Połączenie głosowe
Upewnij się, że masz włączone głośniki i mikrofon
zaprasza Cię do wspólnej nauki fiszek
Akcja Pana Tadeusza, mimo iż toczy się w prowincjonalnym Soplicowie, głęboko osadzona została w kontekście polskich i europejskich wydarzeń historycznych. Już sam podtytuł Historia szlachecka z r. 1811 i 1812 wskazuje na ważną datę - lata wyprawy Napoleona na Rosję i „wojny polskiej”, wydarzeń związanych z nadziejami Polaków na odzyskanie niepodległości. Chociaż kampania zakończyła się niepowodzeniem, poeta pominął w utworze moment klęski i wynikające stąd rozgoryczenie polskich patriotów, a uwypuklił świetność cesarza Francuzów.
Napoleon, aczkolwiek osobiście nieobecny w Panu Tadeuszu, jest postacią bardzo często przywoływaną. Już w I Księdze ukazany zostaje w apoteozie, jako bóg wojny „(...) Otoczon chmurą pułków, tysiącem dział zbrojnych”, zwycięzca w Marengo, Ulm, pod Austerlitz. W słowach agitującego szlachtę Robaka cesarz jawi się jako wielki wódz, pogromca Niemców, Anglików i Prusaków, ale i skromny człowiek, noszący się prosto, po żołniersku.
A. Mickiewicz przywołuje także postaci wielkich polskich patriotów, dowódców Legionów: Dąbrowskiego, Kniaziewicza, Małachowskiego, Giedroycia i Grabowskiego, którzy w XII Księdze pojawiają się w Soplicowie i, zatrzymując się na odpoczynek w trakcie przemarszu wojsk Księcia Józefa przez Litwę, biorą udział w wielkiej uczcie wydanej przez Sędziego. Stale obecny w Panu Tadeuszu motyw Mazurka Dąbrowskiego symbolizuje nadzieje Polaków, związane z Legionami i osobą Napoleona.
Jednym z głównych wątków poematu jest polityczna działalność emisariusza - księdza Robaka, organizującego powstanie na Litwie, które miało przygotować naród na wejście Napoleona. Cel swojej misji wyjawia ksiądz w karczmie Jankiela:
„(...) przed ucztą potrzeba dom oczyścić z śmieci;
Oczyścić dom, powtarzam, oczyścić dom dzieci!”.
Dom, czyli ojczyznę, należy uprzątnąć, usuwając zdrajców, aby godnie mogła przyjąć swojego wyzwoliciela - Napoleona.
Historia przedstawiona w poemacie obejmuje nie tylko dwa lata (1811-1812), ale stanowi syntezę dziejów polskich na przestrzeni kilkudziesięciu lat (od Konstytucji 3 maja w 1791 roku do zaznaczanej w Epilogu klęski powstania listopadowego - 1831). Minione wydarzenia historyczne przywołuje koncert Jankiela, ukazujący tradycję walk o niepodległość, wyznaczoną przypomnieniem Konstytucji 3 maja, Targowicy, rzezi Pragi, rozbiorów, Legionów Dąbrowskiego. Silnym piętnem odcisnęła się na kształcie utworu postać Kościuszki. Jego imię nosi tytułowy bohater poematu. Obrazy wiszące na ścianach pokoju w dworze soplicowskim przypominają o powstaniu z 1794 roku, bitwie pod Racławicami, Rejtanie, powstaniu Jasińskiego w Wilnie, rzezi warszawskiej Pragi dokonanej przez Suworowa tłumiącego Insurekcję Kościuszkowską.
Ukazując wydarzenia historyczne A. Mickiewicz pozwolił sobie na pewną dowolność, przesuwając w czasie niektóre fakty. Wybuch wojny z Rosją i zawiązanie konfederacji w Warszawie datuje poeta na lato 1811 r. (naprawdę - czerwiec 1812), natomiast armii Napoleona każe wkroczyć wiosną 1812 roku (naprawdę - czerwiec 1812). Uwłaszczenie chłopów, które przeprowadza Tadeusz, nie było wtedy praktycznie możliwe. U Mickiewicza stanowi ono następstwo wyzwolenia spod władzy caratu, a więc dopełnienie wolności politycznej swobodami społecznymi.
Te historyczne nieścisłości mają wymowę symboliczną. Wiosna to czas narodzin życia i rozkwitu, symbolizuje budzenie się narodu i marzenia o wyzwoleniu, które przynieść ma przyszłe powstanie:
„O wiosno! kto cię widział wtenczas w naszym kraju,
Pamiętna wiosno wojny, wiosno urodzaju! (...)
