Połączenie głosowe
Upewnij się, że masz włączone głośniki i mikrofon
zaprasza Cię do wspólnej nauki fiszek
Utwór rozpoczyna się od przedmowy autora, który sam zapowiada główny temat: smutne losy branki muzułmańskiej, która została surowo ukarana za niewierność – poprzez utopienie w morzu (była to powszechnie stosowana niegdyś „honorowa” kara muzułmańska). Kobieta zdradziła swego męża Hassana z młodym, tajemniczym Wenecjaninem, który w utworze określany jest jako Giaur (niewierny). Giaur pomścił śmierć ukochanej i dopuścił się zabójstwa Hassana. Autor zaznacza, iż jest to prawdziwa historia z dawnych czasów (prawdopodobny czas akcji to XVIII wiek).
„Giaur” Byrona to powieść poetycka o luźniej, fragmentarycznej kompozycji. Czytając, zapoznajemy się z kolejnymi scenami, pomiędzy którymi nie ma jednak silnej więzi przyczynowo-skutkowej. Dlatego w fabule wiele kwestii jest niedoprecyzowanych i pozostawionych jedynie domysłom czytelnika.
Na początku utworu znajduje się opis Grecji – miejsca akcji. Kraj ten słynie z uroków pięknej, śródziemnomorskiej przyrody. Autor przytacza także doniosłe fakty z historii Greków (np. opisuje grób Temistoklesa – zwycięskiego wodza greckiego w bitwie pod Salaminą; bitwę pod Termopilami itp.). Podkreśla, że dawniej Grecja była potęgą, a jej mieszkańcy słynęli z odwagi i walecznego ducha. Z czasem jednak państwo to ugięło się pod jarzmem klęski, jaką była niewola Turecka. Kraj podupadł, jego mieszkańcy pogrążyli się w smutku i nie byli zdolni do walki w obronie ojczyzny. Narrator apeluje do Greków, aby powstali, zawalczyli o wolność i przywrócili krajowi dawną świetność, pokonując tureckiego zaborcę. (Uwaga! Opis Grecji to analogia do sytuacji Polski pod zaborami!).
Kolejny fragment to opis tajemniczego jeźdźca na czarnym koniu, który wywołuje nastrój tajemniczości i grozy. Jeździec jest zagadkową postacią – nie dowiadujemy się, kim jest. Wiadomo jedynie, że ma charakterystyczne rysy twarzy: widać w nich ból, żal, rozpacz itp. – dlatego jego widok wzbudza grozę. Jeździec ucieka pod osłoną nocy; unika światła i kontaktu wzrokowego. Narrator wspomina, że jeździec był widziany w noc Bajramu (święta muzułmańskiego). Wyjaśnia, że celem jego przybycia jest dokonanie zemsty na Hassanie.
Następny fragment to opis opuszczonego i opustoszałego domu Hassana. Jest to bogata posiadłość kojarząca się z przepychem, dostatkiem i rozkoszą. W domu tym majętny basza (dostojnik turecki) urodził się i dorastał – w czasach jego dzieciństwa i młodości dom tętnił życiem. Obecnie jednak w domu panuje pustka. Zmiana ta nastąpiła, odkąd zabrakło w nim Leili, branki Hasana, która zaginęła w tajemniczy sposób. W tekście pojawiają się wzmianki o tym, że została ona porwana w celu uśmiercenia, a jej krzyk był ostatnim głośnym dźwiękiem, jaki był słyszany w murach domu. Z czasem dom opustoszał doszczętnie, a jego domownicy opłakiwali baszę Hassana, którego dosięgnął miecz Giaura.
Następnie w fabule pojawia się inwersja czasowa (retrospekcja, cofnięcie się w czasie). Kolejna opowieść narratora dotyczy tajemniczej śmierci młodej i pięknej Leili. Narratorem tego fragmentu jest nieznany z imienia przewoźnik znad morza, który zaproponował pewnemu nieznanemu, dostojnemu Turkowi swoje usługi (przewożenie łodzią). Bogaty Turek w tradycyjnym, zielonym stroju tureckim wynajął przewoźnika i zapakował na łódkę dużych rozmiarów worek. Następnie kazał mu wypłynąć na szerokie wody zatoki jak najdalej od brzegu. Tam zatopił worek i wrócił z przewoźnikiem na ląd. Przewoźnik miał wrażenie, że przed zatopieniem worek się poruszał. Nie wiedział o tym, że przed chwilą właśnie był świadkiem zabójstwa Leili (będącej w worku). Bogaty Turek, który zatopił worek, to oczywiście Hassan, który w ten sposób – dawnym tureckim obyczajem – ukarał niewierną młodą kobietę, która zdradziła go z Giaurem. Jej śmierć przez utopienie miała na zawsze pozostać tajemnicą.
