Sachem (H. Sienkiewicz)
Sachem to utwór napisany w 1883 roku. Wchodzi w skład cyklu nowel indiańskich W krainie złota i Przez stepy. Autor podejmuje temat zagłady indiańskiego szczepu Czarnych Wężów. Henryk Sienkiewicz żywo interesował się tematyką indiańską. Głęboki protest budziło w nim prześladowanie Indian. Pisarz znal tę tematykę, ponieważ przebywał w Ameryce. Pierwsze zetknięcie się pisarza z Indianami miało miejsce na stacji w Ketchum (obecnie stan Idaho), później odwiedził kilka osiedli indiańskich.
Największe współczucie budziły u pisarza plemiona, które nie były już zdolne do oporu. Przebywał wśród nich kilka dni i z przykrością obserwował przejawy upadku, który cechuje rasy ginące. Rezultatem tych obserwacji i przemyśleń jest Sachem.
Czas akcji
Akcja noweli umieszczona została w XIX wieku.
Miejsce akcji
Całość rozgrywa się „w mieście Antylopie, położonym nad rzeką tegoż nazwiska, w stanie Teksas”.
Gatunek
Utwór Henryka Sienkiewicza jest nowelą.
Zapamiętaj!
Nowela - utwór epicki niewielkich rozmiarów o wyraziście zarysowanej akcji. Akcja rozwija się w kierunku punktu kulminacyjnego (punkt najwyższego napięcia), w którym rozstrzygają się losy bohaterów, zakończone wyraźnie zaakcentowaną puentą.
Narracja
W utworze Sachem narrator mówi w trzeciej osobie, nie należy do świata przedstawionego, jest wszechwiedzący.
Narracja prowadzona jest w czasie przeszłym. Narrator nie przytacza dialogów, czyli rozmów osób występujących w utworze. Przytacza tylko pieśń wojenną sachema.
Bohaterowie
Głównym bohaterem noweli jest sachem - wódz. Jest on synem zabitego przez białych wodza Czarnych Wężów. Nazywa się Czerwony Sęp. Teraz ten potomek najwspanialszych wojowników został zamieniony przez swych oprawców w cyrkowego niewolnika. Występujący od piętnastu lat w cyrku Indianin wykonuje rytualny taniec zemsty, udaje, że mści się na „bladych twarzach”, zabija ich i skalpuje. Naprawdę boją się go tylko małe dzieci, dla dorosłych to widowisko jest rozrywką. Sachem wystawia na pośmiewisko najważniejsze oznaki i symbole przynależności plemiennej: ubiór wodza i plemienną pieśń zemsty.
Bohaterowie drugoplanowi:
biali osadnicy - koloniści niemieccy, widzowie w cyrku.
Plan wydarzeń
1. Konflikt osadników z Indianami.
2. Spalenie Chiavatty i zamordowanie jej mieszkańców.
3. Rozkwit Antylopy - miasta osadników.
4. Występ cyrkowy sachema.
5. Mściciel obłaskawiony.
Streszczenie
Miasto Antylopa, leżące w amerykańskim stanie Teksas, zostało zbudowane na terenie indiańskiej osady Czarnych Wężów - Chiavatty. Osadnicy niemieccy sukcesywnie wypierali Indian z ich terenów, ci zaś stawiali kolonistom zbrojny opór. W końcu biali, nie mogąc sobie poradzić z walecznymi tubylcami, podstępnie wymordowali pogrążonych we śnie mieszkańców wioski indiańskiej. Zabito niemal wszystkich. Ocaleli tylko nieliczni, którzy akurat byli na łowach. Jednak wkrótce i oni zostali powieszeni.
