Cudowna podróż (S. Lagerlöf)

Streszczenie szczegółowe

Tom 1

Chłopiec

Krasnoludek

Nils jest niegrzecznym 14-letnim chłopcem. Nie chce jechać z rodzicami do kościoła i zostaje w domu. Ma czytać Biblię, ale zasypia. Po przebudzeniu widzi w lustrze krasnoludka. Łapie go w siatkę na owady. Krasnoludek proponuje mu nagrodę za uwolnienie, po czym znika, a Nil upada. Po odzyskaniu świadomości odkrywa, że został zamieniony w krasnoludka. 

Dzikie gęsi

Nils szuka wszędzie krasnoludka, ale nie może go odnaleźć. Wychodzi na dwór. Odkrywa, że rozumie mowę zwierząt. Zwierzęta, którym wcześniej dokuczał, teraz nie chcą mu pomóc. 

Nils obserwuje dzikie gęsi lecące nad domem i nawołujące gąski gospodarskie. Młody gąsior decyduje się na ucieczkę z dzikimi kuzynami. Nils próbuje go zatrzymać, ale nieoczekiwanie odlatuje z gąsiorem, nie mając już czasu na ucieczkę.

Szachownica

Chłopiec leci na grzbiecie gąsiora, podziwiając widoki z góry. Ogląda okoliczne gospodarstwa i czerpie dużą przyjemność z nowego doświadczenia, zapominając o swoich kłopotach. Okazuje się, że tak jak w tytule, ma tu miejsce cudowna podróż.

Akka z Kebnekajse

Wieczór

Gąsior Marcin i chłopiec dalej lecą ze stadem, któremu przewodzi stara gęś Akka z Kebnekajse. Wreszcie stado ląduje nad zamarzniętym jeziorem. Gąsior ledwie dyszy, zmartwiony Nils ciągnie go nad wodę, aby ptak mógł się napić. Marcin odzyskuje siły, obiecuje chłopcu pomoc i odwiezienie go do domu na jesień. Akkę niepokoi obecność chłopca, ale wreszcie zgadza się na wspólny nocleg. 

Noc

W nocy do śpiącego stada gęsi zakradł się lis Mykita, który ukradł jedną gęś. Zostaje ona jednak uratowana przez Nilsa. Chłopiec ukrywa się przed lisem na drzewie. 

Zabawa dzikich gęsi

W ciągu dnia gęsi, jedna za drugą, kusiły lisa, by próbował je złapać, aż zwierz padł bez sił na ziemię. 

Życie dzikich ptaków

W chłopskiej zagrodzie 

Pewien chłopiec złapał w lesie wiewiórkę i zamknął ją w klatce. Nils podrzuca wiewiórce do klatki jej małe, aby te nie umarły z głodu. Rano wiewiórki zostają uwolnione. 

Zdarzenie w Vittskövle

Dzieci łapią Marcina. Nils ściga je aż do zamku. Aby się do niego dostać, chowa się w puszce jednego z uczestników wycieczki na zamek. Trafia do chatki rolnika, gdzie gospodyni właśnie szykuje się do obcięcia lotek Marcinowi. Na widok krasnoludka kobieta wypuszcza z rąk gąsiora, który odlatuje wraz z chłopcem.

W parku

Nils myśli, że gęsi odeślą go do domu. Stado przenosi się do parku przy zamku. Akka poleca chłopcu szukanie sojuszników wśród wiewiórek i małych ptaków. Nils wie, jak niedobry był dla zwierząt i boi się, że jego dawne uczynki wyjdą na jaw. Decyduje się na pomoc uwięzionej wiewiórce, przez co zyskuje przychylność zwierząt. 

Akka przekonuje krasnoludka, aby po powrocie Nilsa do domu zamienił go z powrotem w człowieka. Chłopiec nie jest jednak zadowolony, ponieważ marzy mu się podróż do Laponii. Akka zgadza się, aby pozostał ze stadem. 

Zamek Glimminge

Czarne i szare szczury

W pobliskim zamku oraz okolicy mieszkają czarne szczury. Przed laty do Malmö przybyły szare szczury, które teraz postanowiły zdobyć także Zamek Glimminge, pełniący funkcję spichlerza, pełnego zboża. 

Bocian

Bocian zawiadamia stado gęsi, o tańcu żurawi, który ma odbyć się na górze Kulla. Nils bardzo chce go zobaczyć, ale Akka nie zgadza się, bo jest to uroczystość świata zwierząt.

Zwierzęta widzą pochód szarych szczurów na zamek pod nieobecność czarnych szczurów. Ptaki postanawiają pomóc w obronie zamku. 

Poskramiacz szczurów

Szare szczury dostają się do zamku i docierają do spichlerza. Nils gra na flecie (który okazuje się zaczarowanym rogiem wabiącym szczury) i wyprowadza szczury z zamku. 