Kolejny opis dotyczy duszy, uczuć i przeżyć wewnętrznych samego Giaura, który dowiedział się o tragicznym losie swojej ukochanej (w powieści nie zostało wyjaśnione, w jaki sposób ta informacja do niego dotarła). Duszą Giaura targają intensywne emocje (miłość, gniew, żądza zemsty). Narrator porównuje go do skorpiona, który – według ludowych podań – w sytuacji zagrożenia (np. gdy otaczają go płomienie) żądli i zabija sam siebie. Porównanie to ma obrazowo ukazywać grzeszną, ciemną i mroczną duszę Giaura, którego trawi wyniszczająca żądza zemsty.
Z kolejnych wersów dowiadujemy się o rozterkach, jakie przeżywa Hassan. Bez Leili czuje się bardzo samotny i nie może nigdzie znaleźć sobie miejsca. Stara się zająć myśli czymkolwiek, np. polowaniem (czego wcześniej nie miał w zwyczaju robić). W tym czasie wśród ludzi krążą pogłoski i plotki o losie Leili. Powiada się, że uciekła z haremu Hassana w noc Bajramu, w przebraniu pazia – na czarnym koniu wraz z tajemniczym Wenecjaninem. Mówi się także, że poszła się kąpać w ogrodzie i przepadła bez wieści.
Kolejny fragment to opis wyglądu i urody Leili. Była to piękna, młoda kobieta, pochodzenia najprawdopodobniej gruzińskiego. Miała hipnotyczne spojrzenie, piękny uśmiech i grube warkocze z ciemnych włosów.
Kolejny epizod dotyczy tajemniczej wyprawy Hassana, o której jednak nie dowiadujemy się zbyt wiele. Najprawdopodobniej wyruszył w podróż po nową żonę (także po to, aby oderwać myśli od wydarzeń związanych z Leilą).
Podczas tej wyprawy, gdy Hassan przemierzał pustynię, u stóp Parnasu (góry w Grecji) wpadł w zasadzkę i został otoczony przez napastników. Na ich czele pojawił się Giaur – w albańskim stroju, ale z chrześcijańskim mieczem w dłoni. Hassan rozpoznał jego charakterystyczną postać. Doszło do zaciekłego pojedynku, w którym zarówno Giaur, jak i Hassan walczyli z oddaniem – obaj popychani nienawiścią do swego wroga. Hassan dzielnie i bohatersko się bronił, jednak został pokonany przez Giaura i zginął od jego miecza. Giaur wyznał jeszcze konającemu Hassanowi, że od dawna szukał go, aby się na nim zemścić – wreszcie udało mu się tego dokonać. Konający Hassan wzywał imienia Allacha, jednak było to bezskuteczne (Giaur drwił sobie z tego). Po dokonanym zabójstwie – co istotne – Giaur nie doznał ulgi, jakiej się spodziewał. Poczuł się tylko jeszcze bardziej samotny. Postanowił wyruszyć dalej, w świat.
Podczas gdy na pustyni trwała walka pomiędzy wrogami, matka Hassana oczekiwała na przyjazd syna. Miała jednak złe przeczucia, obawiała się, że nie doszło do ślubu (z nową żoną, po którą pojechał Hassan). Faktycznie, niebawem pojawił się posłaniec, który przywiózł jej zakrwawione rzeczy Hassana i poinformował o tym, co się wydarzyło. Przeklął przy tym zabójcę baszy – czyli Giaura.
