Wewnętrzne niepokoje człowieka rozdartego między pragnieniami duszy (potrzeba Boga i wieczności) a namiętnościami ciała, związane z kryzysem tożsamości człowieka baroku oraz poczuciem osamotnienia jednostki, obdarzonej wolną wolą i skazanej na dokonywanie wyborów, znajdowały w poezji tamtych czasów różne rozwiązania. Sęp Szarzyński postulował heroiczną postawę człowieka, który walcząc ze światem i pokusami własnego ciała, nie ustaje w dążeniu do Boga. Naborowski z kolei stara się znaleźć równowagę między wartościami życia doczesnego a duchową istotą jednostki.
- Barok dworski - rozwinął się w Polsce pod wpływem inspiracji literatury europejskiej (gongoryzmu, marinizmu, konceptyzmu). Dwory magnackie, wpływowe i zamożne, których kulturotwórcza rola znacznie wzrosła po przeniesieniu stolicy Polski z Krakowa do Warszawy, były ośrodkami upowszechniającymi wpływy i mody cudzoziemskie. Reprezentacyjna dla baroku dworskiego w literaturze polskiej jest twórczość J. A. Morsztyna i D. Naborowskiego.
- Barok sarmacki związany z dworami i dworkami średniej szlachty oraz ideałami sarmatyzmu (zob. sarmatyzm) miał charakter bardziej swojski, wyrastał bowiem z polskiej tradycji i wiązał się z kulturą ludową. Ten nurt twórczości, w którym propagowano kult rodzimej obyczajowości i specyficzny rodzaj patriotyzmu, reprezentowany był m.in. przez twórczość W. Potockiego i J.Ch. Paska.
Teksty dostarczyło Wydawnictwo GREG. © Copyright by Wydawnictwo GREG
Autorzy opracowań: B. Wojnar, B. Włodarczyk, A Sabak, D. Stopka, A Szostak, D. Pietrzyk, A. Popławska, E. Seweryn, M. Zagnińska, J. Paciorek, E. Lis, M. D. Wyrwińska, A Jaszczuk, A Barszcz, A. Żmuda, K. Stypinska, A Radek, J. Fuerst, C. Hadam, I. Kubowia-Bień, M. Dubiel, J. Pabian, M. Lewcun, B. Matoga, A. Nawrot, S. Jaszczuk, A Krzyżek, J. Zastawny, K. Surówka, E. Nowak, P. Czerwiński, G. Matachowska, B. Więsek, Z. Daszczyńska, R. Całka
Zgodnie z regulaminem serwisu www.opracowania.pl, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody autora jest niedozwolone.
Ciekawostki (0)
Zabłyśnij i pokaż wszystkim, że znasz interesujący szczegół, ciekawy fakt dotyczący tego tematu.