Taniec żurawi na górze Kulla

Na górę Kulla zlatują się ptaki rozmaitych gatunków oraz inne zwierzęta leśne, takie jak lisy i jelenie.

Kiedy szczury są już daleko, bocian podlatuje po chłopca i zostawiają szczury w bezpiecznej odległości. Akka i bocian zgadzają się na udział Nilsa w uroczystości na górze Kulla i lecą tam razem. 

W trakcie spotkania zwierząt lis Mykita zabija gęś, za co zostaje wygnany z kraju przez inne lisy, ponieważ naruszył zasadę pokoju na czas uroczystości. 

Po popisach śpiewu ptaków leśnych i walce jeleni zaczyna się taniec żurawi. 

W niepogodę

Stado leci dalej. Nils próbuje zorientować się, gdzie jest, ale zdaje sobie sprawę z tego, że nie był pilnym uczniem. Zaczyna mu brakować ludzkiej postaci i pomału żałuje, że odrzucił propozycję powrotu do domu. 

Nagle słyszy rozmowę dwóch sów o samym sobie. Dowiaduje się, że może wrócić do dawnej postaci, jeśli zaprowadzi gąsiora Marcina do domu. 

Schody o trzech stopniach

Chłopiec przypomina sobie lekcje geografii i historię Smalandu oraz domu, do którego prowadziły trzy stopnie. Przed laty mieszkał tu ponoć olbrzym, który wrzucił do morza trzy wielkie głazy, aby pod jego dom same przypłynęły wystraszone łososie. 

Nad rzeką Ronneby

Lis Mykita spotyka stado gęsi. Szuka zemsty. Podstępnie namawia kunę, aby ta zapolowała na jego wrogów. Kunę jednak przegania Nils. Lis dalej śledzi gęsi i tym razem namawia łasicę na polowanie. Znów odgania ją Nils i stado ucieka. 

Gęsi docierają do miasteczka Blekinge. Lis śledzący stado wyje z rozpaczy, zobaczywszy, że znów nie da rady dostać się do gęsi. Słyszy to Akka i zaczyna rozmowę z lisem. Mykita proponuje rozejm, jeśli gęsi wydadzą mu Paluszka. Akka się nie zgadza. 

Karlskrona

Stado dociera do miasta Karlskrona, słynnego z portu, o którym Nils słyszał z opowieści dziadka marynarza. Chłopiec udaje się na nocne zwiedzanie miasta. Spiżowy posąg Karola XI ożywa i idzie za Nilsem. Po drodze spotyka drewniany posąg, który chowa go pod kapeluszem. Spiżowy żąda, by drewniany pomógł mu szukać chłopca w porcie. W ten sposób Nils zwiedza port, oglądając go spod kapelusza. Pierwsze promienie słońca rozpuszczają obydwa posągi, które znikają za mgłą. 

Nad portem stado gęsi szuka Nilsa. Marcinek chwyta go i wrzuca na swój grzbiet. 

Podróż na wyspę Öland

Stado kieruje się na wyspę Öland. Wtem rozległy się strzały myśliwych, jednakże stado dzikich gęsi ocalało. Gubią się we mgle, ale Akka znajduje drogę. 

Na wyspie

Stado dociera na wyspę. Nagle znika gąsior Marcinek, ale Nils znajduje go wreszcie na łące we mgle. Kolejnego dnia znów znika. Tym razem Nils odkrywa prawdziwy powód: Marcin opiekuje się ranną gąską. Gdy gąsior wraca do stada, Nils próbuje nastawić złamane skrzydło gąski. 

Następnego dnia Akka zarządza odlot. Gąsior niechętnie rusza ze stadem, ale w końcu wraca do swojej gąski. Gąska wyzdrowiała. 

Wielki motyl

Będąc na wyspie, Nils podsłuchał rozmowę dwóch pasterzy: wyspa jest tak naprawdę skamieniałym tułowiem motyla, który spadł do morza i stracił skrzydła. 

Mała wyspa koralowa

Burza

Stado wyruszyło w dalszą podróż, jednak zaskoczyła je burza. Silny wiatr zapędził je daleko nad otwarte morze, aż wreszcie ukryły się w grocie zobaczonej na morzu. 

Barany

Grotę na wyspie koralowej zamieszkują dzikie owce. Stary baran przestrzegł ptaki przed trzema lisami, które tam grasują. Paluszek zgodził się trzymać wartę w nocy. Gdy zauważył lisy, obudził starego barana i udało im się przegonić intruzów.

Piekielna Jama

Nils zwiedza wyspę na grzbiecie barana. Na kolejny spacer Nils wybrał się z gąsiorem. Spotykają lisy i zapędzają je do Piekielnej Jamy. Informują o tym latarnika.