Od czasu wymordowania Indian miasto, niezagrożone konfliktami, przeżywało swój prawdziwy rozkwit - przybywało ludności, rozwijał się handel. Otwarto kopalnię srebra. Mieszkańcy Antylopy żyli w dostatku. Byli „uczciwi, systematyczni, pracowici, otyli”. Prawdziwym wyróżnieniem dla miasta stała się wizyta cyrku, bowiem „cyrki nie zajeżdżają do byle mieściny”. Uwagę mieszkańców przyciągnął zwłaszcza jeden z punktów programu: występ ostatniego potomka Czarnych Wężów, sachema o imieniu Czerwony Sęp. Trafił on do cyrkowej trupy przez przypadek - został przygarnięty jako sierota. Gdy dyrektor cyrku dowiedział się, że Antylopa powstała w miejscu zniszczonej Chiavatty, uznał, że występ może stać się dla mieszkańców prawdziwą atrakcją, budzącą fascynację i przerażenie.
Rozpoczęło się przedstawienie: pierwszym punktem programu był popis woltyżerki. Po nim dyrektor cyrku zapowiedział długo oczekiwany występ sachema. Zaniepokojona publiczność zadawała sobie pytanie, czy Indianin pamięta wypadki sprzed piętnastu lat. Wybiegł Czerwony Sęp, budząc strach swym wyglądem: pióropuszem i gronostajowym płaszczem. Sachem zaczął taniec na zawieszonej 15 stóp nad ziemią linie. Śpiewał również - po niemiecku (!) - pieśń wojenną Czarnych Wężów, w której opowiadał o tragedii jego plemienia i obwieszczał zemstę za wymordowanych. Ostatnim słowom towarzyszył gest: sachem zamierzył się, jakby chciał rozbić trzymanym w ręku drągiem lampę naftową i podpalić cyrk - lecz nagle znikł. Publiczność była przerażona.
Zmęczony artysta, Indianin, pojawił się po chwili na arenie, kłaniając się nisko. Zbierał datki do trzymanej w ręku blaszanej miski. Po przedstawieniu wraz z mieszkańcami poszedł do miejscowej gospody.
Sachem w Języku Czarnych Wężów znaczy wódz.
Problematyka
Autor opowiada o losie Indian prześladowanych w XIX wieku. Sachem w rzeczywistości jest jednak wyrazem troski i obawy o los Polaków, lęku przed wynarodowieniem, utraceniem tożsamości narodowej po 1864 roku, czyli po upadku powstania styczniowego. Należy zwrócić uwagę na fakt, że w utworze Sienkiewicza tylko Niemcy są odpowiedzialni za niewolę Indian, chociaż koloniści w Stanach Zjednoczonych byli różnych narodowości. Wśród kolonistów szerzył się triumf przemocy i bezprawia, ironicznie nazywany przez narratora „tryumfem dobrej sprawy”.
Charakterystyka głównego bohatera
Sachem - Czerwony Sęp - był dumny jak król, twarz miał wykutą jakby z miedzi, podobną do głowy orła, oczy świeciły zimnym blaskiem i spokojem. Na głowie nosił pióra, za pasem topór i nóż do skalpowania, w ręku trzymał drąg, który służył do utrzymania równowagi podczas chodzenia po linie w cyrku.
Zachowanie sachema w cyrku było wyreżyserowane. Nie od razu jednak to spostrzeżono. Okrzyki wojenne, groźna twarz, słowa pieśni wojennej przypominały krzyki mordowanych tym, którzy zniszczyli Chiavattę. Dlatego też widzowie, którzy w większej części byli oprawcami, pocili się ze strachu. Nikt jednak nie przerywał widowiska.
Podczas nieludzkiego jęku, jaki wydał z siebie sachem, widzowie krzyknęli z przerażenia. Gdy sachem skończył występ i wrócił na arenę, by prosić o datek dla siebie, oglądający odetchnęli z ulgą. Nie odmawiali datków, bo „ludzie mają serca”.
Dezorientacja ludzi wynikała z dużego napięcia uczuciowego, jakie towarzyszyło występowi sachema. Od momentu, kiedy wódz poprosił o datek, wyjaśniło się, że wszystko było wyreżyserowane. Potwierdziło to jego zachowanie po przedstawieniu - poszedł bowiem na knedle i piwo do gospody „Pod Złotym Słońcem”.