Obfita we zdarzenia, nadzieją brzemienna!”.
Wojna w Panu Tadeuszu nie jest groźna i niszcząca, oznacza bowiem szanse na odzyskanie wolności.
Ta pora roku wprowadza także znamienną dla romantyzmu symbolikę ziarna i krwi, związaną z ideą narodzin życia ze śmierci. Poświęcenie i ofiara narodu przyniesie w przyszłości wolność i niepodległość.
Pan Tadeusz stanowi wyraz nastrojów zwolenników orientacji napoleońskiej, do której zaliczał się sam poeta. Cesarz Francuzów jawi się w poemacie jako postać tworząca nową Europę i wyzwoliciel Polaków. Autor propaguje także ideę połączenia Litwy z Koroną w celu wspólnej walki o niepodległość.
A. Mickiewicz starał się stworzyć w Panu Tadeuszu możliwie pełny obraz szlachty polskiej: zarówno arystokracji, szlachty zamożnej, jak i zubożałej, zaściankowej.
Arystokratą jest daleki krewny Horeszków - Hrabia, roszczący sobie, po zabiegach Gerwazego, prawa do rodowego gniazda - zamku. Młody magnat to bohater dynamiczny. Na początku poematu to kosmopolita, nieczujący związku z ojczystą ziemią. Bohater zachwyca się malowniczymi pejzażami, kreuje swój własny, nierzeczywisty świat. Pod wpływem doświadczeń Hrabia zmienia się, dojrzewa emocjonalnie, staje się świadomym obywatelem i patriotą, aby w przedostatniej księdze poematu pojawić się jako oficer napoleońskich wojsk.
Bogatą szlachtę reprezentuje w poemacie ród Sopliców i goście oraz przyjaciele domu: Podkomorzy, Wojski, Rejent, Asesor i inni. Życie tej grupy społecznej podporządkowane jest etykiecie, określającej sposoby zachowania i relacje międzyludzkie. Jej strażnikami są w utworze Sędzia, Podkomorzy i Wojski. Ukazując codzienne życie mieszkańców dworu, poeta opisał zwyczaje i obyczaje szlacheckie. Obrazy polowań, grzybobrania, rozmów, uczt są źródłem wiedzy o regułach funkcjonujących w tym świecie, zasadach opartych na grzeczności i szacunku oraz społecznej hierarchii wyznaczonej przez znamienitość rodu, wiek i zajmowane stanowisko. Nadrzędną wartością, określającą postawy bohaterów, jest patriotyzm przejawiający się przede wszystkim w przywiązaniu do tradycji i polskości oraz odrzuceniu wzorów cudzoziemskich (nauka Sędziego o grzeczności). Charakteryzując szlachtę polską, A. Mickiewicz nie zapomniał wszakże o jej wadach: kłótliwości, skłonności do procesowania się (spór o zamek), warcholstwie i brawurze (młodość Jacka Soplicy, zajazd).
Równie konserwatywna i przywiązana do przeszłości jest szlachta zaściankowa, zamieszkująca Dobrzyń. Dawniej sławna, w czasach opisanych w Panu Tadeuszu stała się warstwą zubożałą, ale kultywującą dawne tradycje. Strój, zachowanie i obyczaje odróżniają ją od chłopów, a tradycyjne imiona i „imioniska” podkreślają odrębność grupy. Mieszkańcy Zaścianka Dobrzyńskiego skłonni są do zwady i kłótni (rada), lecz wobec wroga potrafią zjednoczyć się i walczyć ofiarnie, z poświęceniem zdrowia i życia (bitwa). Zapalczywa, nierozważna i często kierująca się prywatą społeczność, mimo iż nieuświadomiona politycznie, żywi głębokie patriotyczne uczucia.
Opisując polską szlachtę A. Mickiewicz przedstawia świat sarmacki, z jego wszystkimi wadami i zaletami. Jest to obraz pełen nostalgii za odchodzącą w przeszłość rzeczywistością, dlatego poeta nie wyolbrzymia (choć i nie ukrywa) szlacheckich przywar, ale traktuje społeczność Soplicowa z sympatią. Spogląda na nią bardziej jako humorysta, niż satyryk. Galeria stworzonych przez poetę postaci jest szalenie barwna, a opisany świat - niezwykle bogaty - stanowi syntezę polskości, przestrzeń, w której obowiązują tradycyjne obyczaje, formy i zachowania.