Dwa miasta

Miasto na dnie morskim

W nocy odwiedza Nilsa bocian Klekot i zabiera go na wycieczkę. Nils idzie zwiedzać okolicę. Nagle potyka się o stary pieniążek, ale nie podnosi go. Nagle przed oczami chłopca wyrasta z ziemi przepiękne bogate miasto. Kupcy próbują mu sprzedać kosztowności, oczekując tylko grosika, jednak Nils nie ma pieniędzy. Przypomina sobie o monecie na plaży i wraca po nią. Znajduje ją bez trudu, ale wnet miasto znika. 

Bocian opowiada Nilsowi legendę o mieście Wineta, które zostało zalane morzem za karę, ponieważ jego mieszkańcy byli bardzo chciwi i zarozumiali. Nie mogą się oni uwolnić się od kary, ale raz na sto lat miasto pojawia się na ziemi na godzinę i mieszkańcy mają szansę na ponowne odrodzenie, o ile uda im się sprzedać człowiekowi cokolwiek za choćby najmniejszą opłatę. 

Miasto żywych

Stado leci nad Gotlandią. Nils żałuje, że nie uratował zatopionego miasta. Stara gęś Klaksi postanawia pocieszyć Nilsa i pokazać mu inne miasto. Visby okazuje się ubogim miasteczkiem ze skromnymi domkami i zniszczonymi budowlami. 

Podanie o Smalandzie

Nils wspomina opowieści gęsiarzy ze Smalandii, którzy opowiadali mu, jak Bóg stworzył ziemię z pomocą świętego Piotra.  To, co stworzył Bóg, było idealne, zaś dzieło Piotra miało wiele mankamentów. Ponoć Bóg stworzył żyzną Skanię i doskonałych mieszkańców Smalandu, zaś Piotr jego górzyste i trudne tereny.

Wrony

Gliniany garnek

Opowieść o wronach: wrona o imieniu Gapa (lub Białopiórka) porwała gałgan zasłaniający dziurę w szybie opuszczonej chaty. 

Stado znalazło jaskinię, w której znajdował się zamknięty garnek. Nie potrafiły go otworzyć. Lis Mykita twierdził, że garnek pełen jest srebrników. Chytrze zaproponował, żeby wrony znalazły Paluszka, który otworzy im garnek, a gdy to uczynił, ptaki zgodziły się wydać chłopca lisowi. 

Porwany przez wrony

Nils spacerował po łąkach w poszukiwaniu jedzenia, gdy nagle porwała go wrona. Wrony każą chłpcu otworzyć garnek. Nils otwiera go i rozrzuca monety, a wrony porywają je i szybko zanoszą do gniazd. Nagle zostaje z nim tylko Gapa, która oferuje chłopcu pomoc i zabiera go do swojej kryjówki. 

Chata

Chłopiec obudził się w opuszczonej chacie. Wnet do chaty wpada lis. Nils próbował się obronić, zapalając zapałką konopie, ale wywołał pożar. Nagle do chaty wchodzą ludzie, a wśród nich znajomi gęsiarze: Azo i Mats, którzy nie poznają Nilsa. 

Stara wieśniaczka

Nils, gąsior Marcin  i gąska Miluchna wędrują, poszukując bezpiecznego miejsca. Znajdują oborę. Krowa prosi, by Nils zajrzał do domu i sprawdził, czy z gospodynią wszystko w porządku. Okazuje się, ze staruszka leży martwa na środku izby. Nils słucha od krowy historii rodziny gospodyni. Chłopiec idzie do chałupy, zamyka oczy staruszce i skrzyżuje ręce. Przypomina sobie rodziców. Zrozumiał, że ma jeszcze szansę wynagrodzić im swoje wcześniejsze występki.

Na górze Taberg

Chłopiec i gęsi polecieli na górę Taberg, gdzie spotkali resztę stada. Ruszyli w drogę, przelatując nad terenami przemysłowymi i dolatując do Husqvarny. 

Wielkie jezioro

Jarro, dzika kaczka

Jezioro Takern, będące domem dla wielu ptaków, ma zostać osuszone. Tu zostaje postrzelony Jarro – dzika kaczka. Ludzie postanowili się nim zaopiekować. Tu zaprzyjaźnił się z psem Cezarem. 

Wabik

Gdy kaczor wyzdrowiał, stał się wabikiem na kaczki. Gdy zorientował się, o co chodzi, zaczął ostrzegać inne kaczki przed myśliwym. Pewnego dnia, Jarro spotyka w zaroślach w czasie polowania Nilsa, który go uwalnia.

Osuszenie jeziora

Ucieczka Jarro okazała się smutna dla Cezara i gospodyni, a najbardziej dla jej syna – małego Olego. Ole wymyka się z domu i wsiada do dziurawego czółna. Zobaczył to Jarro i zawołał Nilsa na pomoc. Udało się doprowadzić łódkę do wysepki w ostatniej chwili. Chłopiec spędził z ptakami cały wspaniały dzień.