Postawa sachema wzbudza w nas mieszane uczucia. Raz jeszcze należy podkreślić jego upadek moralny, przecież zarabiał na tragedii swojego plemienia. Indianina przypominał, niestety, tylko wyglądem. Jego zachowanie budzi w nas raczej niechęć. Czerwony Sęp jest symbolem upodlenia człowieka w niewoli. Warto pamiętać, że wódz indiańską pieśń przodków śpiewał po niemiecku.
Te stwierdzenia łagodzi fakt, że w momencie zniszczenia Chiavatty chłopiec miał 10 lat, a zatem niewiele mógł pamiętać. Ludziom, którzy go wychowali, zależało widocznie na zatarciu jego indiańskich cech.
Koloniści niemieccy
Nie respektowali (nie uznawali) traktatów rządu stanowego Teksasu, przyznających Indianom ziemię „na wieczne czasy”, odbierali Czarnym Wężom ziemię, wodę i przestrzeń do życia, w zamian przynosili im „zdobycze cywilizacji”.
Wymordowali śpiących mieszkańców Chiavatty, wezwawszy na pomoc Meksykanów (od roku 1821 do 1836 stan należał do Meksyku). Narrator mówi, że „na miejscu dawnej Chiavatty powstała - ucywilizowana Antylopa”. Rozprawa z Indianami i wprowadzenie cywilizacji miało bardzo dramatyczny przebieg. „Z mocy prawa” powieszono na placu miejskim dziewiętnastu ostatnich z pokolenia Czarnych Wężów i odtąd nic nie stało na przeszkodzie rozwojowi Antylopy. Na tym samym placu zbudowano zakład filantropijny.
Zapamiętaj!
Filantropia: wspomaganie biedniejszych, praca społeczna na rzecz innych ludzi.
Pastorowie uczyli „miłości bliźniego, poszanowania cudzej własności i innych cnót potrzebnych ucywilizowanemu społeczeństwu”. Przyjezdny prele gent miał odczyt o prawach narodów. Niemcy łamali prawo, byli bezwzględni, charakteryzowało ich okrucieństwo i zakłamanie.
O mieszkańcach Antylopy (po piętnastu latach od tragedii Chiavatty) narrator bezpośrednio mówi: „byli uczciwi, rządni, pracowici, systematyczni, otyli”. Trudno w nich było rozpoznać bezwzględnych wojowników: „są spokojni, powolni, mają zalane tłuszczem twarze, rybie oczy (...) przede wszystkim dbają o wygody i dobre jedzenie”. Narrator wyraża się o mieszkańcach Antylopy ironicznie.
Sumując powyższe rozważania, należy stwierdzić, że Henryk Sienkiewicz w noweli Sachem: występuje przeciwko zagładzie Indian, wyraża swój protest wobec bezprawia, dostrzega podobieństwo między sytuacją Indian i Polaków, sygnalizuje niebezpieczeństwo, jakie wiąże się z procesem przystosowywania do życia w niewoli, ostrzega przed utratą godności narodowej.
Budowa utworu
Utwór jest zwięzły, akcja skupia się wokół jednego wydarzenia (występ sachema w cyrku). Cechuje go wyrazista budowa. Głównym ośrodkiem akcji jest punkt kulminacyjny - moment, w którym wydaje się, że sachem zemści się na mieszkańcach Antylopy, doprowadzając do pożaru cyrku.
Zapamiętaj!
Punkt kulminacyjny - punkt najwyższego napięcia w utworze.
Podsumowanie
Utwór ze względu na pośrednictwo narratora między światem przedstawionym a czytelnikiem należy do epiki. Jego tematem jest proces wynaradawiania podbitych społeczeństw. Pod maską indiańskiego wodza kryje się każdy człowiek należący od podbitego narodu. Pisarz wyraża troskę o los Polaków, którzy znaleźli się w podobnej sytuacji. Nie mogą pozwolić, by ich los upodobnił się do losu sachema.
Ciekawostki (0)
Zabłyśnij i pokaż wszystkim, że znasz interesujący szczegół, ciekawy fakt dotyczący tego tematu.