Pan Tadeusz w sensie gatunkowym jest eposem (wymiennie używana nazwa - epopeja). Epos to obszerny utwór epicki, wywodzący się z podań o bogach i herosach, najczęściej wierszowany. Źródłem eposów są mity i baśnie. Cechuje go styl podniosły, bogactwo środków stylistycznych - powtórzeń, hiperboli, porównań homeryckich, opisów, inwokacji.
Jak wspomniano, Pan Tadeusz jest eposem o nieco zakłóconych regułach konstrukcyjnych. W utworze występuje narrator, opowiadający wydarzenia. Akcja jest wielowątkowa, szczegółowe opisy nasycają poemat kolorytem lokalnym i spowolniają przebieg wydarzeń, wprowadzając element napięcia. Utwór rozpoczyna się Inwokacją; w warstwie artystycznej cechuje go wprowadzenie homeryckich porównań oraz bogactwo epitetów. Został napisany trzynastozgłoskowcem (7 + 6).
Pana Tadeusza można nazwać również epopeją narodową (w takim znaczeniu termin ten ma charakter nie gatunkowy, lecz wartościujący), został w niej wszechstronnie i szczegółowo ukazany obraz szlachty polskiej na tle ważnego wydarzenia historycznego - kampanii Napoleona. W ten sposób poeta utrwala pamięć o ważnych postaciach i wydarzeniach, eksponuje wartości uznane za szczególnie cenne z punktu widzenia społeczności. Pokazuje przemiany świadomości warstwy szlacheckiej - kształtowanie się nowego, współczesnego wzorca patriotyzmu.
Pan Tadeusz jest obszernym, wielowątkowym utworem epickim. Wątki główne utworu, powiązane ze sobą postaciami bohaterów i motywami ich czynów to:
- spór o zamek pomiędzy rodziną Sopliców (reprezentowaną przez Sędziego) a ostatnim z rodu Horeszków, Hrabią, wspieranym przez Klucznika Gerwazego, wiernego sługę Stolnika,
- historia rodzącego się uczucia, miłości Zosi i Tadeusza, romans bohatera z Telimeną,
- dzieje spisku powstańczego, któremu przewodzi ksiądz Robak (Jacek Soplica), ściśle powiązanego z historycznym tłem wydarzeń (wyprawa Napoleona na Rosję z 1812 roku i wkroczenie Legionów Dąbrowskiego na Litwę).
W poemacie występują także wątki poboczne i epizody, np.:
- spór Rejenta z Asesorem o charty,
- opowieść o Domejce i Dowejce.
Akcja utworu, logiczna i zwarta, toczy się wartko. Zgodnie z założeniami epoki, A. Mickiewicz osadza świat przedstawiony w kontekście historycznym, wprowadzając równocześnie koloryt lokalny (opis litewskiej przyrody, obyczaje i życie codzienne szlachty). Wprowadzenie w materię epicką partii lirycznych oraz zakłócenie reguł konstrukcyjnych epopei cechami takich gatunków, jak np.: powieść poetycka, powieść historyczna, poemat heroikomiczny, poemat opisowy itd., są przejawem romantycznego synkretyzmu rodzajowego i gatunkowego. Nastrojowe opisy przyrody, pełne napięcia sceny, splatają się z sytuacjami komicznymi (wątek romansowy: Tadeusz - Telimena - Hrabia).
Teksty dostarczyło Wydawnictwo GREG. © Copyright by Wydawnictwo GREG
Autorzy opracowań: B. Wojnar, B. Włodarczyk, A Sabak, D. Stopka, A Szostak, D. Pietrzyk, A. Popławska, E. Seweryn, M. Zagnińska, J. Paciorek, E. Lis, M. D. Wyrwińska, A Jaszczuk, A Barszcz, A. Żmuda, K. Stypinska, A Radek, J. Fuerst, C. Hadam, I. Kubowia-Bień, M. Dubiel, J. Pabian, M. Lewcun, B. Matoga, A. Nawrot, S. Jaszczuk, A Krzyżek, J. Zastawny, K. Surówka, E. Nowak, P. Czerwiński, G. Matachowska, B. Więsek, Z. Daszczyńska, R. Całka
Zgodnie z regulaminem serwisu www.opracowania.pl, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody autora jest niedozwolone.
Ciekawostki (0)
Zabłyśnij i pokaż wszystkim, że znasz interesujący szczegół, ciekawy fakt dotyczący tego tematu.