Rodzice szukają malca. Matka zastanawia się, czy zaginięcie dziecka nie jest karą za plany osuszenia jeziora i pozbawienia ptaków ich domu. Gospodarze postanawiają zrezygnować z tych planów. 

Ole znajduje się cały i zdrowy.

Przepowiednia

Nils podsłuchuje rozmowę dwóch rybaków. Starszy opowiada o przepowiedni na temat Östergötlandu. Ponoć miejsce to czeka rozwój: budowa kościołów i klasztoru, do którego będą przybywać pielgrzymi, a także budowa kanału i rozwój przemysłu tkackiego.

Zgrzebne płótno

Stado leci nad bogatą krainą Östergötlandu i kieruje się w dalszą podróż. Nagle Nils gubi sandałka. Niespodziewanie bucik spada wprost na Azo i Matsa, którzy przypominają sobie spotkanie z krasnoludkiem. Na buciku odkrywają imię i nazwisko Nilsa. 

Historia o psie Karo i łosiu Szaraczku

Kolmarden

Kolmarden porastała puszcza, która wydawała się bezużyteczna dla mieszkańców. Próbowano wydobywać z wnętrza góry rudy żelaza, ale okazało się, że złoża są niewielkie. Mieszkańcy odkryli, że mogą handlować drewnem i żyć w zgodzie z puszczą.

Karo

Historia psa myśliwskiego o imieniu Karo, który był postrachem dla zwierząt. Właściciel polecił gajowemu go zastrzelić. Karo postanowił sprawdzić, czy może uda mu się uratować łosie zapędzone na mokradła. Wyrwał się gajowemu i znalazł łosiątko. Karo zaczął wyć, przywołując na pomoc gajowego. W końcu Karo został psem gajowego.

Ucieczka Szaraczka

Łosiątko słabo rosło do czasu, aż zaczęło na co dzień przebywać z Karo. Wreszcie młody łoś, któremu dano na imię Szaraczek, wyrósł na dorosłe zwierzę. Właściciel gospodarstwa zdecydował się sprzedać łosia do zoo. Karo o tym usłyszał i postanowił pokazać przyjacielowi las i inne łosie. Szaraczek tak zachwycił się swoim naturalnym środowiskiem, że nie wrócił już do zagrody. 

Niezarada

Szaraczek w strachu zadeptuje sędziwego węża Zawadę. Jego towarzysz Niezarada szuka zemsty. Namawia żmiję Gadzinę, aby zakazała ptakom zjadać gąsienice, z których powstaną motyle mniszki.

Mniszki

Drzewa pełne są gąsienic, które je zjadają i niszczą. Zwierzęta proszą Karo, aby pokazał ludziom gąsienicową zarazę. Karo w drodze do gajowego spotyka Niezaradę, która mówi mu, że zaraza zniknie, gdy Szaraczek wyprowadzi się z lasu.

Wielka wojna z mniszkami

Ludzie nie potrafią poradzić sobie z plagą gąsienic. Karo mówi Szaraczkowi o zemście węża. Gdy do łosia dociera, że to naprawdę on zabił węża i sprowadził zarazę na las, postanawia odejść. 

Zemsta

Stado dzikich gęsi robi postój w okolicach puszczy. Nilsa atakuje wąż Niezarada, którego chłopiec zabija kamieniem. Dowiaduje się od kruka o historii Szaraczka i Karo. Okazuje się, że Akka widziała śmierć Szaraczka z rąk kłusowników. Karo poznając prawdę, chce już spokojnie umrzeć. 

Piękny ogród

Cudowna podróż Nilsa ze stadem gęsi trwa. Lecą nad Sörmlandem. Widzą z góry Mykitę, ale umykają mu. Zatrzymują się we dworze Djulö. Nils idzie do dworu i podsłuchuje: stara kobieta opowiada o dawnym właścicielu – bezlitosnym Karolu, który gardził ciężką pracą kopacza i za karę miał po śmierci już zawsze kopać ziemię w swoim ogrodzie. 

Nils znajduje sobie miejsce na nocleg na sośnie i zasypia. Nagle budzi się i widzi ogród, którego wcześniej tu nie było. Ogrodnik zaczyna go oprowadzać po tym miejscu. Chłopiec orientuje się, że to duch Karola. Aż do rana zwiedza i słucha jego opowieści.

Latawica

W Närke mieszkała wiedźma – Latawica z Yzätter, która goniła się z wichrem. Szkodziła tylko złym ludziom, a dobrymi się opiekowała. 

Wieczór przed jarmarkiem

W Örebro miał odbyć się jarmark, jednak okropnie padało (jak za czasów wiedźmy Latawicy). Stado przyleciało na miejsce, a Nils od razu spotkał starego konia, który poprosił go o pomoc w znalezieniu schronienia dla siebie i innych zwierząt  w złą pogodę. Dotarli do gospodarstwa, którym zarządzał młody Lars. Był chciwy, jak jego zmarły ojciec. Nils próbuje zaprowadzić zwierzęta do stajni w gospodarstwie Larsa. Lars po rozmowie z matką postanawia być lepszym człowiekiem niż jego ojciec. Odnajduje w stajni swojego starego konia i bydło ukryte tu z pomocą Nilsa. Lars postanawia zatrzymać konia i dbać o niego jak dawniej.