W kolejnym fragmencie narrator opisuje grób Hassana – potęga tej mogiły to symbol bohaterstwa i waleczności zmarłego. Narrator złorzeczy Giaurowi, którego dusza splamiona była okrutnymi czynami i wręcz diabelską rządzą zemsty. Według wierzeń wschodnich dusza taka nie może zaznać spokoju – po śmierci Giaura wpadnie ona we władanie Monkira, mitycznego anioła śmierci i zostanie poddana torturom. Zanim to jednak nastąpi, Giaur zostanie wampirem na ziemi (w myśl ludowej wiary w upiory – dusze przeklęte, które znajdują się pomiędzy światem żywych i umarłych, nie mogąc zaznać spokoju).
Kolejny fragment mówi o pobycie Giaura w klasztorze, gdzie udał się najprawdopodobniej w celach pokutniczych oraz po to, by odzyskać spokój. Bracia zakonni boją się patrzeć mu prosto w oczy, domyślają się, że może być zbrodniarzem, że skrywa w sobie jakąś straszną historię oraz że jest apostatą (odstępcą od wiary, niewiernym). Narratorem tego fragmentu jest jeden z mnichów. Dowiadujemy się, że Giaur przebywa w klasztorze już od sześciu lat. W tym czasie często wspomina o jakiejś utopionej kobiecie. Sprawia wrażenie żyjącego przeszłością. Jest milczący, nie mówi o sobie, nie uśmiecha się. Giaur nie respektuje wielu z zachowań zwyczajowo przyjętych w zakonie. Dlatego mnisi obawiają się go, wręcz upatrują w nim szatana. Giaur nadal cierpi po stracie Leili i jest bardzo samotny (narrator wspomina, że taka samotność jest gorsza niż śmierć).
Ostatnia część utworu to spowiedź Giaura. Nie ma ona charakteru religijnego – jej motywacją jest chęć zwierzenia się komuś (w tym wypadku mnichowi) z mrocznych tajemnic swego życia. Giaur wyznaje, że wiódł niegdyś dostatnie i pełne rozkoszy życie – nigdy nie zaznał nudy (był niestrudzony, stale dążył do celu). Miał na swoim koncie liczne walki i boje – nigdy jednak nie pojedynkował się dla sławy czy pieniędzy („służył swojemu sercu”). Nigdy także nie myślał o samobójstwie, ponieważ uważał je za tchórzostwo. Dalej opowiada o swojej miłości do Leili. Była to silna, namiętna, prawdziwa miłość – co udowodnił czynem zemsty. Giaur nie obawiał się kary za ten czyn. Uzasadniał zabójstwo także tym, że jego wróg był również wrogiem religii (w domyśle: chrześcijańskiej – jako że był muzułmaninem). Wyznał, że to on sam stał się przyczyną śmierci ukochanej. Giaur rozumiał przy tym motywacje czynu Hassana (wg niego miał on prawo ukarać niewierną kochankę) – chodzi mu tu głównie o jego własny ból po stracie; to z uwagi na własne cierpienie zapałał żądzą zemsty. Leila była mu wierna, więc musiał pomścić jej śmierć.
Teraz, choć minęły lata, Giaur nadal czuł się wyobcowany i wykluczony ze społeczeństwa. Niczego już nie oczekiwał od życia – miał poczucie, że wszystkiego zaznał: rozkoszy, miłości, namiętności. Wszystko, co go spotkało, byłby gotów przeżyć jeszcze raz. Miał także świadomość, że sam był odpowiedzialny za swój los i sam doprowadził siebie do miejsca i sytuacji, w której był.
Giaur opowiada o swojej miłości do Leili, którą nadal kocha. Przeczuwa zbliżającą się śmierć. Na koniec spowiedzi wspomina przyjaciela z dawnych lat i prosi mnicha, by ten odnalazł go i przekazał mu pierścień, wraz z wiadomością o jego (Giaura) śmierci. Dawniej ten sam przyjaciel przepowiedział Giaurowi, w jaki sposób umrze (nie zostało wyjaśnione, w jaki konkretnie). Wówczas Giaur mu nie wierzył. Teraz jednak poprosił mnicha, aby ten przekazał, że przyjaciel miał rację. Wspomina, że nie potrafi już płakać oraz że nawiedza go duch Leili, który wkrótce zamknie mu powieki. Prosi mnicha o skromny pochówek i bezimienny grób.
