Połączenie głosowe
Upewnij się, że masz włączone głośniki i mikrofon
zaprasza Cię do wspólnej nauki fiszek
W epoce oświecenia nastąpił gwałtowny rozkwit publicystyki, zapoczątkowany popularnością wydawanego w Anglii czasopisma „Spectator”. Do wypracowanych przez niego wzorów nawiązywał polski „Monitor”, na którego łamach głoszono postulaty przebudowy państwa i świadomości społecznej oraz przybliżano czytelnikom najnowsze europejskie idee filozoficzne i artystyczne. Obok pojawiających się w Warszawie gazet informacyjnych, ukazywały się w XVIII wieku czasopisma o charakterze naukowym oraz moralno-obyczajowym. Publicystyka znakomicie nadawała się do spełniania głównych założeń twórców oświecenia, którzy za cel przyjęli edukację społeczeństwa, prowadzącą do przeobrażenia jego świadomości. W najpowszechniej uprawianych gatunkach - reportaż, recenzja, esej, artykuł, felieton - przybliżano najnowsze europejskie osiągnięcia naukowe, propagowano hasła oświeceniowe, przeprowadzano krytykę typowych wad sarmackich.
Równolegle rozwijała się również publicystyka polityczna, w której nawiązywano często do rodzimych, staropolskich tradycji. Za inicjatora tego nurtu uważa się Stanisława Leszczyńskiego, autora politycznego traktatu pt. Głos wolny wolność ubezpieczający (1743). W swoim tekście król prezentował własny program, poddając krytyce system szlacheckiej demokracji. W okresie wczesnego oświecenia powstał, uznawany za jedno z najwybitniejszych dzieł publicystyki, traktat Stanisława Konarskiego O skutecznym rad sposobie, albo O utrzymaniu ordynaryjnych sejmów (1760-1763). W napisanym jasnym, logicznym stylem utworze autor z pozycji oświeceniowego myśliciela postuluje reformę państwa polskiego, krytykując wady ustroju demokracji szlacheckiej, w tym m.in. liberum veto i brak stałego rządu. Odrzucając sarmacką ideologię Polski jako przedmurza chrześcijaństwa, znajdującej się pod wyjątkową opieką Boską, Konarski dostrzega możliwość przebudowy państwa przez samych jego obywateli. Dodatkowym atutem traktatu jest jego atrakcyjna dla czytelnika warstwa stylistyczna.
W latach po pierwszym rozbiorze Polski rozwój publicystyki uległ silnemu zahamowaniu. Wyjątek stanowią jedynie, ukazujące się anonimowo, Listy patriotyczne... Józefa Wybickiego, stanowiące jeden z głosów w dyskusji nad kodeksem Zamoyskiego. Swoją silną pozycję odzyskuje czasopiśmiennictwo w latach poprzedzających obrady Sejmu Czteroletniego. Pojawiają się pisma o charakterze kulturalno-społecznym. Dyskutuje się nad koniecznością przeprowadzenia reformy państwa. Do głosu dochodzi już nowe pokolenie urodzone około 1750 roku. W okresie obrad Sejmu Wielkiego znacząco wzrasta liczba wydawanych czasopism, periodyków, pism ulotnych, broszur politycznych, odezw, apeli. Autorzy chętnie odwoływali się do dawnych form staropolskich, unowocześniając je; wielu korzystało z doświadczeń publicystyki rewolucyjnej Francji. Znaczącą rolę odgrywały, ukazujące się dwa razy w tygodniu, dzienniki o charakterze politycznym. Posługując się nowoczesnymi formami (m.in. artykułami wstępnymi) ich autorzy informowali nie tylko o aktualnych wydarzeniach politycznych, ale także przybliżali zjawiska zachodzące w Europie. Bogaty rozwój publicystyki charakteryzował również czasy insurekcji kościuszkowskiej. Wydawano odezwy, polityczne broszury, ogłoszenia, informowano o osiągnięciach rewolucyjnych we Francji. Kształtowano opinię publiczną i nawoływano do niepodległościowego zrywu w obronie utraconej wolności. W sprawach najważniejszych dla kraju w okresie polskiego oświecenia głos zabierali najwybitniejsi pisarze i myśliciele epoki. Szczególną rolę w kształtowaniu nowoczesnych form publicystycznych odegrały pisma Stanisława Staszica i Hugona Kołłątaja.
Teksty dostarczyło Wydawnictwo GREG. © Copyright by Wydawnictwo GREG
Autorzy opracowań: B. Wojnar, B. Włodarczyk, A Sabak, D. Stopka, A Szostak, D. Pietrzyk, A. Popławska, E. Seweryn, M. Zagnińska, J. Paciorek, E. Lis, M. D. Wyrwińska, A Jaszczuk, A Barszcz, A. Żmuda, K. Stypinska, A Radek, J. Fuerst, C. Hadam, I. Kubowia-Bień, M. Dubiel, J. Pabian, M. Lewcun, B. Matoga, A. Nawrot, S. Jaszczuk, A Krzyżek, J. Zastawny, K. Surówka, E. Nowak, P. Czerwiński, G. Matachowska, B. Więsek, Z. Daszczyńska, R. Całka
Zgodnie z regulaminem serwisu www.opracowania.pl, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody autora jest niedozwolone.