Ruszenie lodów

Do Närke idzie Aza i Mats. Dzieci postanowiły iść na skróty przez zamarznięte jezioro. Wreszcie lód zaczął pękać, a silny wiatr utrudniał ucieczkę w stronę lądu. Nad dziećmi leciało stado gęsi. Nils mówił dzieciom, gdzie mają iść, by dojść do brzegu. Gdy były już bezpieczne, Aza zostawiła na brzegu zgubiony sandałek, który zaraz zabrał gąsior.

Podział 

Gęsi udały się do Västmanlandu. Nils podsłuchuje opowieść o bogatej, starej kobiecie z rodu olbrzymów, która mieszkała Västmanlandzie. Przed śmiercią podzieliła swój majątek na trzy części, dając synom wybór. Dwie części wydawały się mieć podobną wartość, a ostatnia górzysta część była najmniej atrakcyjna. Wziął ją najmłodszy, ukochany syn kobiety. Po czasie odkrył, że w górach są złoża rud żelaza i srebra. 

W okręgu górniczym

Gęsi lecą dalej. Nils ogląda z góry kopalnie i huty. 

Kuźnica

W trakcie wichury Nils spada z grzbietu gąsiora i ląduje w kopalnianym wąwozie, w którym spotyka niedźwiedzicę z małymi, dla których staje się zabawką. Gdy przychodzi ojciec niedźwiedź, wyczuwa w chłopcu człowieka i chce go pożreć. Zgadza się jednak na układ: aby ujść z życiem, Nils ma podpalić dla niego kuźnię, która hałasuje i zabiera niedźwiedziom spokój w lesie. Chłopiec nie zgadza się, rozumiejąc, jak ważne jest żelazo w życiu ludzi. Nagle słyszy myśliwego i ostrzega niedźwiedzia. Uciekają, a niedźwiedź daruje Nilsowi życie. 

Rano gęsi odnajdują Nilsa.

Rzeka Dalälv

Gęsi lecą nad prowincją Dalarna. Nils znów podziwia kopalnie, huty i fabryki. 

Na postoju budzą go ludzkie głosy. Słucha historii o tutejszych rzekach i potokach, które utworzyły Dalälv.

Część synowska

Stare miasto górnicze

Kruk Bataki wlatuje do starego domu o nazwie „kuchnia siarczana”, ale wiatr zamyka okiennice i ptak zostaje tam uwięziony. Nils próbuje uwolnić kruka.

Historia kopalni w Falun

Kruk opowiada Nilsowi historię olbrzyma, który dzielił swój majątek między 2 córki. Starszej dał dwa razy więcej (część synowską), niż młodszej. Obie miały strzec tajemnicy o cennych złożach, znajdujących się na tym terenie i zabijać każdego, kto je odkryje. W tym miejscu powstała wielka kopalnia i huty oraz miasto Falun. 

Nils uwalnia wreszcie kruka.

Tom 2

Sobótki

Dzikie gęsi doleciały do Dalarna. Z okazji sobótek dzieci paliły tu ogniska. Nils słuchał opowieści ludzi o dawnych czasach.

Historia Krystyny z Moore

Staruszka opowiada jak za młodu wędrowała co roku z Dalarna do Sztokholmu na zarobek, pomagając w ten sposób rodzinie. Któregoś roku poznała tam swego męża Jona, który wkrótce zmarł, zostawiając ją z 5 dzieci. 

U wrót kościelnych

Pada śnieg. Nils obserwuje, jak ludzie idą do kościoła na nabożeństwo w różnych miejscach i okolicznościach. Gęsi zatrzymują się we Floda. 

Powódź

Z powodu długich opadów jezioro Mälarn groziło powodzią. Nad jeziorem kręci się Mykita. Pyta gołębia Agara o Akkę i Paluszka, ale ten nic mu nie zdradza. Lis podstępnie mówi, że wysyła go król łabędzi Światłowid z prośbą o pomoc, w obawie przed powodzią.

Łabędzie w zatoce Hjälsta

Hjälsta jest zatoką na jeziorze Mälarn. Akka przybywa tu ze stadem, dowiedziawszy się o tym, że łabędzie potrzebują pomocy. Łabędzie zaskoczone są obecnością gęsi, a w szczególności widokiem białego gąsiora, któremu sam król próbuje w złości wyrwać pióra. Na pomoc przylatują pliszki, które uwalniają stado gęsi od łabędziego ataku. 