Czas akcji „Giaura” nie jest dokładnie określony – w przedmowie czytamy, iż jest to opowieść z dawnych czasów (wcześniejszych względem lat życia Byrona – prawdopodobnie XVIII wiek). Z całą pewnością możemy natomiast wskazać miejsce akcji – jest nim Grecja, znajdująca się wówczas w niewoli tureckiej.
Fabuła utworu obejmuje co najmniej 6 lat (po śmierci Leili i zabójstwie Hassana wiemy, że Giaur przebywa w klasztorze od 6 lat – nie wiadomo jednak, czy trafił tam tuż po tych wydarzeniach, czy dopiero po upływie jakiegoś czasu), jednak retrospekcje sięgają o wiele dalej – np. do dzieciństwa Hassana (o którym wiemy, że był starszym człowiekiem).
„Giaur” Byrona to romantyczna powieść poetycka. Należy ona do gatunków synkretycznych – tzn. łączy w sobie cechy:
- epiki (obecność, narratora, akcja, fabuła),
- liryki (np. opisy przeżyć wewnętrznych bohatera, liryczne opisy przyrody czy urody Leili),
- dramatu (dialogi bohaterów, napięcie dramatyczne).
Cechą charakterystyczną powieści poetyckiej Byrona jest jej fragmentaryczność oraz luźna kompozycja (luźne związki przyczynowo-skutkowe, luki w fabule, niedopowiedzenia, sugestie, inwersje czasowe itp.). „Giaur” może stanowić przykład romantycznej formy otwartej (otwarta kompozycja i zakończenie, wiele niewiadomych).
Giaur, ze względu na miejsce akcji oraz „egzotycznych” bohaterów, jest także doniosłym przykładem romantycznego orientalizmu (fascynacji Wschodem). Przykłady orientalizmu to np. opisy greckiej przyrody, sami bohaterowie (ich imiona, orientalne pochodzenie, stroje), a także lokalne nazwy geograficzne.
Główne tematy powieści poetyckiej „Giaur” to:
- Miłość Giaura do pięknej Leili; to przez nią dziewczyna dopuszcza się zdrady, za co zostaje surowo ukarana przez Hassana; Giaur ma świadomość, że pośrednio to on jest przyczyną jej śmierci. W utworze odnaleźć można koncepcję miłości romantycznej (silniejszej niż śmierć) – np. Giaur, będąc już w klasztorze, widzi dawno zmarłą ukochaną (mistycyzm).
- Ludzkie namiętności – takie jak żądza zemsty czy gniew (ich uosobieniem jest postać Giaura) oraz ich wpływ na życie i losy bohaterów.
- Bunt, konflikt jednostki ze społeczeństwem, samotność i wyobcowanie romantycznego bohatera (Giaura), które nieuchronnie prowadzą go do samounicestwienia.
Giaur jest typowym bohaterem romantycznym, a ściślej mówiąc: byronicznym. Tak określamy rodzaj bohatera romantycznego wywodzący się właśnie z twórczości Byrona.
W konstrukcji tej postaci odnajdziemy typowe cechy bohatera romantycznego:
- samotność,
- działanie w pojedynkę,
- poczucie wyobcowania i bycia niezrozumianym przez ludzi (ostracyzm społeczny),
- postawę buntu wobec świata,
- przeżycie miłości romantycznej.
To, co czyni Giaura bohaterem byronicznym, to m.in.:
- przeżywanie silnych, intensywnych emocji i namiętności (szaleńcza miłość, gniew, żądza zemsty),
- żądza zemsty jako mechanizm napędzający do działania i główny sens życia,
- porywczy charakter, bunt, upór, konfliktowość,
- aktywizm i nieustanne działanie,
- tajemniczość.
Teksty dostarczone przez Grupę Interia. © Copyright by Grupa Interia.pl Sp. z o.o. sp. k.
Opracowania lektur zostały przygotowane przez nauczycieli i specjalistów.
Materiały są opracowane z najwyższą starannością pod kątem przygotowania uczniów do egzaminów.
Zgodnie z regulaminem serwisu www.opracowania.pl, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody autora podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności.
Ciekawostki (0)
Zabłyśnij i pokaż wszystkim, że znasz interesujący szczegół, ciekawy fakt dotyczący tego tematu.