Nowi pies na łańcuchu

Nils spotyka nad jeziorem Mykitę. Ucieka przed nim do miasteczka, gdzie uwalnia podwórzowego psa, a ten chwyta lisa. Nils przywiązuje Mykitę do budy i zostawia. 

Podanie o Upplandii

Nils podsłuchuje rozmowę dzieci. Spotyka je staruszka, która opowiada historię powstania Upplandii, będącej niegdyś biedną krainą. Upplandia wędrowała po kraju, żebrząc w innych regionach i od każdego coś dostawała: pola, góry, rzeki. Powróciwszy do siebie, poukładała rozważnie wszystkie otrzymane dobra, tworząc bogaty i piękny region, w którym osiadł król Szwecji. 

W Uppsali

Pewien mądry student szykował się do egzaminu, gdy inny, nieśmiały „wieczny student” poprosił go o przeczytanie swojej książki, nad którą pracował 5 lat. Student przeczytał ją z zachwytem, ale rękopis porwał wiatr za okno. Zatroskany student nie zdał egzaminu i szukał godzinami pogubionych kartek. Powiedział wreszcie koledze, że jego dzieło jest doskonałe, w co autor nie uwierzył, skoro student nie zwrócił mu rękopisu.

Święto majowe

Kruk Bataki namawia Nilsa na wycieczkę do Uppsali i pokazuje mu miasto nauki. Zdradza mu drugi sposób na to, by stał się chłopcem: wystarczy, że znajdzie człowieka, który się z nim zamieni. Nils obserwuje śpiącego studenta.

Próba

Nils dojada resztki z kolacji studenta, gdy ten budzi się i go spostrzega. Opowiadają sobie wzajemnie swoje historie. Student zazdrości Nilsowi wolności i chciałby się z nim zamienić. Kruk zachęca, by Nils skorzystał z okazji, jednak chłopiec namawia go na zebranie zagubionych kartek rękopisu, a następnie daje je studentowi, ciesząc się jego szczęściem. W końcu wraca z krukiem do stada. 

Lekkopuszka

Pływające miasto

Stado przelatuje nad Mälarnem – rodzinnym miejscem Miluchny. Nils podziwia z góry zmienne krajobrazy miasta: pięknych domów, fabryk i prostych chat. 

Siostry

Miluchna miała 2 zazdrosne siostry: Pięknopiórkę i Złotooczkę, które okazały się sprawczyniami złamanego niegdyś skrzydła. Zazdrościły jej gąsiora i podstępnie kazały nakarmić go trującymi korzeniami, a potem wystawiły na walkę z orłem. Pięknopiórka zajęła miejsce siostry w stadzie, ale została zdemaskowana przez gęsi. Porwała Nilsa z grzbietu gąsiora i usłyszawszy strzał z łódki rybaka, wypuściła chłopca nad otwartym morzem.

Sztokholm

Rybak Asbjörn ratuje Nilsa z wody. Chowa go do skrzynki i pokazuje znajomemu – Klemensowi w Skansen. Klemens odkupuje go, aby krasnoludek nie stał się atrakcją dla ludzi, a następnie wyjeżdża do Sztokholmu. 

Nils podsłuchuje opowieści starego wieśniaka o Sztokholmie i rybaku, który na morzu zobaczył foki, które zamieniły się w piękne syreny, po czym z powrotem założyły focze skóry. Tylko jedna została na brzegu, nie mogąc znaleźć swojej skóry. Rybak zaopiekował się nią i chciał ją poślubić. Gdy jechali do kościoła, przyznał się, że to on ukrył jej skórę. Gdy tylko ją jej pokazał, syrena zamieniła się w fokę i zniknęła w morzu, a wszystko wokół zakwitło. Wkrótce przybył tu król i wybudował zamek, a potem mnisi i kolejni osadnicy, przyczyniający się do rozwoju miasta.

Orzeł Gorgo

W skalistej dolinie

Akka znajduje w orlim gnieździe małe orlątko Gorgo. Opiekuje się nim i przyjmuje do stada. Gorgo myśli, że jest dziką gęsią, aż odkrywa swoją prawdziwą tożsamość. Obiecuje przyjaźń gęsiom, ale odłącza się od stada.

W niewoli

Gorgo zostaje schwytany przez myśliwego i uwięziony w Skansen. Tu spotyka Nilsa, który rozpoznaje go i uwalnia z klatki. Wreszcie orzeł zabiera Nilsa na poszukiwania stada gęsi. Chłopiec pamięta jednak, że obiecał Klemensowi, że zostanie w Skansen i nie chce ruszać w podróż. 

Ponad Gästriklande

Kosztowna przepaska

Orzeł zgadza się poszukać Klemensa, aby zwolnił Nilsa z przysięgi. Chłopiec zauważa tłum idący za kolorową chorągwią.

Wielkie święto lasu

Dzieci ze szkoły ruszyły na górę wypaloną przed laty przez pożar. Za nimi ruszyli rodzice, odkrywając, że dzieci sadzą nowy las. Wszyscy mieszkańcy wioski zabrali się do odbudowy lasu, który miał służyć kolejne długie lata.

Dzień w Hälsinglandzie

Wielki zielony liść

Nil przelatuje nad zielonym Hälsinglandem i widzi pasterzy pędzących bydło przez las. Gorgo wypatrzył Klemensa. 

Noc noworoczna zwierząt

Za namową dzieci Klemens i obecny z nim Bernad zaczynają snuć opowieści przy ognisku. Bernard opowiada o proboszczu, którego koń w nocy zaprowadził na szczyt góry Blacksasen, gdzie w noc noworoczną Duch Lasu naznacza wybrane zwierzęta domowe, jako te, które padną tego roku ofiarą dzikich zwierząt. 

Klemens opowiedział swoją historię tęsknoty za domem, wykupienia krasnoludka i podróży do Sztokholmu, za co został nagrodzony przez pasterkę szalikiem. 

W Medelpad

Nils leci dalej z orłem, który opowiada mu o żniwach i trudnej roli tutejszych mieszkańców. Chłopiec wspomina rodzinne strony. Wreszcie dolatują do bogatego miasta Sundsvall, podziwiając z góry okoliczne tartaki.

Ranek w Angermanlandzie

Chleb

Nils jest głodny. W końcu wieśniaczka dzieli się z nim świeżym bochenkiem chleba, który w locie chwyta orzeł. 

Pożar lasu

Nils czekał na sośnie na Gorgo. Nagle zauważył ogromny pożar lasu, przed którym w popłochu uciekały zwierzęta. Chłopiec z trudem zszedł z sosny, która stanęła w ogniu. Ludziom udało się opanować pożar, a orzeł w porę wrócił po Nilsa. 

Västerbotten i Laponia

Pięciu wysłańców 

Nils słucha opowieści Lapończyka o ptakach, które postanowiły poszukać nowego miejsca na dom. Ptaki oglądają piękną i zróżnicowaną Szwecję.

Wędrująca ziemia

Trwa cudowna podróż Nilsa na grzbiecie orła. Chłopiec widzi z góry pociągi i stacje kolejowe, ogrody, trzęsawiska i piękne rzeki. 

Sen

Nils budzi się zdezorientowany. Nie wie, gdzie jest i nadal jest pod wrażeniem dziwnego snu sprzed chwili. Nagle odkrywa, że są już na miejscu w Laponii, przy dawnym gnieździe orła, a jednocześnie blisko stada gęsi.

U celu

Nils odnajduje śpiące gęsi i Akkę, której opowiada swoje przygody. Wspomina także, że lis Mykita trafił do niewoli, jednak zyskał wolność z dala od stada. 

Gęsiarka Aza i jej braciszek Mats

Choroba

Historia rodziny Azy i Matsa. Żyli skromnie, ale szczęśliwie. Rodzice pomogli chorej kobiecie, która twierdziła, że choroba jest wynikiem klątwy Cyganów i nie mogą jej pomagać, bo umrą. Kobieta zmarła i zaczęły umierać po kolei dzieci w rodzinie. Ojciec nie mógł się z tym pogodzić i wyjechał. Wkrótce umarła także matka. Aza i Mats zostali sami. Dowiedzieli się przypadkiem o gruźlicy i tym, jak się przed nią bronić. Zrozumieli, że ich rodzina umarła na tę chorobę, a nie w wyniku klątwy. Postanowili wyruszyć na poszukiwania ojca, by mu o tym powiedzieć. Po drodze edukowali napotkanych ludzi. 

Pogrzeb małego Matsa

Dzieci odnajdują dom ojca, ale Mats ginie w wyniku wypadku w kopalni. Aza wyprawia mu piękny pogrzeb.

U Lapończyków

Mats przysyła siostrze na pomoc Nilsa. Krasnoludek mówi jej, gdzie jest jej ojciec i jak do niego dotrzeć. Wreszcie Aza odnajduje ojca w obozie Lapończyków.

Na południe! Na południe!

Pierwszy dzień podróży

Nadszedł październik i pora powrotu. Stado opuściło 6 gęsi, ale pojawiły się też 22 młode gęsi, które z trudem nadążały za stadem. Czas w Laponii Nils spędził z Akką i Gorgo, zwiedzając tę piękną krainę, wspinając się na szczyty gór i podziwiając krajobrazy. Pomimo tego tęsknił już do domu. 

Na górze Östberg

Nocleg na szczycie góry Nils spędził na wieży pustego domu. Rano, podziwiając piękną panoramę, zauważył młodzież wbiegającą do budynku.

Podanie o Jämtlandii

Historia powstania krainy, która była niegdyś płaska i zamieszkiwana przez parę olbrzymów. Ich dom odwiedził rycerz Siłacz, który poddany kilku próbom przez olbrzymkę, nieświadomie uformował Jämtlandię, dając jej żyzne ziemie, góry, jeziora i rzeki. 

Podanie o Härjedalen

Stado odlatuje, usłyszawszy myśliwego, a po Nilsa przylatuje kruk Bataki i obiecuje zabrać go do gęsi. Podziwiają z góry Härjedalen. Kruk opowiada historię wieśniaka uciekającego przed wilkami i ratującego starszą kobietę, a następnie historię kowala mistrzowsko wykuwającego gwoździe oraz pierwszego osadnika o imieniu Härjulf, pochodzącego z Norwegii.

Wreszcie kruk mówi Nilsowi, co musi zrobić, by odzyskać ludzką postać. Okazuje się, że faktycznie ma wrócić z gąsiorem do domu, ale po to, by matka mogła go zarżnąć. Dodaje, że z każdej sytuacji jest jakieś wyjście. 

Värmland i Dalsland

Nils dotarł do gęsi. Akka potwierdza słowa kruka i obiecuje, że nie zdradzi tego gąsiorowi. 

Nils podsłuchuje opowieść spotkanych mężczyzn o olbrzymie, który miał 7 synów. Aby zakończyć ich kłótnię, wysłał ich, by zaorali okolicę. Bracia starali się, aby każdy z nich mógł wygrać tę konkurencję i w ten sposób utworzyli piękne i żyzne tereny, na których mogli osiedlić się ludzie, zaś ojciec dumny był z pracy wszystkich synów, nie wybierając najlepszego. 

Mały dworek

Nocleg nad jeziorem Fryken. Nils szuka schronienia w pobliskim dworku, gdzie w ogrodzie znajduje różne owoce i spotyka sowę, która go atakuje. Ratuje go pisarka, która przyjechała tu, by szukać natchnienia na książkę dla dzieci o Szwecji. Nils opowiada jej swoje przygody.

Skarb na szkierach

W drodze do morza

Gęsi lecą dalej. Nils przekonuje Marcina do dalszej podróży i zaniechaniu powrotu do domu.

Dar dzikich gęsi

Akka i Gorgo oraz najstarsze gęsi zabierają Nilsa na nocną wycieczkę. Lecą na wyspę, gdzie przed laty znalazły złote monety. Teraz Akka chce je ofiarować chłopcu w nagrodę za jego pomoc zwierzętom. Gorgo przynosi wieści o niedoli i biedzie, w jaką wpadli rodzice Nilsa.

Srebro w morzu

Ławica śledzi przypływa do Marstrandu, dając obfity połów rybakom.

Wielki dwór

Stary i młody pan

Opowieść o nieśmiałej nauczycielce, która udała się do seminarium nauczycielskiego na kurs sjordu (prac ręcznych), organizowany bezinteresownie przez starszego i młodego pana – bogatych właścicieli pałacu. Tam nabrała pewności siebie.

Podanie o Västgotlandii

Nils obserwuje, jak nauczycielka idzie ze swymi uczniami do młodszego pana, który jest bardzo chory. Ma nadzieję, że sprawi mu to przyjemność i będzie mu mogła w ten sposób podziękować za nauki w seminarium. Opowiada dzieciom po drodze historie o olbrzymach, które miały wpływ na ukształtowanie tutejszych ziem.

Śpiew

Nauczycielka dociera z dziećmi do pałacu. Nieoczekiwanie śpiew dzieci uzdrawia pana. 

Podróż do Vestvemmenhög

Gęsi lecą nad Skanią. Akka pokazuje, że ta część Szwecji może równać się z zagranicą. 

U Holgera Nillsona

Gęsi przylatują w rodzinne strony Nilsa. Akka namawia go, by poszedł do domu i sprawdził, czy może jakoś pomóc rodzicom w niedoli. Nils w stodole rozmawia z krową, a potem z kulawym koniem, który mówi mu, że ma wbite żelastwo w nogę, a chciałby pracować. Nils zostawia ojcu wiadomość na kopycie, aby mógł wyleczyć zwierzę. 

Nils widzi, jak Aza podjeżdża ze swoim ojcem, aby opowiedzieć rodzicom Nilsa, jak bardzo im pomógł. W tym czasie Marcin chce pokazać swoją dawną zagrodę swej ukochanej i zostaje schwytany przez matkę Nilsa, która chce go zabić. Ojciec pomaga koniowi i wraca do domu na prośbę żony, aby zabić gęsi. Nils ryzykuje i jako krasnoludek chce się pokazać rodzicom, by ratować gąski. Gdy rodzice otwierają mu drzwi – Nils znów jest na powrót normalnym chłopcem. Rzucają się sobie w ramiona. 

Pożegnanie z dzikimi gęśmi

Nils żegna się ze stadem. Akka początkowo go nie poznaje w ludzkiej postaci, ale wreszcie zbliża się do niego z pozostałymi gęśmi. Żegnają się czule, nie rozumiejąc już wzajemnie swojej mowy.